Падчас двухдзённага трэнінгу “Уключэнне НДА ў працэсы прыняцця рашэнняў на мясцовым узроўні: досвед Украіны і Беларусі”, арганізаваны кампаніяй “Будзьма беларусамі”, гарадскія актывісты з розных канцоў краіны распавялі пра свае праекты, поспехі і праблемы грамадзянскай супольнасці ў рэгіёнах.
“Адна з задач кампаніі “Будзьма беларусамі” — разбураць стэрэатыпы, каб наша ментальнасць працягвала фармавацца як частка еўрапейскага кантэксту, — кажа каардынатарка кампаніі Ніна Шыдлоўская. — За шэсць гадоў мы правялі больш за пяць з паловай тысяч імпрэзаў па ўсёй краіне, зладзілі некалькі гучных праектаў, сярод якіх — анімацыя “Будзьма беларусамі!”, кампанія “Культура паляпшае жыццё”, выпуск календароў і паштовак “Не маўчы па-беларуску”, музычны праект “Тузін. Перазагрузка”, праект “Будзьма беларускамі!”, фестываль беларускамоўнай рэкламы і камунікацыі Ad.nak і шмат іншых.
У 2016 годзе мы аб’ядналі намаганні і стварылі рэгіянальную праграму “Разам да справы”, заклікаючы людзей у рэгіёнах да грамадска-сацыяльнай актыўнасці. Мы сутыкаліся і з тым, што не паўсюль людзі разумелі, навошта збірацца разам і абмяркоўваць з розных пунктаў гледжання мясцовыя праекты, аднак за тры гады мы змаглі правесці 47 дыскусій, з два дзясяткі “Кірмашоў праектаў”. Дзякуючы гэтаму ў нас атрымалася замацаваць у грамадстве тэрміны “нацыянальная ідэнтычнасць” і “культурніцкая палітыка”, выйсці на шырокую аўдыторыю і нават на дыялог з мясцовымі чыноўнікамі”.
За час кампаніі “Разам да справы” атрымалася стварыць своеасаблівае кам’юніці неабыякавых людзей з усёй краіны, некаторыя з іх выступілі на трэнінгу і расказалі пра свае праекты.
Дыскусійны клуб з паддонаў і вечнае “былі б грошы”
“Мы стварылі своеасаблівую платформу для абмену творчымі ідэямі з розных сфер, — кажа Наталля Халанская, прадстаўніца бабруйскага “Клуба ініцыятыў”. — У 2017 годзе, калі Бабруйск быў культурнай сталіцай Беларусі, мы пачалі рабіць каляндар культурнага гараджаніна, у чым нас падтрымалі мясцовыя ўлады.
У чэрвені з’явіўся “Клуб ініцыятыў” — разам з намі збіраецца каля 25 чалавек: прадпрымальнікі, настаўнікі, маладыя спецыялісты, прадстаўнікі рэлігійных супольнасцяў. Ідэяў шмат: тут і Акадэмія жанчын 45+, і фестываль гарадской ежы, і тэматычныя фрымаркеты, і праграма “Бабруйская крэпасць — не руіны, а месца культурнага адпачынку”.
Наталля Халанская
У выніку ў нас атрымалася стварыць публічную суполку, удзельнікі якой адышлі ад вечнай формулы “вось былі б грошы, тады…”, мы зразумелі, што шмат што можам зрабіць самі, СМІ таксама адгукнуліся і пішуць пра нашыя ініцыятывы. Зараз мы даведаліся, што мясцовыя ўлады чакаюць прапановы па рэканструкцыі парку, і мы гатовыя паспрабаваць нешта зрабіць”.
“Наша праца з кампаніяй “Будзьма беларусамі!” пачалася ў 2018 годзе з “Кірмашу праектаў”, дзе мы былі адзінымі прадстаўнікамі Жодзіна, — расказвае Аляксандра Шор, удзельніца ініцыятывы “Свае”. Нашым “пунктам уваходу” стала стварэнне пляцоўкі з паддонаў у двары звычайнага шматкватэрнага дома, якую стварылі самі жыхары. Мы выкарыстоўвалі яе як пляцоўку, дзе можна сабрацца і размаўляць”.
