«Будзьма» успамінае складанае жыццё пісьменніка, чый шлях прайшоў праз рэвалюцыі, войны, арышты і рэпрэсіі.
Прусія і Георгіеўскі крыж
Максім Гарэцкі паходзіў з простай сялянскай сям’і. Ягоныя бацькі былі непісьменныя, але яго ўласны шлях навучання аказаўся працяглым і разнастайным. Спачатку Гарэцкі навучаўся ў школе граматы, царкоўна-прыходскай, а пасля — у настаўніцкай школе. У 1909 годзе паступіў у Горы-горацкае каморніцка-агранамічнае вучылішча, а ў 1916-м — у Паўлаўскае ваеннае вучылішча, пазней быў слухачом факультэта гісторыі мастацтваў Смаленскага аддзялення Маскоўскага археалагічнага інстытута.
Яшчэ ў часы навучання ў прыходскай школе Гарэцкі зацікавіўся беларускай літаратурай, а ў горацкім вучылішчы стварыў своеасаблівае таварыства аматараў беларускай літаратуры і сам пачаў пісаць апавяданні.
Маладыя гады Максіма Гарэцкага прыпалі на надзвычай складаны перыяд у гісторыі краіны, які адбіўся вірам зменаў і падзей у жыцці самога пісьменніка. Праца чарцёжнікам і каморнікам у Вільні змянілася цяжкай службай у войску, якая супала з пачаткам Першай сусветнай вайны. Варта адзначыць, што Гарэцкі ўдзельнічаў у баях у Прусіі і быў узнагароджаны Георгіеўскім крыжам.
У 1917 годзе Гарэцкі прыехаў у Смаленск, дзе сустрэў Кастрычніцкую рэвалюцыю, пачаў працу ў газеце «Известия Смоленского Совета депутатов» і дзе пасябраваў з Янкам Купалам. У гэты ж перыяд ён таксама працаваў камендантам жыллёвага аддзела, супрацоўнічаў з газетамі «Западная коммуна», «Звязда» і «Дзянніца».
БНР і Інбелкульт
У 1919 годзе Максім Гарэцкі зноў пераехаў у Вільню, дзе пачаўся асабліва насычаны этап яго жыцця. Тут ён працаваў настаўнікам беларускай мовы і літаратуры, выкладчыкам Беларускіх настаўніцкіх курсаў і Вышэйшых літоўскіх педагагічных курсаў, супрацоўнічаў з газетамі «Беларускія ведамасці» і «Беларускі звон», а са снежня 1920 года стаў рэдактарам і выдаўцом газеты «Наша думка».
Не менш насычаным выглядае і яго грамадска-палітычнае жыццё. Так, ён стаў адным з заснавальнікаў скаўцкага беларускага руху, уваходзіў у Таварыства беларускай школы, Беларускае навуковае таварыства, Беларускае выдавецкае таварыства, у прэзідыум Народнай рады БНР і ў Беларускі дзяржаўны камітэт. Але пасля абвінавачання польскімі ўладамі ў арганізацыі замаху на дзяржаўную ўладу і некалькіх арыштаў у 1923 годзе пераехаў у Мінск.
На запрашэнне Уладзіміра Пічэты Гарэцкі пачаў працаваць выкладчыкам БДУ, пазней — таксама ў Камуністычным універсітэце БССР, а ў 1925 годзе ўвайшоў у склад Інбелкульта, дзе ўзначальваў слоўнікавую камісію і мовазнаўчую і літаратуразнаўчую камісіі.
Расстрэл
Як гэта адбылося з многімі выбітнымі беларусамі і калегамі пісьменніка, у 1930 годзе Максім Гарэцкі быў арыштаваны, абвінавачаны па прыдуманай савецкімі ўладамі справе Саюза вызвалення Беларусі і прысуджаны да высылкі на пяць гадоў. Неўзабаве пасля вызвалення ў 1935 годзе Гарэцкі зноў быў арыштаваны ў 1937-м і рашэннем «тройкі» ў 1938 годзе прысуджаны да расстрэлу і канфіскацыі.
Пэўны час асоба Гарэцкага замоўчвалася, і толькі з яго рэабілітацыяй у 1957 годзе публікацыі і даследаванні яго творчасці пачалі ўзнаўляцца. У 1993 годзе быў адкрыты літаратурны музей Гарэцкага. Ягонае імя носяць вуліцы беларускіх гарадоў. А ў 2013 годзе вядомы беларускі рэжысёр Віктар Аслюк экранізаваў ягоную аповесць «Рускі».
Кірыл Стаселька, budzma.by
