Вандроўніца, вядомая ў Фэйсбуку пад псеўданімам Міхаліна Окунь, распавяла, як шмат год вандравала па Беларусі, амаль кожныя выходныя ездзіла цягнікамі і аўтаспынам па розных куточках роднай краіны. За гады вандровак назбіраўся вялікі фота- і відэаархіў, які Міхаліне цудам удалося вывезці падчас эвакуацыі ў Польшчу. Цяпер яна апрацоўвае архіў са сваіх вандровак і падарожнічае па Польшчы ўжо чацвёрты месяц запар.

Міхаліна родам з-пад Маладзечна. Большую частку дарослага жыцця правяла ў Мінску. Працуючы на не самай любімай працы, жывучы ў інтэрнаце і не стварыўшы ўласнай сям’і, жанчына знаходзіла аддушыну ў вандроўках па Беларусі, пра якія шмат пісала ў Фэйсбуку. Улетку яе старонкай зацікавілася прапагандыстка Вольга Бондарава. Міхаліну пачало шукаць КДБ, і ёй давялося хутка эвакуявацца з Беларусі. У 42 гады яна спрабуе наладзіць жыццё ў новай краіне. 

Смаляны, Аршанскі р-н. 2019 г. 

Пра абуджэнне цікаўнасці да падарожжаў і каштоўнасць архіву

«Я ў школьны час не вандравала, — расказвае Міхаліна. — З бацькамі мы мала куды ездзілі. Да сваякоў толькі. Ці ў горад у паліклініку, на кірмаш, каб купіць адзенне. А так нідзе я асабліва не была. Таму паглядзець свет, калі з’явілася такая магчымасць, было вельмі цікава. Напэўна, рэдкі чалавек можа ўявіць сабе, як гэта, калі ты кожны выходны вандруеш па Беларусі, амаль увесь адпачынак.

Я заўсёды кіравалася эмоцыямі: знайсці сваё, захаваць сваё, пераказаць іншым. 

Нахапалася троху ведаў ад навукоўцаў, але я дылетант. Ёсць вось «Падарожжы дылетанта», дык я дылетант у разы большы за Жыгамонта». 

У хаце ў в. Буглаі Краснапольскага р-на. 17 снежня 2019 г.

Людзям, што большасць часу праводзяць у горадзе, ці ўвогуле з’ехалі з Беларусі, «простыя вясковыя краявіды» з альбомаў Міхаліны могуць дапамагчы ўзгадаць пра ўласныя карані. Сама вандроўніца засяроджваецца на эмацыйнай прывязанасці да здымкаў і менш увагі звяртае на іх навуковую значнасць: «Для мяне архіў вельмі каштоўны. Нібы гэта проста здымкі і відэа з падарожжаў. Але для мяне — гэта гісторыя пазнавання Беларусі, самой сябе і людзей вакол. Заўсёды былі пытанні, ці можна гэта назваць каштоўным архівам. Гэта проста здымкі з дарог. Некаторыя з іх я апісвала, выкладала ў сацсеткі. Паступова сярод маіх віртуальных сяброў з’явіліся адукаваныя, вядомыя людзі, навукоўцы. І я бачыла, што ім цікавыя мае матэрыялы. Я думала, чаму? У мяне ж няма спецыяльнай адукацыі, я не журналістка. Перажывала, што не ўмею апісваць як трэба, што не распытаю людзей пра абрад, напрыклад, як навуковец. Потым зразумела, што нас яднае любоў да аднаго і таго ж. Чалавек можа шмат ведаць, але ў яго няма столькі часу вандраваць, напрыклад».

Буслы ў в. Белая Царква Чашніцкага р-на. 2019 г.

Над Дзвіной у Полацку. 2019 г.

Як здымкі на памяць сталі этнаграфічным архівам

Проста фатаграфуючы беларускія вёскі, Міхаліна лавіла ў кадр этнаграфічныя дэталі, цікавыя не толькі аматарам пастаральных краявідаў, а і прафесійным навукоўцам: яе здымкамі ў 2020 г. аздобіў сваю кнігу «Беларускі народны архітэктурны дэкор» мастацтвазнаўца Яўген Сахута. 

