За кошт чаго існуюць прыватныя музейныя комплексы? Ці пакрываюць сродкі ад продажу квіткоў і правядзення экскурсій выдаткі на ўтрыманне музея? Газета «Беларусы і рынак» паразмаўляла з кіраўнікамі недзяржаўных музеяў.
Згодна з рэестрам музеяў Міністэрства культуры Беларусі, на Студзень 2022 года ў краіне зарэгістравана 159 музеяў, з іх чатыры-прыватныя: музейныя комплексы «Дудуткі» і «Дукарскі маёнтак, парк-музей інтэрактыўнай гісторыі «Сула» і «музей гісторыі гуказапісу Сон Эдысана». У статыстыку не трапляюць турыстычныя аб’екты, якія выступаюць пад музейным брэндам. Да іх, напрыклад, ставяцца Музей музыкі, музей «Адкрыты акіян», музей Лега і іншыя. Нягледзячы на тое што пад афіцыйнае вызначэнне музея дадзеныя атракцыі не падыходзяць, там таксама ёсць вельмі цікавыя экспанаты.
Гэта цэлая вёска, дзе адноўлены ганчарная майстэрня, кузня, хлебапякарня, дом бортніка і іншыя атрыбуты шляхецкай сядзібы. Турысты знаёмяцца са старадаўнімі рамёствамі і тэхналогіямі.
Дырэктар музея Максім Лапікаў распавёў, што сродкаў ад продажу квіткоў і правядзення экскурсій на пакрыццё патрэб музея не хапае. Даводзіцца падключаць і іншыя бізнэс-мадэлі. Так, на тэрыторыі музея турыст можа зняць гасцявы дом, папарыцца ў лазні, падсілкавацца ў карчме або кафэ, пакатацца на конях.
— Дадаткова праводзім масу мерапрыемстваў: карпаратывы, святы, фестывалі. Самыя буйныя мерапрыемствы — штогадовы двухдзённы фестываль «Наш Грунвальд» і «Свята Сонца», прысвечаны дню летняга сонцастаяння. Заробленыя летам грошы кладзем на дэпазіт і за кошт іх выжываем зімой. Аднак правядзенне масавых мерапрыемстваў часта бывае рызыкоўным: мы ўкладваем грошы, а ў дзень фестывалю можа пайсці дождж, і прыедзе мала людзей. Ад пагодных умоў залежыць многае.
Гадавая наведвальнасць «Дудутак» — больш за 100 тыс. чалавек у год. Але так было да каронавіруса. Апошнія два гады дырэктар музея называе «цяжкім перыядам»: колькасць наведвальнікаў скарацілася ўдвая. Перыяд са студзеня па сакавік — «наогул выкрасленыя месяцы», паколькі турыстаў практычна няма. Карчму прыйшлося закрыць. Музей перайшоў на скарочаны тыдзень — працуе з пятніцы па нядзелю. Ды і выдаткоўваць турысты сталі менш.
— Раней сярэдні чэк музея даходзіў да 28 рублёў, цяпер — 18 рублёў. Людзі эканомяць. Напрыклад, узялі уваходны квіток, але ў кафэ абедаць не ідуць. Я разумею людзей, якія выказваюць незадаволенасць, што ў нас так дорага — 14 рублёў уваходны квіток. Але вось сёння ў музеі было ўсяго тры чалавекі, а ў мяне ў штаце 70 супрацоўнікаў, ім трэба плаціць зарплату. Плюс плата за электраэнергію, іншыя плацяжы. А яшчэ ў нас жывёлы — коні, каровы, іх таксама трэба карміць. Увогуле, цяпер самае галоўнае — выжыць, захаваць калектыў і не набраць даўгоў. Думаю, той, хто ў такі цяжкі час выжыве, той і застанецца на рынку.
У музеі сабрана больш за 100 тыс. прадметаў, звязаных з гісторыяй Гродна: посуд, шкло фабрыкі «Нёман», адзенне, кнігі, друкаваныя машынкі. Музей стварыў карэнны жыхар горада мастак Януш Паруліс. Калекцыю пачаў збіраць яшчэ дзед Януша ў 20-х гадах мінулага стагоддзя.
Па словах Януша, за адзінаццаць гадоў існавання музей быў прыбытковым толькі тры месяцы, якія папярэднічаюць ковіду.
