Адна з самых закрытых і шчырых беларускіх выканаўцаў распавяла «Салідарнасці» пра лепшы ў свеце горад, галоўны страх і пра тое, як выбірацца з дэпрэсіі.

Фота перададзеныя суразмоўніцай для «Салідарнасці»

Апошнія гады салістка завяршыўшага сваю дзейнасць у 2016-м унікальнага кабарэ-бэнда «Серебряная свадьба» Света Бень жыве і працуе ў Берліне. У калабарацыі з Галяй Чыкіс выпусціла альбом «Прыём!».

— «...и чтоб больше никаких мечтаний 
насчет комет.
Ты не маленький,
знаешь сам:
чудес нет».

Святла, гэта канцоўка вашага верша пра траўму, у якой спадзяешся на камету, марачы, што адным махам яна пазбавіць ад праблем. У траўні вы выступалі ў Варшаве з аўтарскай праграмай «Камета не прыляцела». Быў момант, калі зразумелі, што цудаў не існуе?

— Мая кропка незвароту здарылася ў 2014-м. Мы тады шмат падарожнічалі і любілі ўсе гарады і краіны. Але Украіна адкрылася для нас як самая прыгожая і гасцінная краіна на свеце.

З пачаткам баявых дзеянняў ва Украіне прыйшло разуменне, што цуды адбываюцца не заўсёды своечасова і не заўсёды там, дзе вельмі патрэбны. Што свет напоўнены глабальнай несправядлівасцю.

Я і раней гэта адчувала, але гэта не было звязана з такой колькасцю смерцяў і трагедый. Тады я зразумела, што магічнае мысленне не заўжды нас ратуе.

— Што аказалася самым складаным на эміграцыі?

— Ды ўсё складанае. Я чалавек нацэлены жыць там, дзе нарадзіўся. І веру ў нейкую місію, якая ёсць у кожнага. Што чалавек павінен для свайго месца папрацаваць, зрабіць яго прыгажэйшым, укласці ў яго сілы.

Заўсёды ўяўляла сябе батарэйкай, якая ўстаўляецца ў нейкі «механізм» месца, сілкуе гэтае месца, стварае ілюмінацыю! Зразумела, што ў іншых краях звышдастаткова сваіх «батарэек». Таму дзіка горка назіраць, як вялізны чалавечы рэсурс пакінуў Беларусь. І ўдвая сумна ад таго, што гэтай батарэйкай для свайго горада зараз не з’яўляюся я.

«Мы ўсе стаім на «пасту», па жыцці знаходзячыся ў ваенным становішчы»

— Для многіх эміграцыя — маленькая смерць, для некаторых яна сапраўдная, калі чалавек не спраўляецца. Ці быў у вас момант адчування «дна»?

— Я наогул драматычна настроены чалавек і не бачу асаблівай любаты ў гэтым светаўладкаванні. Цяжкія панурыя станы для мяне наогул норма жыцця. Мне бясконца шкада, што часам людзі не знаходзяць сілы пераадолець такія станы.

Мне ў прынцыпе ў гэтым свеце не вельмі добра, так. І жадаецца часам спыніць гэта ўсё неадкладна. Хаця б для сябе асабіста. Але маё перакананне, што добраахвотна пакінуць жыццё — гэта як «пакінуць пост».

Мы ўсе стаім «на пасту», па жыцці знаходзячыся ў нейкім ваенным становішчы. Пераадольваем цяжкасці і ўвесь жах, які быў заўсёды і ёсць зараз.

І калі ты не стаіш на сваім пасту, то праз яго лёгка праходзяць «ворагі»: невырашальныя праблемы, небяспекі, усякія страшныя падзеі. Знішчаючы блізкіх, родных, сяброў — твой маленькі атрад.

Таму я не збіраюся пакідаць «пост» ні пры якіх абставінах. І нягледзячы ні на што, працягваю працаваць і шукаць нейкія светлыя моманты.

