За кошт чаго існуюць прыватныя музейныя комплексы? Ці пакрываюць сродкі ад продажу квіткоў і правядзення экскурсій выдаткі на ўтрыманне музея? Газета «Беларусы і рынак» паразмаўляла з кіраўнікамі недзяржаўных музеяў.
Згодна з рэестрам музеяў Міністэрства культуры Беларусі, на Студзень 2022 года ў краіне зарэгістравана 159 музеяў, з іх чатыры-прыватныя: музейныя комплексы «Дудуткі» і «Дукарскі маёнтак, парк-музей інтэрактыўнай гісторыі «Сула» і «музей гісторыі гуказапісу Сон Эдысана». У статыстыку не трапляюць турыстычныя аб’екты, якія выступаюць пад музейным брэндам. Да іх, напрыклад, ставяцца Музей музыкі, музей «Адкрыты акіян», музей Лега і іншыя. Нягледзячы на тое што пад афіцыйнае вызначэнне музея дадзеныя атракцыі не падыходзяць, там таксама ёсць вельмі цікавыя экспанаты.
Музейны комплекс «Дудуткі»
Гэта цэлая вёска, дзе адноўлены ганчарная майстэрня, кузня, хлебапякарня, дом бортніка і іншыя атрыбуты шляхецкай сядзібы. Турысты знаёмяцца са старадаўнімі рамёствамі і тэхналогіямі.
Дырэктар музея Максім Лапікаў распавёў, што сродкаў ад продажу квіткоў і правядзення экскурсій на пакрыццё патрэб музея не хапае. Даводзіцца падключаць і іншыя бізнэс-мадэлі. Так, на тэрыторыі музея турыст можа зняць гасцявы дом, папарыцца ў лазні, падсілкавацца ў карчме або кафэ, пакатацца на конях.
— Дадаткова праводзім масу мерапрыемстваў: карпаратывы, святы, фестывалі. Самыя буйныя мерапрыемствы — штогадовы двухдзённы фестываль «Наш Грунвальд» і «Свята Сонца», прысвечаны дню летняга сонцастаяння. Заробленыя летам грошы кладзем на дэпазіт і за кошт іх выжываем зімой. Аднак правядзенне масавых мерапрыемстваў часта бывае рызыкоўным: мы ўкладваем грошы, а ў дзень фестывалю можа пайсці дождж, і прыедзе мала людзей. Ад пагодных умоў залежыць многае.
Гадавая наведвальнасць «Дудутак» — больш за 100 тыс. чалавек у год. Але так было да каронавіруса. Апошнія два гады дырэктар музея называе «цяжкім перыядам»: колькасць наведвальнікаў скарацілася ўдвая. Перыяд са студзеня па сакавік — «наогул выкрасленыя месяцы», паколькі турыстаў практычна няма. Карчму прыйшлося закрыць. Музей перайшоў на скарочаны тыдзень — працуе з пятніцы па нядзелю. Ды і выдаткоўваць турысты сталі менш.
— Раней сярэдні чэк музея даходзіў да 28 рублёў, цяпер — 18 рублёў. Людзі эканомяць. Напрыклад, узялі уваходны квіток, але ў кафэ абедаць не ідуць. Я разумею людзей, якія выказваюць незадаволенасць, што ў нас так дорага — 14 рублёў уваходны квіток. Але вось сёння ў музеі было ўсяго тры чалавекі, а ў мяне ў штаце 70 супрацоўнікаў, ім трэба плаціць зарплату. Плюс плата за электраэнергію, іншыя плацяжы. А яшчэ ў нас жывёлы — коні, каровы, іх таксама трэба карміць. Увогуле, цяпер самае галоўнае — выжыць, захаваць калектыў і не набраць даўгоў. Думаю, той, хто ў такі цяжкі час выжыве, той і застанецца на рынку.
Музей побыту і гісторыі Гродна Януша Паруліса
У музеі сабрана больш за 100 тыс. прадметаў, звязаных з гісторыяй Гродна: посуд, шкло фабрыкі «Нёман», адзенне, кнігі, друкаваныя машынкі. Музей стварыў карэнны жыхар горада мастак Януш Паруліс. Калекцыю пачаў збіраць яшчэ дзед Януша ў 20-х гадах мінулага стагоддзя.
Па словах Януша, за адзінаццаць гадоў існавання музей быў прыбытковым толькі тры месяцы, якія папярэднічаюць ковіду.