— Калі б я не жыў у гэтым жа доме, то даўно б ужо зачыніўся. Амаль ніколі не быў у плюсе. За арэнду памяшкання пад музей даплочваю са сваёй пенсіі. Часам дапамагаюць гарадзенскія фірмы і валанцёры. З арэндай спраўляюся яшчэ таму, што прыязджаюць мінчане і масквічы — па некалькі разоў прыходзяць глядзець экспанаты. Пасля таго як ўвялі бязвізавы ўезд, сітуацыя палепшылася. Апошнія тры месяцы перад кавідам грошай хапала нават і на, так бы мовіць, каўбаску з масліцам. Зараз наведвальнікаў практычна няма.
Януш Паруліс распавёў, што ў Гродне было яшчэ два прыватныя музеі, але яны зачыніліся.
— Напрыклад, Музей праса не справіўся з арэндай і ўжо чатыры гады як зачынены. Вельмі шкада. Сапраўды круты музей, у ім былі сабраныя прасы з усяго свету. Наколькі я ведаю, пасля закрыцця частка прасаў з’ехала ў Менск, частка — у Польшчу.
У музеі сабрана 22 вядомыя славутасці Беларусі, паменшаныя ў дзясяткі разоў — Ружанскі палац, Брэсцкая крэпасць, Камянецкая вежа і інш. Тут жа можна зайсці ў сувенірную краму з унікальнымі вырабамі беларускіх дызайнераў. Акрамя таго, музей здае ў арэнду event-прастору для правядзення семінараў, лекцый і майстар-класаў.
— Думаю, прыватны музей акупляцца ў Беларусі цалкам можа. Зарабляць, а тым больш называцца бізнесам, — гэта вялікае пытанне. Калі пяць гадоў таму я адкрываў музей мініяцюр, то не спадзяваўся, што «Краіна міні » стане бізнэсам, але чакалася, што праект стане самадастатковым. Так і здарылася ў 2019 годзе. Існуе формула культурных інстытуцый: калі прыбытак ад уваходных квіткоў складае не больш за 50%, то інстытуцыя зарабляе і вельмі паспяхова. Але ўсё вышэйсказанае актуальна для дакавідных рэалій, калі людзі свабодна падарожнічалі. Зараз наведвальнасць аднавілася ўсяго на 30% ад дакавіднай, і для нармальнага функцыянавання музея гэтага, безумоўна, недастаткова. З верай у лепшае і любоўю да свайго стварэння працягваю падтрымліваць музей — распавёў дырэктар музея «Краіна міні» Яўген Данілік.
Ён прывёў прыклад прыватнага музея, які не толькі стаў паспяховым бізнесам, але і змяніў жыццё ўсяго горада — «Музей Гуггенхайма» літаральна выратаваў Більбао ад краху: дзякуючы яму гарадок з насельніцтвам 350 тыс. з тэрарыстычнага рэгіёну ператварыўся ў турыстычны цэнтр. За час працы музей прынёс у ВУП краіны Баскаў 4,3 млрд еўра і забяспечыў 659 млн еўра дадатковых падатковых паступленняў для рэгіёну. Дадзены прыклад паказвае, што музей — гэта не абавязкова якар для эканомікі краіны, які патрабуе датацый. Пры падтрымцы ўладаў і правільным падыходзе прыватны музей можа стаць турыстычнай самаакупнай атракцыяй, якая да таго ж прынясе карысць усяму бізнэсу рэгіёну.
Заснаваны ў 2018 годзе на базе прыватнай калекцыі Андрэя Місько. У цэнтры ўвагі музея — гісторыя грашовага абарачэння на тэрыторыі Беларусі. У экспазіцыі прадстаўлены арыгінальныя манеты і банкноты, пачынаючы з II стагоддзя н. э.
— У пачатку 2020 года музей нарэшце выйшаў на колькасць наведвальнікаў, якая дазваляла трохі зарабляць. Але з-за кавіда колькасць іх рэзка скарацілася. Цяпер грошай ад продажу квіткоў і экскурсій на ўтрыманне музея недастаткова. Даводзіцца дакладваць свае. Але апошнія паўгода сітуацыя трохі палепшылася, — распавёў Андрэй Місько. Пры ўваходзе ў музей працуе гандлёвая зона, дзе наведвальнікі могуць набыць памятныя сувеніры: манеты і папяровыя грошы.
— У музеі прадаюцца камісійныя тавары, якія прыносяць нам нумізматы. Акрамя таго, мы актыўна працуем з беларускімі банкамі, размяшчаем у музеі іх рэкламную прадукцыю і такім чынам спрабуем атрымаць грошы на жыццё.