Аляксандра Шор
На жаль, паразуменне з чыноўнікамі актывісты знаходзяць не заўжды. Тым не менш людзі, якія сустрэліся ў дыскусійным клубе, могуць самаарганізоўвацца — так ужо сваімі сіламі створаны гурток беларускай мовы, вялікім поспехам карыстаецца прапанова па зборы пластыкавых накрывак, накіраваная на дапамогу хворым дзецям.
“Нам бракуе ўласнага памяшкання, — кажа спадарыня Аляксандра, — бо на адкрытай пляцоўцы сустрэнешся не заўжды, але, што паказальна, калі ў пачатку сустрэчы людзі кажуць “усё дрэнна, нічога добрага тут не атрымаецца”, то ўжо ў канцы ўсе бачаць варыянты развіцця. Да таго ж мы хочам працаваць з маладзёнамі, якія вырашылі застацца ў Жодзіне”.
Прыпеўкі як інструмент супрацоўніцтва і “самы страшны дом СНД”
“Мясцовыя ўлады пачалі з намі супрацоўнічаць дзякуючы фестывалю “Палеская прыпеўка”, — кажа Алена Аўтушка, якая прадстаўляе дыскусійную пляцоўку ў Барысаве. — Аднак самы паспяховы наш праект — аднаўленне стадыёна ў Бярозе. У Барысава мала досведу ў супрацы з грамадскімі арганізацыямі, затое ёсць багаты досвед супрацьдзеяння. На ўсе свае прапановы мы атрымлівалі адказы “няма грошай, няма ў планах, усе грамадскія саветы сфармаваныя”.
Алена Аўтушка
У Бярозе іншы досвед дзякуючы вышэйзгаданым прыпеўкам. Мы хацелі добраўпарадкаваць стадыён, які з савецкіх часоў паспеў праз свой стан зрабіцца проста небяспечным. Мы дамовіліся з уладамі, што бяромся арганізаваць людзей з мікрараёна, і гэта спрацавала. Мы атрымалі вялікую падтрымку — нас забяспечылі ўсімі патрэбнымі спецыялістамі, жыхары мікрараёна згуртаваліся, выйшлі на суботнік, і цяпер стадыёнам можна карыстацца. Шкада, што ў Барысаве мы так супрацоўнічаць з уладамі не можам”.
“Найважнейшае для нас цяпер — адчуць сябе беларусамі, калі мы гэта зробім, нам будзе прасцей вырашаць любыя праблемы, — кажа спадарыня Валянціна Болбат, расказваючы пра ініцыятыву “Добры сусед” з Верхнядзвінска. — Мы, канечне, маем праблему ў камунікацыі з мясцовымі ўладамі, але імкнёмся ім патлумачыць, што калі проста сабраць актыўных людзей, якія нешта робяць для горада, і сказаць ім “дзякуй”, то заўтра людзі пачнуць працаваць на карысць горада самі”.
Паводле спадарыні Валянціны, у Верхнядзвінску шмат праблем, але неабыякавыя гараджане паступова іх вырашаюць. Напрыклад, менавіта ў Верхнядзвінску знаходзіўся “самы страшны дом СНД” — шматпавярховік быў у такім стане, што абсалютна не зразумела, як там маглі жыць людзі.
Валянціна Болбат
Звярнуўшыся да ўладаў, актывісты змаглі дапамагчы жыхарам — адрамантавалі пяты паверх дома і добраўпарадкавалі тэрыторыю.
Да таго ж верхнядзвінскія актывісты з “Добрага суседа” практыкуюць талаку — супольна пасаджаная вялікая колькасць дрэваў, пабудаваныя альтанка і домікі для качак. Таксама актывісты актыўна карыстаюцца жывымі лініямі, што праводзяцца ў раённых СМІ. Штомесяц праводзяць сустрэчы з вядомымі людзьмі.
Слімак як брэнд і сталіца стрыт-фуда
“Нацыянальная самаідэнтыфікацыя прыйшла да мяне праз турызм, — расказвае Любоў Ермакова, што прадстаўляе праект “Новае Поле — вёска, гісторыя, наваколле”. — Я пачала цікавіцца гісторыяй сваёй сям’і, а пасля і вёскі Новае Поле, дзе цяпер жыву”.
