У нашым календары дзве мёртвыя зоны. Два марафоны простага народнага шчасця: першы – ад каталіцкага Раства да праваслаўнага, другі – пачатак траўня, з першага па дзявятага. Нібыта файна. Здаецца, вакацыі. Як бы татальны плюс. Пляцоўкі пазітыву і паразумення. Насамрэч – поле ментальных канфліктаў. Бо і ўзімку, і ўвесну лёгка адчуць вострае несупадзенне дзяржаўнай звычкі кантраляваць працэс і зноў жа дзяржаўнай няздольнасці зрабіць яго больш-менш натуральным. Папяровыя маскі, ватная барада, хлопчыкі-зайчыкі, дзяўчынкі-сняжынкі, спіч галоўнага, савецкае сухое, фэйсам у аліўе – схема раз. Кветачкі з гарэлачкай, галіфэ-гімнасцёрачкі, пуць-дарожка франтавая, стужкі па рублі, пілоткі па дзесяць, слава пераможцам – схема два. Ну што, па пяцьдзясят? Свята чарговы раз перамагло народ.
Вось кажуць: трэба прыватызаваць эканоміку. А я скажу: трэба прыватызаваць святы. Бо гэта адзіны сродак пазбавіцца глабальнага мапет-шоў айчыннай культур-палітыкі. Пазбегнуць ролі дрэсіраванай малпы ў зоне зрэжысаванага пазітыву.
Дурная завядзёнка радасна скакаць пад механічныя песенькі залётнага аніматара робіць блазнамі не тых, хто на сцэне, а тых, хто пад ёй. Хочаш сказаць, гэта ты святкуеш? Дык не. Гэта табой святкуюць. Дакладна так, як раней такімі, як ты, ваявалі.
А ты не супраць. Бо як можна быць супраць Вялікай Перамогі? Чаму Вялікай? Нам так сказалі. Усе так кажуць. А хто не кажа, той фашыст.
Трагедыю вайны паспяхова паразменьвалі на прапагандысцкія эфекты яшчэ ў пачатку 1960-х – калі хрушчоўская адліга пасунула вусатага генералісімуса з пазіцыі галоўнага пераможцы на карысць лейтэнантаў ды шарагоўцаў і замацавала ў масавай свядомасці вобраз усенароднага супраціву. Калі чарговая генерацыя кіраўнікоў пачала ляпіць з сябе нашчадкаў Перамогі і будаваць кар’еры на падмурку гераічнай міфалогіі барацьбы і змагання. Калі савецкая ваенная прысутнасць у краінах Усходняй Еўропы аказалася “братэрскай дапамогай”, а “нашыя” танкі на вуліцах мяцежных Будапешта і Прагі – працягам місіі вызвалення і нібыта ін’екцыяй свабоды. Правільнай свабоды.
Дзявятага траўня паслядоўна рэдагавалася і папраўлялася – з жорсткай карэкцыяй натуральнага міксу трагічнай памяці і пераможнай вычарпанасці на карысць усенароднай радасці. Плюс прынцыпова новы акцэнт: раней нізавым шчасцем было тое, што скончыліся ваенныя жахі і пакуты. Што жывыя. Ацалелыя. І разам. У новай рэдакцыі падзеі крута было тое, што “мы ім навалялі”. Сённяшняе “можем повторить” – гэта голас адтуль. Голас цантравой маскоўскай улады. Каб баяліся. Каб паважалі. Класічная партыя з таталітарнай поп-оперы. У якой мы дагэтуль другім голасам. Правінцыйнай падтанцоўкай.
Вайна мусіць быць вечнай: іншага пераможнага рэсурсу сістэма не мае. Бо электарат можна прысабечыць грашыма, моцнай казкай альбо запалохваннем. Ясна, што ёсць праблемы і з першым, і з другім. І тут, і ў Расіі. А вайна – тая траўма, з якой мы так і не развіталіся. Бо гэта зручная траўма. І карысны боль.
Таму нас стабільна палохаюць гвалтам. Таму лепяць тэрарыстаў з “Белага легіёну”. Таму шманаюць у метро студэнтаў з заплечнікамі і турыстаў з валізамі. Таму замест эфектыўных рэформаў зноў грозна падвышаюць голас і абяцаюць “не аддаць перамогу”. Зразумела чаму. Бо кінь шукаць ворагаў, прыбяры партызанска-вайсковыя штучкі з ідэалагічнай прасторы, пазбаўся ад пераможнага пафасу, ператвары лінію Сталіна ў парк спартовых атракцыёнаў, вярні у музіі чырвоныя сцягі, скараці сілавікоў, замест вайсковай святочнай кашы з вулічным бухлом адбудуй, нарэшце, нармалёвую лінію айчыннага фастфуду, вярні ў шафу парадны мундзір і кінь грымець чужымі медалямі – і што ад цябе застанецца? Нават не так: хто з табой застанецца?
Я іду ля Палаца спорту. Я гляджу ім у твары. Травеньская масоўка – дзіўныя людзі. Заварожаныя святам. Запраграмаваныя на энтузіязм. Гатовыя раз на год адчуць сябе істотнымі. Пераможцамі несупыннай бойкі за мірнае неба.
Мне шкада. Мне іх усіх шкада. Пухнатых сямейнікаў у пошуках шашлыку (тата, мама, дзетка раз, дзетка два – на кожным георгіеўскі банцік). Лірычныя парачкі (яна з яблыневым цветам, ён – з надзьмутым шарыкам-танчыкам). Вулічных гандляроў чырвоненькім ды паласаценькім трэшачком. Маўклівых пенсіянераў ля пластыкавых столікаў з кілішкамі таннай гарэлкі. Трывожных хлопчыкаў у самоце пасярод тлуму. Бадзёрыя ваенныя аркестры і надрыўна-вясёлых вакалістак з адкрытых пляцовак. Хвалі грамадзянаў шчыруюць у адчайных пошуках адпачынку. А насамрэч у пошуках адсутнага сэнсу.
Бо травень – гэта не пра ваенную моц ды адвечны трыумф. Гэта пра тое, што народнай трагедыяй ганарыцца цяжкавата. Пра тое, што памяць – гэта не весела, а горка. А бадзянні імітатараў з пілотках – цырк, а не шчырасць. Пра тое, што перажыць мір – іспыт, а не парад.
А яшчэ – пра тое, што мой дзядзька, старэйшы бацькаў брат, прайшоўшы праз усю вайну на вядомым з фільмаў “нябесным ціхаходзе” (нібыта несур’ёзным, але ж баявым самалёце), аддаў свае ўзнагароды дзеткам. Гуляцца. І ніколі не расказваў аб тым, што бачыў.
Максім Жбанкоў, budzma.by