— Калі б я не жыў у гэтым жа доме, то даўно б ужо зачыніўся. Амаль ніколі не быў у плюсе. За арэнду памяшкання пад музей даплочваю са сваёй пенсіі. Часам дапамагаюць гарадзенскія фірмы і валанцёры. З арэндай спраўляюся яшчэ таму, што прыязджаюць мінчане і масквічы — па некалькі разоў прыходзяць глядзець экспанаты. Пасля таго як ўвялі бязвізавы ўезд, сітуацыя палепшылася. Апошнія тры месяцы перад кавідам грошай хапала нават і на, так бы мовіць, каўбаску з масліцам. Зараз наведвальнікаў практычна няма.
Януш Паруліс распавёў, што ў Гродне было яшчэ два прыватныя музеі, але яны зачыніліся.
— Напрыклад, Музей праса не справіўся з арэндай і ўжо чатыры гады як зачынены. Вельмі шкада. Сапраўды круты музей, у ім былі сабраныя прасы з усяго свету. Наколькі я ведаю, пасля закрыцця частка прасаў з’ехала ў Менск, частка — у Польшчу.
Музей мініяцюр «Краіна міні»
У музеі сабрана 22 вядомыя славутасці Беларусі, паменшаныя ў дзясяткі разоў — Ружанскі палац, Брэсцкая крэпасць, Камянецкая вежа і інш. Тут жа можна зайсці ў сувенірную краму з унікальнымі вырабамі беларускіх дызайнераў. Акрамя таго, музей здае ў арэнду event-прастору для правядзення семінараў, лекцый і майстар-класаў.
— Думаю, прыватны музей акупляцца ў Беларусі цалкам можа. Зарабляць, а тым больш называцца бізнесам, — гэта вялікае пытанне. Калі пяць гадоў таму я адкрываў музей мініяцюр, то не спадзяваўся, што «Краіна міні » стане бізнэсам, але чакалася, што праект стане самадастатковым. Так і здарылася ў 2019 годзе. Існуе формула культурных інстытуцый: калі прыбытак ад уваходных квіткоў складае не больш за 50%, то інстытуцыя зарабляе і вельмі паспяхова. Але ўсё вышэйсказанае актуальна для дакавідных рэалій, калі людзі свабодна падарожнічалі. Зараз наведвальнасць аднавілася ўсяго на 30% ад дакавіднай, і для нармальнага функцыянавання музея гэтага, безумоўна, недастаткова. З верай у лепшае і любоўю да свайго стварэння працягваю падтрымліваць музей — распавёў дырэктар музея «Краіна міні» Яўген Данілік.
Ён прывёў прыклад прыватнага музея, які не толькі стаў паспяховым бізнесам, але і змяніў жыццё ўсяго горада — «Музей Гуггенхайма» літаральна выратаваў Більбао ад краху: дзякуючы яму гарадок з насельніцтвам 350 тыс. з тэрарыстычнага рэгіёну ператварыўся ў турыстычны цэнтр. За час працы музей прынёс у ВУП краіны Баскаў 4,3 млрд еўра і забяспечыў 659 млн еўра дадатковых падатковых паступленняў для рэгіёну. Дадзены прыклад паказвае, што музей — гэта не абавязкова якар для эканомікі краіны, які патрабуе датацый. Пры падтрымцы ўладаў і правільным падыходзе прыватны музей можа стаць турыстычнай самаакупнай атракцыяй, якая да таго ж прынясе карысць усяму бізнэсу рэгіёну.
Музей грошай Groshi
Заснаваны ў 2018 годзе на базе прыватнай калекцыі Андрэя Місько. У цэнтры ўвагі музея — гісторыя грашовага абарачэння на тэрыторыі Беларусі. У экспазіцыі прадстаўлены арыгінальныя манеты і банкноты, пачынаючы з II стагоддзя н. э.
— У пачатку 2020 года музей нарэшце выйшаў на колькасць наведвальнікаў, якая дазваляла трохі зарабляць. Але з-за кавіда колькасць іх рэзка скарацілася. Цяпер грошай ад продажу квіткоў і экскурсій на ўтрыманне музея недастаткова. Даводзіцца дакладваць свае. Але апошнія паўгода сітуацыя трохі палепшылася, — распавёў Андрэй Місько. Пры ўваходзе ў музей працуе гандлёвая зона, дзе наведвальнікі могуць набыць памятныя сувеніры: манеты і папяровыя грошы.
— У музеі прадаюцца камісійныя тавары, якія прыносяць нам нумізматы. Акрамя таго, мы актыўна працуем з беларускімі банкамі, размяшчаем у музеі іх рэкламную прадукцыю і такім чынам спрабуем атрымаць грошы на жыццё.