Любоў Ермакова
Як выявілася, мясцовы каледж з’яўляецца гістарычнай сядзібай, а цікавостак, звязаных з Новым Полем, хопіць на тое, каб зрабіць яго важным турыстычным аб’ектам. Дзякуючы супольным намаганням жыхароў у вёскі з’явіўся лагатып і брэнд, быў праведзены фэст “Гарбузы і слімакі Новага Поля” (да 1939 года ў Новым Полі актыўна разводзілі слімакоў, пасля прыходу камуністаў, якія да слімакоў ніякай цікавасці не мелі, тыя распаўзліся па вёсцы і сталі яе пазнавальнай часткай).
“У нашай вёсцы жывуць мастакі, гісторыкі, ёсць свой бровар, — кажа спадарыня Ермакова. — Пасля з’яўлення публікацый пра нас да нас звярнулася маскоўская турфірма, якая прапануе сваім кліентам тур з пражываннем і працай у беларускай вёсцы, і турысты гатовыя пакідаць тут грошы”.
Вядома, не ўсе, у тым ліку аднавяскоўцы, разумеюць, навошта нешта рабіць, навошта ставіць сцэну (“Там жа будуць піць!”), навошта ўвогуле высоўвацца, але жыхары плануюць і надалей развіваць сваю вёску.
“Для пачатку мы сабралі людзей праз сацыяльныя сеткі, — кажа прадстаўніца Майстэрні ідэй “Ліхтар” з Маладзечна Ганна Холад. — Кампанія “Будзьма беларусамі” падтрымала серыю сустрэч Дыскусійнага клуба: асноўнай сваёй задачай мы лічылі не толькі нешта абмеркаваць, але і зрабіць. Так падчас першай сустрэчы ўзнік план правесці інклюзіўны фестываль “Я — супергерой”.
Пасля фестывалю актывісты правялі некалькі іншых інклюзіўных мерапрыемстваў, у тым ліку выезд на конную базу. Ідэя “вуліцы стрыт-фуда” дык увогуле зрабіла Маладзечна ледзь не сталіцай стрыт-фуда ў Беларусі.
Ганна Холад
Іншая паспяховая ідэя — стварэнне крэатыўнай карты горада, дзе самі жыхары Маладзечна вызначаюць цікавосткі для турыстаў. Прапановы збіралі анкетаваннем, нават не ўсе прапановы трапілі на карту.
“Лямпавыя сустрэчы” і дранікі на Euronews
“Чатыры гады таму мы пераехалі ў Бараўляны, год таму вырашылі стварыць “Клуб міжпакаленчага паразумення”, — кажа Аксана Бярнацкая з цэнтра “ЭкоЖизнь”. — Мы правялі чатыры сустрэчы з рознымі групамі насельніцтва: моладзь, мамы ў дэкрэце, пажылыя людзі і людзі з абмежаванымі магчымасцямі”.
На гэтых сустрэчах жыхары Бараўлянаў абмяркоўвалі гарадскія праблемы і спосабы іх вырашэння. Гучалі прапановы ствараць творчыя майстэрні, праводзіць сустрэчы. Што цікава, усе, хто прыходзіў на сустрэчы, прыносілі падобныя прапановы, усе лічылі, што ў Бараўлянах мусіць актыўна развівацца інклюзія.
Аксана Бярнацкая
Актывісты правялі “Бараўлянскую талаку” са слоганам “Свае для сваіх”, з канцэртам, кірмашом, зборам падарункаў і творчай майстэрняй. Цяпер у Бараўлянах працягваюць працаваць Інклюзіўны клуб, Творчая майстэрня, нядаўна з’явіўся сямейны тэатр.
“Мы вельмі ганарымся тым, што спонсары знаходзяцца самі, — кажа спадарыня Аксана, — таму ў планах у нас ёсць нават уласнае ТБ на сайце YouTube. Адзінае што СМІ звяртаюць на нас не так шмат увагі, як хацелася б, таму мы збіраем людзей праз вайбер-чаты”.
