Эдуард Акулін: -“Мая біяграфія настолькі гладкая, што ў ёй не засталося месца для крыку…” – прызналася ты ў адным са сваіх вершаў. Няўжо насамрэч так? Ці гэта толькі паэтычная метафара?
Аксана Данільчык: — Насамрэч так. У мяне, можна сказаць, узорная біяграфія. Правільная з пункту гледжання абывацеля. Залаты медаль, чырвоны дыплом, кандыдацкая дысертацыя… Люба-дорага пачытаць. Але натуральна, што за датамі і дасягненнямі не відаць жывога чалавека і той працы, сумненняў, незадаволенасці, якія за імі стаяць. Пра гэта ў біяграфіях (прынамсі, у афіцыйных біяграфічных звестках) не пішуць.
Э.А. — Ты закончыла музычную і матэматычную школы, а ўрэшце рэшт у тваім творчым лёсе перамагла літаратура. Хто цябе, гарадскую дзяўчынку, паклікаў у беларускую паэзію?
А.Д. — А хто сказаў, што яна перамагла? Яна працягвае змагацца з усім астатнім. Музычную школу я вельмі любіла, бо яна не мела нічога агульнага з нашымі звычайнымі школамі, яна была па-за ідэалогіяй. А ў матэматычны клас я пайшла, каб памяняць школу. І першы год, калі я там вучылася, я не пісала ніякіх вершаў, ужо нават думала, што ўсё. А потым навучылася добра рашаць задачкі і вызваліўся час. А тут і другая хваля Адраджэння пачалася, а ў мяне першае месца ў рэспубліцы па беларускай мове. Я падумала, што пісаць добра кампутарныя праграмы могуць многія, а мне хацелася быць патрэбнай (мы – савецкія дзеці, нас выхоўвалі дзеля ідэі). Так што мяне паклікала мова, а не паэзія. Беларуская мова – мая першая мова, астатнія — пасля. Мяне, як і многіх гарадскіх дзяцей, выхоўвалі да трох год бабуля з дзядулем у вёсцы. Цікава было б цяпер паслухаць, як я гаварыла? Таксама, мабыць, казала “дубэ”, “кустэ”. І першыя вершы я ў бабулінай хаце склала (пісаць яшчэ не ўмела). Праўда, спачатку складала і на рускай, і на беларускай. І ніколі не думала: навошта?
Э.А. — Ці памятаеш ты сваю першую публікацыю? Дзе і, дзякуючы каму, яна з’явілася?
А.Д. — Быў такі цудоўны дзіцячы часопіс “Бярозка”. Мы з сяброўкай гарталі яго падшыўкі, і так ён нам спадабаўся, што я прапанавала напісаць вершы і даслаць туды (нам было па 12 год). Сяброўка вершаў пісаць не ўмела, а я даслала спецыяльна напісаны для гэтага часопіса верш. І праз год яго надрукавалі, бо верш быў “летні,” а сезон ужо завяршыўся. Мною пачаў апекавацца Мікола Чарняўскі і апекаваўся амаль да ўніверсітэта. У “Бярозцы” была надрукаваная і першая падборка маіх вершаў з прадмовай Яўгеніі Янішчыц. Мне было 15. Я пачынала ў рэчышчы традыцыйнай беларускай паэзіі.
Э.А. — Як вядома, “усе дарогі вядуць у Рым…”. Якім чынам Апенінская паўвыспа стала часткаю твайго жыцця?
А.Д. — Спачатку дарога прывяла мяне ў Веліка Тырнава, у летнюю школу балгарскай мовы. 1990 год. Савецкі Саюз. Я, акрамя маіх польскіх сваякоў, якія ўсё ж такі былі беларусамі, іншаземцаў у вочы не бачыла. А тут пасябравала і з нямецкай дзяўчынай, і з італьянскай. Але італьянская дзяўчына Моніка не толькі паабяцала, што праз год я прыеду ў Італію, але і прыслала запрашэнне. Так пачалася мая эпапея з італьянскай мовай, якая цягнецца да сённяшняга дня. І з Монікай мы падтрымліваем кантакты.
Э.А. — Я ведаю, што ў Італіі ты не толькі адпачывала, але і вучылася…
А.Д. — Я заканчвала ўніверсітэт, калі пачаліся чарнобыльскія праграмы аздараўлення дзяцей. І ў мяне з’явілася магчымасць падтрымліваць веданне італьянскай мовы. А пасля была аспірантура, і я выбрала тэму, звязаную з італьянскай літаратурай. Вось так праз некаторы час і атрымала стыпендыю на шэсць месяцаў у горад Перуджу.
