Тэатральны крытык Дзяніс Марціновіч паглядзеў спектакль Беларускага свабоднага тэатра «Сабакі Эўропы» і спецыяльна для @by_culture апісаў свае ўражанні ад лонданскага эфіру і мінскага паказа, які ён бачыў у 2020-м.

Фота: Linda Nylind

Сёлетнюю пастаноўку «Сабак Эўропы», што адбылася ў лонданскім тэатры Barbican 12 сакавіка, чамусьці пазіцыянавалі як сусветную прэм’еру, хоць гэта не зусім так.

У сакавіку 2020-га Свабодны, які гадамі працаваў у напаўпадполлі, скарыстаўся апошнімі бонусамі непрацяглай адлігі дзясятых і адкрыта зладзіў прэм’еру ў цэнтры Мінска. Зрэшты, паказаў адбылося няшмат. Спачатку планы перакрэсліў каранавірус, а потым акцёраў зацягнуў вір грамадскага жыцця і рэпрэсіі, адкуль яны «вынырнулі» ўжо за мяжой.

Зразумела, для англічан ды прадстаўнікоў беларускай дыяспары пастаноўка напраўду сталася навінкай. Але для беларускіх гледачоў (шмат хто змог паглядзець лонданскі спектакль у youtube-трансляцыі, якой падзяліўся Свабодны) відавочна, што гаворка ідзе не пра паўнавартасную прэм’еру, а хутчэй пра адаптацыю і перанос ранейшага спектакля на новую сцэну.

Амаль тая ж інсцэніроўка, што засноўваецца на аднайменным рамане Альгерда Бахарэвіча (яна належыць рэжысёру Мікалаю Халезіну і драматургу Марыі Бяльковіч). Супадаюць кампазіцыя і мізансцэны, выканаўцы амаль тыя ж (хоць да каманды далучыўся колішні акцёр РТБД Ілья Ясінскі). Ды ўсё ж перанос спектакля з Беларусі ў Вялікабрытанію даў нечаканы эфект: «Сабакі Эўропы» сталі ўспрымацца зусім па-іншаму.

Адно з тлумачэнняў — шчырая вера стваральнікаў спектакля ў сваю канцэпцыю.

Яшчэ на мінскім паказе гледачоў бянтэжыў заблытаны сюжэт — без папярэдняга прачытання кнігі асобныя лініі пра выдуманую мову бальбуту і спробы стварыць Крыўю заставаліся незразумелымі. Упэўнены, што англамоўная аўдыторыя — падчас спектакля ішлі субтытры — сутыкнулася з тымі ж цяжкасцямі.

І ў Мінску, і ў Лондане акцёраў часам было не чуваць. Цяжка зразумець, у чым тут прычына — ранейшая праблема з пераходам з маленькіх пляцовак на вялікую або тэхнічныя праблемы ў трансляцыі.

Фота: Linda Nylind

І тады, і сёння расчароўвалі дастаткова банальныя харэаграфічныя ўстаўкі (кшталту, цыганскіх танцаў, якія ўспрымаліся як штамп). У Мінску я на гэтыя недахопы імкнуўся не звяртаць увагу. Цяпер жа яны рэжуць вока, бо сталі часткай іншых праблем.

У Мінску на першы план выходзіў шыкоўны дуэт акцёраў Аляксея Нарановіча і Юры Дзівакова. Аляксей у першай дзеі увасабляў вобраз з выгляду недалёкага, хітраватага, але пры гэтым кемлівага падлетка Маўчуна, жыхара вёскі Белыя Росы, якая знаходзіцца недалёка ад заходняй мяжы расійскага Рэйху — менавіта ў гэтую дзяржаву (паводле антыўтопіі Бахарэвіча) ўвайшла Беларусь. У другой Нарановіч ператвараўся ў Тэрэзіуса Скіму — супрацоўніка службы ідэнтыфікацыі неапазнаных асоб, якога гоніць па кантыненце іскра цікавасці да дзіўнага памерлага паэта. Дзве дзеі звязваліся арыгінальна: у антракце Нарановіч раздзяваўся, бегаў па сцэне, дэманструючы цела ў выдатнай фізічнай форме, а ў пачатку другога дзеяння нацягваў адзенне, нібы мяняючы скуру.