Касцёл Святога Андрэя Апостала у Лынтупах, Пастаўскі р-н. 26 ліпеня 2020г. Парафіяльны адпуст у гонар святой Ганны

Міхаліна распавядае: «Я спачатку ездзіла глядзець помнікі архітэктуры. Касцёлы, цэрквы, палацы... Купляла падарожнікі па Беларусі, мапы Белкартаграфіі, заходзіла на сайт radzima.org і так планавала вандроўкі. Ехала аўтаспынам з папяровымі мапамі. Тады яшчэ не было навігатараў ці яны былі дарагія. 

Капліца на могілках в. Ятаўтавічы Іўеўскага р-на. 2019 г.

Хадзіла адна па вёсках, фатаграфавала хаты, ліштвы вокнаў, людзей, катоў, святыя крыніцы, могілкі, здымала на відэа народныя абрады, рэлігійныя святы, фальклорныя фэсты, беларускія танцы, спевы і інш. У апошнія гады ўжо кіравалася на пэўныя падзеі. Даведвалася, напрыклад, што будзе нейкі фэст — і ехала. Заадно і вёску глядзела. Магла паехаць у месца нараджэння нейкага беларускага героя, паўстанца ці паэта.

Я выходзіла з дому і ведала, што будзе нешта цудоўнае. Адразу пачынала па-іншаму глядзець на свет, заўважаць дробязі. Усё мне здавалася цікавым». 

Хата ў Чэрыкаве. 2019 г.

Хата ў в. Кашара Рагачоўскага р-на. 2019 г.

Наведваючы традыцыйныя абрады, Міхаліна здымала ход дзеяння. Пра такія здымкі як каштоўную крыніцу для навукоўца не раз выказваліся фалькларысты і этнографы: калі прыязджае журналіст ці кінадакументаліст, то ён звычайна імкнецца стварыць прыгожыя фота- і відэа кадры, а непрафесіянал здымае як ёсць. Да таго ж, чалавек, які прыехаў працаваць, звычайна просіць носьбітаў традыцый стаць так і гэтак, глядзець (ці, наадварот, не глядзець) у кадр. А «простыя» вандроўнікі, як Міхаліна, саромеюцца камандаваць, таму іх вачыма абрады выглядаюць больш натуральна, без пастановак.

Вербная нядзеля ў Будславе. 2020 г.

Нават проста пейзажы ці, здавалася б, звычайныя дэталі вясковага жыцця, якія можна пабачыць на здымках Міхаліны, могуць праз пару год ужо выглядаць па-іншаму: вясковыя хаты абкладаюць сайдынгам, мяняюць дзверы, людзі ўсё менш трымаюць свойскай жывёлы... А гэта значыць, што знікае архітэктурны дэкор, старыя клямкі і іншыя цікавыя дэталі.

Веранда хаты ў в. Замошша Лельчыцкага р-на. 2020 г.

Вокны ў в. Новыя Дзятлавічы Гомельскага р-на. 2019 г.

Пра 2020 год і ад’езд з Беларусі

«Я спадзявалася на перамены, — расказвае Міхаліна. — Паўгода замест вандровак па Беларусі вандравала па імпрэзах у мінскіх дварах. Потым мне некаторы час не хацелася ездзіць. А са студзеня 2021 г. я зноў вандравала. Спрабавала рабіць гэта, як раней, але было ўсё цяжэй спакойна кантактаваць з суразмоўцамі, якія вераць таму, што кажуць па тэлебачанні».

Магіла мастака Лявона Баразны і яго сямейнікаў. Талочын. 2020 г.