Я аддаю перавагу ўспрымаць эміграцыю, як свайго роду творчую камандзіроўку. Дапамагае ўсведамленне, што Германія, дзе я зараз жыву — краіна з вельмі багатай культурай і мультыкультурнымі традыцыямі.

Мне вельмі хочацца навучыцца тут новаму і з гэтым багажом вярнуцца ў Беларусь. Ну і, вядома, я радуюся кожны раз, калі магу прадстаўляць беларускую культуру, рабіць яе бачнай сваімі літаратурнымі, тэатральнымі, музычнымі выступамі.

У Берліне я падсілкавалася досведам іншых культур. Убачыла шмат людзей у сітуацыі, падобнай да нашай. Мае сябры з розных куткоў тэрыторыі былога СССР расказваюць сумныя гісторыі знішчэння іх нацыянальных культур, пра татальную русіфікацыю. Усе гэтыя гісторыі трагічна аднолькавыя. Усведамленне гэтага агульнага досведу пашырае ўспрыманне нашай гісторыі.

— Вы абмовіліся, што менавіта ў Берліне адчулі асаблівасць беларусаў. У чым гэта праяўлялася?

— Ну, напэўна, у спосабе мыслення. Цяжка апісаць словамі. Гэта нейкае асаблівае выпраменьванне — ні на каго не падабенства беларусаў, іх асаблівая карэктнасць і далікатнасць.

Мне падаецца, гэта таму, што беларусы выхаваны на траўме. І ў гэтай няспыннай траўме жывуць стагоддзямі. Таму ім так не хочацца траўмаваць іншых, ды і самім не хочацца траўмавацца. Адсюль гэтая карэктнасць, узважваннасць кожнага слова. Для чаго? Каб засцерагчы сябе і ў той жа час не закрануць, не патурбаваць іншага.

Гэта асаблівая беражлівасць. Лімітавая далікатнасць і практычна тэлепатычная спроба прадбачыць рэакцыю суразмоўцы. Ну, і адно на ўсіх трывожнае расстройства асобы.

«Я перамагла страх «нікчэмнасці», убачыўшы, што і ў мяне ёсць свая «кчэмнасць»

— Вы казалі, што дваровыя канцэрты ў 2020-м навучылі не баяцца выступаць сола. Які ваш страх аказаўся самым моцным?

— Я інтраверт і баюся раскрывацца. Нават не ведаю, навошта зараз размаўляю, я ж вырашыла ніколі больш не даваць інтэрв’ю (я кожны раз так вырашаю). Для мяне наогул паказваць штосьці на публіку, вядома, займальна, але дзіка знясільваюча. Асабліва калі здараецца негатыўны водгук.

Мае выступленні заўсёды адбываліся па схеме: я нешта зрабіла, паказала двум сябрам, яны паказалі яшчэ чатыром, а тыя арганізавалі канцэрт для чатырохста. І я да гэтага часу ўспрымаю нават тысячную публіку, як сваіх сяброў, якія ўсё пра мяне ведаюць і загадзя настроены прыязна.

Але так не бывае. Заўсёды ёсць нехта ацэньваючы, негатыўны ці проста выпадковы. Гэта для мяне заўсёды выпрабаванне.

Вось у складзе «Серебряной свадьбы» я пачувалася пад абаронай баявога атрада дужых хлопцаў, ды яшчэ і ў кампаніі з сяброўкай. Калі б не яны, я наўрад ці ўвогуле б выходзіла на сцэну.

Калі пачаліся пратэсты, мне вядома хацелася быць разам з людзьмі, падтрымліваць, усіх неяк абняць. Я набралася смеласці і стала граць адна.

Вядома, я баялася, што гэта нікому не трэба, не выразна... Без гурта, без паўнавартаснага музычнага рашэння. Але аказалася, што я памылялася. Так я пераадолела страх «нікчэмнасці», убачыўшы, што ў мяне ёсць пэўная «кчэмнасць», якую я да гэтага часу гадую.

Для мяне гэта падобна на тое, як выхоўваюць баявога каня, страляючы над вухам, каб той не баяўся. Так я страляла-страляла і дастралялася да таго, што ўжо не баюся выходзіць на сцэну адна. Пры гэтым заўсёды радуюся любым калабарацыям.

