Наколькі сучасныя грамадствы здатныя да самарэфлексіі? Як пытанні самаідэнтыфікацыі і пабудовы калектыўных ідэнтычнасцяў звязаныя з архітэктурай бяспекі на кантыненце і сённяшняй вайной ва Украіне? Ці можа сёння хтосьці ўцямна патлумачыць, хто ж такія беларусы, і ці існуе аб’яднанае на падставе хаця б некалькіх базавых установак грамадства як такое ў нашай краіне? Разважае Аляксей Гайдукевіч.
Такога кшталту катэгорыі, як усведамленне ўласнай ролі чалавека ў гісторыі дробнай грамады, горада, народа ёсць адным з падставовых грунтаў большасці філасофскіх плыняў. Аўтары даследавалі калектыўную свядомасць, трансфармацыю мыслення ў часе праз вывучэнне псіхалогіі асобнага індывіда, а таксама ягонага месца ў пабудове супольнасці.
Адным з павярхоўных тлумачэнняў неабходных аспектаў фарміравання ідэнтычнасцяў і самаідэнтыфікацыі чалавека, галоўнай глебай можна назваць здатнасць індывіда сфармуляваць для самога сябе, здавалася б, даволі простыя пытанні: хто я? дзе я? хто навокал мяне? якія ў мяне дачыненні з навакольнымі людзьмі? Якая наша роля на сённяшні момант у пабудове будучыні, рэальнасці для новых пакаленняў?
Адукацыя адвучвае задаваць пытанні
Савецкая і постсавецкая адукацыя сфарміравала ў большасці з нас разуменне таго, што на ўсе ўзгаданыя пытанні ёсць адназначныя і вельмі простыя адказы. Дастаткова скарыстацца накінутымі ў школах і ВНУ шаблонамі, каб без асаблівых цяжкасцяў адказаць на іх.
Але калі задумацца — на кожнае з гэтых пытанняў няма простых адказаў. А дадзеныя выкладчыкамі падыходзяць хіба для разумення і здольнасці да мыслення навучэнца другога класа школы. Яму за першы год навучання праз сістэму стымулаў і пакаранняў зацвердзілі адну простую і зразумелую формулу самаідэнтыфікацыі ў калектыве іншых індывідаў.
Разважаючы над рэаліямі адукацыйнага працэсу ў Беларусі, не трэба думаць, што ў іншых краінах свету навучальныя сістэмы працавалі неяк па-іншаму. Прыблізна гэтаксама. З адным толькі ўдакладненнем — было гэта прыблізна 100 год таму.
Так. Менавіта практыкі стогадовай даўніны збольшага і выкарыстоўваюць сатрапіі на ўсходнім ускрайку Еўропы для стварэння неабходнага светаўспрымання ў грамадзянаў з маладых гадоў. Спрабуючы прывучаць грамадзянаў не толькі не шукаць складаных адказаў на простыя пытанні, але і не задаваць іх самім сабе. Бо такая ўласцівасць і на ўзроўні індывіда, і супольнасцяў, і грамадства можа мець небяспеку для кіраўнічых камандна-адміністратыўных апаратаў.
Відавочна, што карыстаючыся ўласным разуменнем функцыянавання калектыўнай псіхалогіі мас, канструктары сістэмаў у пэўнай ступені маюць рацыю. Нашмат лягчэй дамінаваць над супольнасцямі людзей (якія складана назваць зараз грамадствамі) з простай і адназначнай карцінай свету.
Хіба трэба ўлічваць, што за апошнія 100 год навакольны свет змяніўся і дыфузіі мыслення таксама закранаюць і падкантрольныя сістэме розумы.
Якраз у гэтым і можа хавацца праблема. Бо аморфная калектыўная свядомасць не заўжды ў стане прадукаваць сэнсы і памкненні адпаведныя часу, зменлівым абставінам. Што ў выніку можа прывесці да спынення мыслення як такога. Нават патрэбнага для функцыянавання і бяспекі ўласна адміністратыўнай сістэмы.
Чытайце па тэме: Рэспубліка супраць дысцыплінарнага грамадства
Нязручныя пытанні стымулююць развіццё
Цікава, што і намінальныя праціўнікі каманднага апарату ў пэўнай ступені адлюстроўваюць «стратэгіі» сістэмы.
Каб давесці гэта, варта паспрабаваць прыгадаць, калі апошні раз контрсістэмшчыкі публічна ставілі пытанні хаця б падставовага ўзроўню, узгаданыя крыху вышэй? Пытанні, якія насамрэч у большай ступені толькі на каліва вышэй за бытавы, інстынктыўны ўзровень, нават не ўзгадваюцца ў праграмах палітычных партыяў і рознага кшталту кандыдатаў на выбарах.