Э.А. — Чым цябе вабіць “радзіма сусветнай культуры” – архітэктурным, прыродным ці чалавечым хараством? Што табе падабаецца ў італьянскім характары?
А.Д. – Хутчэй, усім разам. Мне здаецца, беларусы могуць шмат чаму навучыцца ў італьянцаў – стаўленню да дзяцей, напрыклад, культуры жыццёвай прасторы, любові да жыцця. Італьянцы (у большасці выпадкаў) адкрытыя, шчырыя людзі.
Э.А. — Дзіна Буцаці, Італа Кальвіна, Джані Радары, Табукі, Сілонэ… Далёка не поўны спіс італьянскіх творцаў, якіх ты перастварыла па-беларуску. Гэта што датычыць тваіх празаічных перакладаў. А каго з італянскіх паэтаў ты здалела “абеларусіць”?
А.Д. — Леапардзі, Фоскала, Мандзоні, Павэзэ і іншых. Тых, каго люблю, у асноўным. Асабліва ганаруся перакладам паэмы Уга Фоскала “Пахаванні”, напісанай у 1807 годзе. Вельмі актуальны для беларусаў твор, які вучыць з пашанай ставіцца да сваіх продкаў.
Э.А — Даволі прадстаўнічы спіс атрымаўся. Ці не думала ты пра выданне аўтарскай анталогіі перакладаў з італьянскай?
А.Д. — Думала, тым больш, што час ад часу нехта вось так імкнецца да гэтага падштурхнуць. Але трэба час. Я не так даўно скочыла перакладаць “Кветачкі” святога Францішка Асіскага, так што можна вярнуцца па перакладаў паэзіі. Праблема ў тым, што ўсё у нас робіцца на голым энтузіязме і любові саміх перакладчыкаў да пэўнай літаратуры. Думаю, што не памылюся, калі скажу, што, на жаль, у нас адсутнічае якая-небудзь палітыка ў галіне літаратуры, адсутнічае сістэма грантаў і г.д. Няма ўстановы, якая нейкім чынам імкнулася б, не кіраваць, а спрыяць літаратурнаму працэсу.
Э.А. — Каго з беларускіх паэтак ты назвала б сваёй духоўнай сястрой?
А.Д. — У мяне нешта ўсё больш браты… Люблю паэзію Раісы Баравіковай за мудрасць, а Джэці за аптымізм. Але маё светаадчуванне іншае.
Э.А. — “Я – не Ганна Карэніна…” — саркастычна заўважыла ты ў адным з вершаў. А як ты пачувала сябе ў вобразе Яўгеніі Янішчыц – паэтэсы з трагічным “карэнінскім”лёсам, калі здымалася ў фільме “Небяспечны талент”? Ці цяжка было прымяраць вярыгі чужога лёсу на ўласныя плечы?
А.Д. — Сюжэт фільма амаль цалкам паўтарыў тое, што я рабіла за два гады да здымак, калі працавала над артыкулам “Ёсць паэзіі сакрэт і ў лёсе асабістым: Яўгенія Янішчыц і Эн Сэкстан”, так што сама па сабе тэма жанчыны-творцы не была для мяне новай. Я ўжо казала, што Яўгенія Янішчыц напісала прадмову да маіх вершаў, і я хацела з ёю пазнаёміцца, нават сустракала ў Доме друку незадоўга да смерці. І на пахаванні яе была.
Я добра памятаю канец сямідзясятых – пачатак васьмідзясятых, ведаю эпоху. Мяне запрашалі і ў “Зубраня”, і на семінар творчай моладзі ў 1985 годзе (пазней я даведалася, што там была і Янішчыц). Але я нікуды не хацела ехаць. І не ездзіла. Чаму? Можа таму, што ў той час я вучылася ў гарадской рускамоўнай школе, дзе была і так белай варонай, а можа таму, што адчувала нейкі фальш ва ўсім гэтым.
Ведаеш, нельга прымерыць чужы лёс. У кожнага ён свой. Соцыум часта навязвае табе пэўную ролю, з якой пасля вельмі цяжка выйсці. Пра гэта можна і трэба думаць, у тым ліку, разважаючы над чужым досведам.
Адзінае, што нас сапраўды яднае – і Я.Янішчыц, і я, і, дарэчы, Эн Сэкстан — скарпіёны. Хочаце верце ў гараскопы, хочаце – не.
Э.А. — Ці спадабаўся табе твой кінематаграфічны досвед? Ці згадзілася б ты яго паўтарыць?
А.Д. — Вельмі люблю кіно і заўсёды хацела ўдзельнічаць у стварэнні фільма. Вось маё жаданне і спраўдзілася. Калі надарыцца яшчэ магчымаць – з задавальненнем. Я ніколі не марыла стаць актрысай, мне цікава было б удзельнічаць у любой якасці — сцэнарыста, напрыклад.