Фота: Linda Nylind

У сваю чаргу Юра Дзівакоў не толькі па-майстэрску пераўвасабляўся то ў бацюшку, то ў маёра са спецслужбаў, то ў незнаёмца, які сустракаў Скіму ў фінале спектакля. У яго дуэце з Нарановічам адчувалася акцёрская хімія, якая — асабліва ў першай дзеі — дапамагала трымаць інтрыгу. Да таго ж паводзіны героя Юры — хітрага ды цынічнага службоўцы, ворага, які варты павагі — цудоўна кантраставалі з дзеяннямі мясцовай адміністрацыі Белых Росаў — павярхоўнымі пустымі людзьмі. Іх паводзіны яшчэ ў Мінску інтэрпрэтаваліся ў дастаткова аднабаковым сатырычным ключы, але дзякуючы ўзаемадзеянню з Дзіваковым узнікаў цікавы акцёрскі ансамбль.

У лонданскай версіі Нарановіч застаўся і іграе на ранейшым годным узроўні. Алё ён нагадвае птушку з адным крылом: Дзівакоў са спектакля сышоў, дуэт разваліўся, хімія знікла. Больш няма і адчуванне ансамблю. Інтэрпрэтаваць гэтую гісторыю праз паўнаватасны фарс не атрымліваецца: акцёры, якія ўвасабляюць мясцовую адміністрацыю, зрываюцца на эмоцыі. У выніку ў асобных вясковых сцэнах дзеянне ператвараецца з сатыры ледзь не ў балаган.

Але самая галоўная праблема гэтай пастаноўкі ў тым, што яна — і па сваім узроўні, і па закладзеным у ім мэсіджах — засталася ў мірным, дарэвалюцыйным і даваенным 2020-м. Ужо тады «Сабакі» ўспрымаліся як тыповы беларускі эксперыментальны спектакль са сваімі плюсамі і мінусамі. Падзеяй хутчэй з’яўлялася не сама пастаноўка, а яе паказ у цэнтры Мінска, які яшчэ на некалькі «сантыметраў» пашыраў тэрыторыю дазволенага.

Але тады ў спектаклі адчувалася выразная канцэпцыя: «Сабакі Эўропы» паказвалі, што адмова ад культуры можа прывесці Захад у той жа стан, у якім у 2049 годзе — час падзей спектакля — знаходзіцца Усход (адна з эфектных сцэнаў у другой дзеі — спальванне кніг). Гэтая ідэя адпавядала раману: у змрочнай антыўтопіі Бахарэвіча нашая нацыя існавала ў стане поўнага выраджэння. Такая канцэпцыя апраўдвала і дуалізм, закладзены ў кампазіцыі пастаноўкі. 

Фота: Linda Nylind

Але з таго часу шмат чаго змянілася. З сакавіка 2020-га беларусы пражылі некалькі жыццяў, але пераасэнсавання гэтага досведу ў спектаклі няма. Кантраст паміж падзеямі, што бачыш з экранаў манітораў, і асобнымі сцэнамі, у якіх бачныя элементы сатырычнай клаўнады, занадта яркі. Не тое, што жахнуцца, цяжка нават успрыняць усур’ёз падзеі, што адбываюцца ў Белых Росах. У выніку агульная канцэпцыя распадаецца, дуалізм сябе не апраўдвае, а гісторыі, расказаныя ў пастаноўцы, існуюць самі па сабе.

Фота: Linda Nylind

Напэўна, у глыбіні душы пра такую неадпаведнасць здагадваліся і стваральнікі «Сабак». Мо, таму ў спектаклі з’явіліся непрацяглыя кадры з акцыі пратэстаў, карта Рэйху, куды трапляюць Беларусь, Фінляндыя ды яшчэ і частка Азіі, ды знакамітае пажаданне расійскаму караблю неадкладна накіравацца на тры літары. Але такія ўстаўкі хутчэй успрымаюцца як механічныя і крыху рытуальныя.

У новай пастаноўцы Свабоднага ёсць свае плюсы. Стыльная камп’ютарная графіка (мастак па святле і відэа — Рычард Уільямсан) і музыка Сяргея Неўскага перадаюць атмасферу падарожжа, якое здзяйсняе галоўны герой. Ды і акцёры імкнуцца выконваць свае задачы ў акрэсленых рэжысёрам межах.

Але пакуль галоўнае значэнне новых «Сабак» — у прасоўванні айчыннай культуры за мяжой і акцэнтаванне ўвагі на беларускай павестцы. А гэта, згадзіцеся, таксама нямала.