У жыцці ж я вельмі баязлівы чалавек: як баялася ўсяго, так і баюся. І вядома мяне палохае тое, што свет увогуле небяспечны і несправядлівы.

Цяпер ёсць адчуванне, што зло быццам села на гары і сядзіць. Што яго больш, і яно мацнейшае.

Але ведаеце, ёсць выдатная навуковая тэорыя «Барыённая асіметрыя Сусвету», якая распавядае, што рэчывы ў Сусвеце крыху больш, чым антырэчывы. І для таго, каб Сусвет працягваў існаваць, рэчываў заўсёды павінна быць больш. Так і з дабром і злом. Няма ніякай раўнавагі. І перавагі ў зла таксама няма. Тады свет упаў бы.

Ёсць невідавочная, але безумоўная перавага дабра над злом. Проста ў зла ўсё лепш з самапрэзентацыяй.

«Цяпер я адчуваю сябе дома больш, чым часам у Мінску»

— Паўтара гады таму вы абмовіліся, што ўсе мы цяпер у стане траўмы. Бачанне сітуацыі не змянілася?

— Траўма, як мы ведаем, мае некалькі этапаў. Адмаўленне, гнеў, гандаль, дэпрэсія і прыняцце. Часам можа адбывацца адкід да папярэдняй стадыі, калі яна не прапрацавана. Ты быццам ужо ўсё зразумеў і прымаеш — і раптам зноў пачынаеш гандлявацца.

Нядаўна мы былі на фэсце, дзе фатографы, якія з нейкіх прычынаў у 2020-м не маглі зрабіць здымкі ўбачанага, апісвалі тыя падзеі словамі. Сцэну пратэсту, кадр нападу або якая рухаецца маса выдатных людзей.

І адзін добры чалавек раптам сказаў, што не можа гэта слухаць, для яго гэта рэтраўматызацыя. Я адчула раздражненне ад слова «рэтраўматызацыя». Гэта што ж значыць — траўма ў яго ўжо пражыта і завершана? Але ж яна працягваецца, у турмах — тысячы палітвязняў, ідуць рэпрэсіі, мноства людзей да гэтага часу ў гэтай самай траўме па вушы. І я хачу пра яе гаварыць і пра яе слухаць. Для мяне гэта супольнае пражыванне нашай агульнай бяды.

Але я, вядома, не маю права раздражняцца на чалавека, які знаходзіцца ў іншай стадыі траўмы. Проста мая плавае паміж гандлем і злосцю і пакуль далёкая да прыняцця.

«Можна выйсці ў піжаме за прадуктамі і цябе не праводзяць здзіўленым позіркам»

— Адны захапляюцца Берлінам, але ёсць і тыя, хто кажа, што ён шэры і даволі звычайны. Якім яго бачыце вы?

— Берлін для мяне самы любімы горад на свеце. Неймаверна прыгожы і розны, вольны і не пафасны. Можна выйсці ў піжаме за прадуктамі і цябе не праводзяць здзіўленым позіркам.

Тут вельмі розныя раёны, я жыву ў турэцкім раёне Ной-Кёльн. Мне падабаецца яго жвавасць, яркасць, хоць ён і даволі засмечаны. Мне, як беларусцы, гэта цяжка (усміхаецца). Але я люблю яго за каларыт.

Падабаюцца і тыповыя нямецкія раёны, цэнтр, дзе ўсё чыста і прыгожа. І старажытная архітэктура, якой не хапала ў родным Віцебску і Мінску.

Я ў захапленні ад музеяў Берліна — ад акадэмічнага мастацтва да музея кампутарных гульняў або дзіўных маленькіх рэчаў. У Берліне ёсць месца ўсяму: сквотам і закішкам, панк і тэхна-культурам, акадэмічнай музыцы і цудоўным эксперыментам.

Адчуваю, што Берлін выратаваў мяне, працягнуўшы руку, як лепшы сябар. І я бязмерна яму ўдзячная.