Э.А. — Як нарадзілася твая “Павуцінка на агрэсце” – кніга вершаў для дзяцей?
А. Д. — Вельмі пяшчотна нарадзілася. Калі я чакала другога сына, то пазбірала свае дзіцячыя вершы, каб пасля раздрукаваць на кампутары і пакінуць сынам у спадчыну. Насамрэч, гэта і ёсць мая першая кніжка, бо амаль усе вершы, акрамя першага, звернутага да сына, некалі друкаваліся ў “Бярозцы”, я проста лічыла, што яны даўно нікому непатрэбныя, але, як высветлілася, памылялася. Больш за тое, неяк мяне знайшоў амерыканскі фатограф Джон Кунстадтэр, якому вельмі спадабалася кніга, і ён менавіта верш “Павуцінка на агрэсце” апублікаваў на сваім сайце, прысвечаным Беларусі. Я была вельмі ўражаная. Мне здавалася, што такая паэзія амерыканцам не можа быць цікавай. А назву кнігі прыдумаў мой старэйшы сын.
Э.А. — Тваім дзецям падабаюцца вершы з гэтай кнігі?
А.Д. — Падабаюцца, і яны нават чытаюць іх на ўроках у школе.
Э.А. — Ты чалавек публічны? Што значаць у тваім жыцці — тэатральныя прэм’еры, творчыя вечарыны, паэтычныя фестывалі?
А.Д. — Як літаратар я чалавек не публічны і ніколі ім не была. Іншым разам у мяне ўзнікае ўражанне, што вершы існуюць самі па сабе, а я сама па сабе.
Я не магу сказаць, што я жыву літаратурным жыццём, я жыву звычайным жыццём. Так было заўсёды, але апошнім часам я пачынаю задумвацца над пытаннямі “публічнасці”, бо мяне цікавіць тое, што адбываецца ў літаратурным свеце. А паэтычныя фестывалі – гэта тая самая раскоша чалавечых зносін, якая незвычайна цябе ўзбагачае і дае штуршок для новых пошукаў.
Насамрэч, думаю, у нас няшмат публічных літаратараў, у сэнсе тых, хто ўвесь час навідавоку. І потым у кожнага свае жыццёвыя рытмы.
Э.А. — А што для цябе сям’я? Ці не засціць сямейная “глеба” твайго паэтычнага “неба” ?
А.Д. — Хай толькі паспрабуе! Жартую, безумоўна. Сям’я, як і любы праект нашага жыцця, патрабуе пэўных высілкаў. Але само па сабе існаванне чалавека патрабуе пэўных высілкаў. Самога сябе таксама трэба карміць, апранаць, мыць, суцяшаць і г.д. Я не хачу сказаць, што жанчына абавязана мець дзяцей, але я заўсёды іх хацела. І я іх вельмі люблю. Спадзяюся, узаемна.
Э.А. — Якая з дзвюх кухняў – паэтычная ці сямейная – адбірае найбольш твайго часу?
А.Д. — Скажам так, літаратурная. Ну не кулінар я! Паесці звару, але імкнуся скараціць працэс гатавання да неабходнага мінімума.
Э.А. — Ці раўнуе цябе твой муж да паэзіі?
А.Д. — Думаю, раўнуе, а што рабіць? Або я і літаратура, або…
Э.А. — У сваёй біяграфічнай даведцы ты прызналася, што “любіш матылёў”. Матылёк – гэта ажыўшы васілёк Максіма Багдановіча… Ці не сведчыць гэта аб тым, што ты, як і Багдановіч, прыхільніца “чыстае красы” ў паэтычнай эстэтыцы?
А.Д. — Першая кніга, якую я прачытала ў сваім жыцці, называлася “Таму што яны прыгожыя” і распавядала пра матылёў. З тых юных часоў у мяне засталося пяшчотнае пачуццё да гэтых істотаў. Што ж датычыцца літаратурнага густу, то я, безумоўна, хутчэй прыхільніца эстэтыкі, чым антыэстэтыкі. Я вырасла ў прыгожым свеце. А тое, што мы засвойваем у юным узросце застаецца з намі назаўсёды.
Ёсць розныя светапогляды, таленты рознай прыроды і рознай скіраванасці. Наўрад ці я змагу стаць прыхільніцай “крывавай” паэзіі. Пачытаць – пачытаю, але перачытваць не стану.
Э.А. — Ці вядзеш ты дзённік? Ці не задумвалася над стварэннем свайго персанальнага блога? Да каго з беларускіх літаратараў любіш наведвацца ў віртуальныя госці?