Нібыта ў Беларусі праблематыка ідэнтычнасцяў, мовы, стасункаў у соцыуме, існавання грамадскай супольнасці ў Беларусі даўно вырашаныя і не патрабуюць якога-кольвек абмеркавання, дамаўлення дзеля далейшага ўзаемадзеяння.
Зварот нават да простых пытанняў у асяродках сілаў, антаганістычных дзейнаму каманднаму апарату, ужо некалькі дзесяцігоддзяў губляецца за агульнымі словамі перадвыбарчых дэкларацыяў і гучнымі лозунгамі з невялікай сэнсавай нагрузкай.
Нават новая хваля эміграцыі, здавалася б, апынуўшыся ва ўмовах экстрэмальных, за апошня тры гады не спрычынілася да хаця б павярхоўнай самарэфлексіі нават на падставовых узроўнях.
Напрыклад, даволі часта з боку гэтых асяродкаў можна пачуць звароты да «беларусаў», «грамадства». Але здаецца, ніхто ўцямна не патлумачыў ні з аднаго боку палітычных «барыкадаў» — хто ж такія беларусы ў іх разуменні (грамадзяне Беларусі, прадстаўнікі нацыі, этнічнай альбо моўнай групы?), і ці існуе аб’яднанае на падставе хаця б некалькіх базавых установак грамадства як такое ў нашай краіне?
Калі вам здаецца, што адказы на гэтыя пытанні няпростыя, а некаторыя варыянты вельмі непрыемныя для ўсведамлення, губляюцца ў хаосе думак — вы ў агульнаеўрапейскім трэндзе.
На захадзе кантынента пасля Другой сусветнай вайны хваля постмадэрнізму і постструктуралізму заблукала ў спробах высветліць пытанне самаідэнтычнасцяў індывідаў і супольнасцяў. І ў выніку палітычная думка Еўропы з-за вялікай колькасці тэорыяў, кірункаў і канкурэнцыі трансфармавалася на генератар словаў, а не сэнсаў, захрасла ў дробнай тэрміналогіі і тактычных дробязях.
Такім чынам, эліты, а ўслед і супольнасці амаль страцілі волю, мэтанакіраванае імкненне да іншага (новага). І нават не здолелі сфармуляваць, а потым і стварыць дзейсную архітэктуру бяспекі на кантыненце. Што вылілася ў сённяшнюю вайну.
Іншая праблема выявілася ў антыпода еўрапейскай сістэмы — сатрапій азіяцкага кшталту на ўсходзе Еўропы. Волі апынулася зашмат. Але волі не канструктыўнай, іншага кшталту — да дамінавання і падпарадкавання.
Такім чынам, любое мысленне было альбо пастаўленае на службу каманднаму апарату, альбо знішчанае. І сістэмы пачалі займацца паступовым самазнішчэннем з пераносам гэтай «чорнай энергіі» на суседзяў.
Працягвацца такі сімбіёз у мірным русле паміж Захадам і Усходам мог не вельмі працяглы час. Таму і цалкам заканамерна было перарастанне канфліктнага на ўзроўні наратываў суіснавання ў гарачае супрацьстаянне.
Прыблізна такая ж «хімія» адбываецца цяпер паміж Кітаем і Захадам. КНР спрабуе перанесці сваю мадэль (з воляй, але з хібамі мыслення) на верагодных саюзнікаў па ўсім свеце (ад Бразіліі да Індыі). А Захад у пэўнай меры спрабуе стрымаць гэтую экспансію.
Выйсцем з лабірынту, пры выхадзе з якога заўжды знаходзіцца крывавы канфлікт, і для Беларусі, і для рэшты свету, можа быць толькі трансфармацыя мыслення. Безумоўна, праз спробы ставіць непрыемныя, простыя і складаныя пытанні на абсалютна ўсіх узроўнях супольнасцяў. Ад дробных грамадаў, гарадоў, краінаў, кантынентаў і цывілізацыяў.
Адным з кірункаў можа стаць арыентацыя на шматвектарнае мысленне з падключэннем рознанакіраванай волі, разлічанай на развіццё калектываў людзей, здольных суіснаваць у стане сталага працэсу дамаўлення, спраўджання курсаў — грамадства новага кшталту з палітрай поглядаў і сістэмаў (эканамічных, сацыяльных).
Аляксей Гайдукевіч, budzma.org