Яшчэ я бачу ў гэтым невытлумачальны паварот гісторыі. Мая бабуля была маці партызана, яе разам з маёй маленькай мамай на руках паставілі пад расстрэл нямецкія салдаты, якія прыйшлі ў вёску. Бабуля і мама выратаваліся тады цудам.

Здавалася б, гэтая частка гісторыі павінна была ўкласці ў мяне насцярожанасць і непрыманне ўсяго нямецкага на ўзроўні падсвядомасці. Але гэтага, вядома, няма.

У Германіі магутна прапрацавана тэма пакаяння, усведамлення той трагедыі і віны. І таму цалкам натуральна, што краіна, якая прынесла шмат болю майму народу, аказвае яму цяпер вялікую падтрымку.

Беларускія партызаны зараз бягуць у Германію, а не ў лес. Дзіўна? Не, наогул тыповы паварот гісторыі.

— Ведаю, што вы некалькі гадоў вывучалі тэму канцлагераў Другой сусветнай на тэрыторыі Беларусі...

— Да Другой сусветнай у Масюкоўшчыне была ваенная частка, якая ператварылася ў канцлагер для савецкіх ваеннапалонных. Пасля вайны ў ёй утрымлівалі ўжо нямецкіх вайскоўцаў.

Там загінула каля 80 тысяч чалавек і да гэтага часу вялізная колькасць нявыкрытых пахаванняў. Па колькасці ахвяр канцлагер у Масюкоўшчыне больш за канцлагер у Дахау. Тым не менш гэтае месца стала не мемарыялам, а пусткай для выгулу сабак, вясёлых пікнікоў і смеццевай звалкі.

Мы запісвалі аўдыёспектакль па ўспамінах і фактах. Рабілі віртуальны музей, праводзілі экскурсіі. Спрабавалі выратаваць месца, як маглі.

Дзіўна, гэтая страшная тэма дала мне нейкую абарону ў гэтыя цяжкія часы. Гэта думка аб тым, што свет ніколі не быў бяспечным месцам, але жыццё неяк працягваецца і ніколі нельга губляць надзею.

«Адчувала, што людзі пойдуць слухаць мяне не ад няма чаго рабіць, а таму, што гэта трэба як паход да псіхолага»

— Што перш за ўсё зрабілі б, калі вярнуцца ў вольны Мінск ці родны Віцебск?

— У мяне выклікаюць асаблівую пяшчоту і трапятанне маленькія беларускія гарады і пасёлкі. Мне не вельмі шмат даводзілася гастраляваць па такіх мясцінах, дзе звычайна выступалі афіцыйныя артысты. Але заўсёды хацелася.

І вось мой сябар арганізаваў тур па 8-мі гарадах, дамовіўся са ўсімі.

Я марыла пра гэты тур, уяўляючы, як буду абдымацца з усімі ў Полацку і Пінску, у Рагачове і Кобрыне, як буду сядзець з сябрамі на беразе ракі ці возера, як усё будзе сардэчна. Гэта было лета 2022-га, калі ўсім асабліва патрэбна была падтрымка.

Я ведала, што людзі прыйдуць слухаць мяне не з няма чаго рабіць, а таму што гэта трэба як паход да псіхолага, як сустрэча з сябрам.

Але арганізатара арыштавалі, тур не адбыўся, а неўзабаве прыйшлося з’ехаць з Беларусі і мне. Так што ў мяне застаўся незачынены звыш-гештальт. Я мару вярнуцца і праехаць па гэтых мясцінах, нават калі гэта будзе канцэрт для трох ці пяці сяброў.

І яшчэ ў мяне ёсць патаемнае жаданне: патрапіць у музей Мікалая Тарасюка. Народнага мастака, які стварыў цэлы музей драўляных скульптур у сваёй маленькай вёсачцы, дзе ён у апошнія гады жыцця заставаўся зусім адзін. Нажаль, я не паспела прыехаць у музей пры яго жыцці. Але абавязкова пабываю там, як толькі вярнуся ў Беларусь.