А.Д. — Дзённік я вяду час ад часу. Напрыклад, калі я здымалася ў фільме пра Янішчыц, то вяла дзённік. Бо гэта не шараговая падзея ў маім жыцці. Тым больш, што фотаапарат катэгарычна адмовіўся працаваць. Але весці дзённік пастаянна і рэгулярна я не магу, у мяне не стае на яго часу. Я запісваю думкі, выразы, вобразы без пазначэння даты. Некаторыя так і ляжаць гадоў дваццаць, а потым я магу нешта напісаць. А магу і не напісаць.
Персанальны блог – рэч файная, і ён у мяне ёсць: danilchyk.livejournal.com. Але гэта не дзённік у звычайным разуменні. Там я публікую фотаздымкі і пераклады. Думаю, гэта выдатны сродак камунікацыі, але творца павінен найперш прысутнічаць творчасцю і выказваць свае думкі ў творах мастацкай формы. Як, дзе – пакуль вырашаю. Інакш вельмі лёгка збіцца на публіцыстыку. Для мяне блогі, найперш – крыніца інфармацыі. Не магу не адзначыць старонку “Прайдзісвета” – для душы і творчага росту.
Э.А. — Як ты ставішся да кампліментарнай крытыкі?
А.Д. — Ведаеш, заўважыла безадносна да літаратуры — беларусы не ўмеюць гаварыць кампліментаў. Гэта таксама навука, якой трэба вучыцца. Калі кампліменты робяцца занадта відавочнымі, то гэта ўжо не кампліменты… Крытык – адначасова і даследчык, і папулярызатар. Гэтыя дзве якасці павінны заставацца ў роўных прапорцыях. Кампліметарная крытыка – перакос у бок папулярызыцыі, матывы якога часта ляжаць на паверхні…
Э.А. — А да літаратурнага крытыканства? Ці сустракалася ты з гэтай з’явай у сваім творчым жыцці?
А.Д. — Як літаратуразнаўца, я даволі лаяльна стаўлюся да крытыкі, бо кожны мае права выказаць сваю думку. Аднак вельмі сумна, калі чытаеш рэцэнзію і разумееш, што цябе не чыталі, а калі і чыталі, то вельмі павярхоўна. Сумна, калі ў рэцэнзіі на тваю кнігу пад тваім прозвішчам замест тваіх вершаў цытуюць чужыя. З крытыкай можна пагаджацца, можна не пагаджацца, але, на маю думку, крытык павінен любіць аўтара. І любіць літаратуру.
Найбольш крытыкі я атрымала за фільм “Небяспечны талент”, але мы гэта прадбачылі, у тым сэнсе, што нашая трактоўка можа выклікаць неадназначныя рэакцыі. Так што ўсё нармальна.
Э.А. — Апошнім часам цябе нярэдка можна ўбачыць з фотаапаратам у руках. У цябе з’явілася новае творчае хобі? Што ты любіш фатаграфаваць?
А.Д. — Я заўсёды любіла маляваць, але часу цяпер вельмі не хапае. А фотаздымкі – такая рэч, што можа перадаць і настрой, і захаваць пэўныя ўражанні. Я пачала фатаграфаваць як усе – у падарожжах, на сямейных святах, а цяпер шмат фатаграфую проста так. Заўважыла, што амаль не фатаграфую людзей, але я пакуль што ў самым пачатку, магчыма, прыйдзе і гэта.
Мае фотаздымкі былі надрукаваныя ў сумесным польска-беларуска-літоўска-украінскім альманаху “У каралеўскіх далонях”, так што можна сказаць, нейкім чынам атрымалі прызнанне.
Э.А. — Якая твая любімая фотапара года?
А.Д. — Кожная пара года мае свае колеры, хоць у Беларусі яны часта супадаюць. У нас толькі лета адрозніваецца ад усяго астатняга, а вясну, восень і зіму часта можна паблытаць адну з адною. Я люблю сам кадр, незалежна ад пары года.
Э.А. — Ці сочыш ты за творчасцю маладых літаратараў? Каго з маладых паэтаў можаш назваць у якасці сваіх любімых аўтараў?
А.Д. — Увогуле імкнуся сачыць за развіццём літаратуры, асабліва паэзіі. Маладых таксама чытаю, і чытаю даволі многа, але любімымі аўтарамі пакуль не назаву нікога. Любімы аўтар – гэта ўся творчасць, канцэпцыя, светапогляд, свая эстэтычная сістэма. У маладых яны знаходзяцца на стадыі выпрацоўкі.
Эдуард Акулін
спецыяльна для Таварыства беларускай мовы імя Францішка Скарыны
tbm-mova.by