“Цэнтру гарадскіх ініцыятыў у Магілёве споўнілася пяць гадоў, у свой час мы зрабілі спіс актыўных людзей горада і зладзілі сустрэчу, каб патлумачыць, хто мы і чым хочам займацца, — кажа адзін з кіраўнікоў Цэнтра Аляксандр Лазараў. — Мы хочам займацца урбаністыкай. Людзі, што прыйшлі на сустрэчу, дапамаглі прыгожа стартаваць — літаральна за два-тры тыдні ў Магілёве з’явіўся памятны знак, прысвечаны году, калі горад быў Культурнай сталіцай Беларусі, а таксама сталіцай СНД”.
Аляксандр Лазараў
Узаемаадносіны з мясцовымі ўладамі ў Магілёве няпростыя — гарадское кіраўніцтва ставіцца да актывістаў насцярожана, хаця некаторыя фестывалі, якія ладзіў Цэнтр, зрабілі ўражанне на чыноўнікаў: фестываль дранікаў паказаў у сваім эфіры канал Euronews, што было першым з’яўленнем Магілёва на гэтым канале, да таго ж пра гарадскую падзею расказалі з пазітыўнага боку.
“Апошнім часам стала прасцей, пра нас шмат пішуць, нават тэлебачанне здымае, — кажа спадар Аляксандр. — Былі, канечне, цяжкасці са згадкамі нас у дзяржаўных СМІ, паводле якіх мерапрыемствы праводзілі проста “неабыякавыя жыхары”.
Мапа праблем і мапа канструктывізму
Інтэрактыўную мапу праблем для асобнага горада ў Беларусі, здаецца, не ствараў яшчэ ніхто. Такую мапу, з указаннем, якія праблемы ў горадзе ёсць, якія патрабуюць вырашэння і якія ўжо вырашаныя, прапануе сайт horki.info.
“Тут і праблемы, з якімі сутыкаюцца людзі з абмежаванымі магчымасцямі, калі імкнуцца трапіць у грамадскі транспарт, і праблемы з закінутымі будынкамі, і культурніцкія праблемы”, — кажа актывіст Ілля Заранок.
Ідэя класіфікаваць і “сабраць” усе гарадскія праблемы ў адным месцы спарадзіла і цікавасць мясцовых жыхароў да гарадскіх актыўнасцяў.
“Мы стварылі мапу старых вуліц у Горках паводле мапы 1918 года, ствараем мапу гістарычных аб’ектаў, хочам, каб у горадзе з’явіліся беларускамоўныя графіці і скульптура на месцы дома, дзе жыў Гарэцкі. Калі спачатку некаторыя думалі, што матэрыялы з паседжанняў дыскусійнага клуба будуць цікавіць толькі актывістаў, то цяпер па праглядах на сайце відавочна, што пакуль незаангажаваных жыхароў дыскусіі пра гарадскія праблемы цікавяць не менш”.
“Наша ініцыятыва з’явілася вясной мінулага года, — расказвае Алена Каховіч з Брэста. — Чатыры чалавекі, сярод якіх праграміст, мэнэджар, гісторык, і піяршчык, зрабілі сайт па брэсцкім канструктывізме, дзе пазначана ўжо каля 80-ці мадэрнісцкіх будынкаў Брэста. Пасля карта выйшла як друкаваны прадукт — на чатырох мовах, у тым ліку па-польску і па-англійску. Наша задача — паказаць, што Брэст — гэта не толькі крэпасць”.
Да таго ж ініцыятыва “Брэсцкі канструктывізм” стварыла шэраг паштовак з гісторыямі некаторых дамоў, а таксама гісторыямі жыхароў. Да таго ж цяпер у Брэсце праводзяцца “Мадэрнісцкія прагулкі”, і гэта не экскурсія ў звычайным сэнсе слова — таксама разам з гараджанамі распрацоўваецца алгарытм па захаванні канструктывісцкай спадчыны.
“Часам гарадскія ўлады самі нічога не могуць зрабіць для захавання гэтай спадчыны, — кажа спадарыня Алена. — Мы зараз пачынаем шукаць кантакты з кіраўніцтвам горада, ствараем нешта накшталт савета краязнаўцаў і гісторыкаў горада, якія могуць даць парады, імкнёмся супрацоўнічаць з бізнесам, каб захаваць для Беларусі яе мадэрнісцкую спадчыну”.
Юрась Ускоў