Улетку 2023 г. старонкай Міхаліны зацікавілася прапагандыстка Бондарава. Вандроўніца кажа: «Я разумела, што неабходна з’язджаць, і баялася, што ўжо не вярнуся. Паехала па мясцінах сваіх продкаў (Мядзельшчына, Вілейшчына). А калісьці пра гэтыя мясціны пісаў даследчык Францішак Сяліцкі. Ён родам з тых краёў. Пасля вайны быў прафесарам ва Уроцлаўскім універсітэце, дэканам філалагічнага факультэта. Ён апублікаваў па-польску кніжкі «Даўгінаўска-браслаўска-крывіцкі рэгіён на Віленшчыне», «Вераванні і звычаі на Віленшчыне ў міжваенны час» пра нашы мясціны, а таксама даведнік «Беларускі фальклор». Гэта вельмі важны для мяне чалавек. Калі я ездзіла развітвацца з гэтымі мясцінамі, то думала, мо заехаць у Мікуліна, дзе ён нарадзіўся. Але ўжо вечарэла, на дарогах не было машын, якія маглі б мяне падвезці, і я пабаялася. Ва Уроцлаве атрымалася наведаць магілу Францішка Сяліцкага. Гэта містычная гісторыя: два тыдні таму была побач з яго роднай вёскай, і вось у Польшчы праведала».

Пра жыццё-вандроўку ў Польшчы

З ліпеня Міхаліна жыве ў Польшчы. «Я пераключылася на жыццё тут, мне трэба займацца выжываннем, — расказвае вандроўніца. — І часам мне балюча пераключацца назад. Я зразумела, што пазабывалася шмат пра якія мясціны, дзе была. Магчыма, так мой арганізм ратуе мяне ад роспачы, што я з’ехала. Мне шмат чаго не падабалася ў Беларусі: палітыка, аграгарадкі, тое, што людзі не ведаюць беларускай мовы. Але я проста ведала, што я дома».

Зграя галак у Оршы. 2019 г.

Міхаліна апрацоўвае свой архіў з паездак па Беларусі і працягвае вандраваць: «Для мяне падарожжа — гэта спосаб пазнання свету. З Беларусі мне бачылася, што вандроўкі ў Польшчы — гэта паглядзець, як жывуць беларусы Падляшша, наведаць нейкія мясціны, звязаныя з Беларуссю. А калі я пераехала, аказалася, што жыццё — само па сабе бясконцае падарожжа». 

Каты ў Лідзе. 2020 г.

Беларусь з-за плота

Міхаліна расказвае пра пілігрымку да Вострай брамы ў Вільню: «Мы ішлі з Варшавы да мяжы з Беларуссю, да Кузніцы. А там плот. І здаецца, нібыта за ім — нейкая дзікая краіна. А там жа мая любоў, мая Беларусь, мае добрыя месцы там... Людзі, якія добрыя, але часта падманутыя прапагандай. Альбо людзі проста вымушаныя маўчаць і выжываць, заставацца ў краіне. І гэта краіна — за вялізным плотам. І ты глядзіш на гэта, усяго пара метраў да Беларусі. І нейкі чалавек у вёсцы цябе сустракае з хлебам і кажа: «Добра, што плот паставілі», і пачынае плакаць амаль што «Я не хачу вайны». І ты думаеш, што я таксама пару метраў як адсюль і таксама не хачу вайны. 

  Шуміліна. 2019 г.

І мне так унутрана сорамна і крыўдна, што мы маглі б быць разам, але вось так раздзеленыя. І ты думаеш, чым гэты чалавек з памежжа адрозніваецца ад тых, хто жыве за пару км адсюль? Яны ж хадзілі туды-сюды, перасяляліся. І людзі тут радуюцца, што яны пад Польшчай, што палякам быць лепш. Як і многія католікі ў Беларусі лічаць сябе палякамі. Гэта ўсё крыху сумна».

Прыдарожная шыльда ў в. Козенкі пад Мазыром. 2020 г.

Акучванне бульбы ў в. Вялікі Бор Хойніцкага р-на. 2020 г.

Планы вандроўніцы і як ёй дапамагчы

Міхаліна хацела б вярнуцца ў Беларусь і вандраваць далей. А пакуль наладжвае жыццё ў Польшчы і апрацоўвае архіў з падарожжаў па роднай краіне. Можа быць, зробіць выставу. Можа, надрукуе паштоўкі. Але галоўнае, што яе архіў стане агульнадасяжным.

Для таго, каб дапамагчы вандроўніцы рэалізаваць яе мару па апрацоўцы фота- і відэаархіва з вандровак па Беларусі, абвешчаны збор сродкаў. Падтрымаць яго можна па спасылцы.

Фота з асабістага архіва гераіні

Алена Ляшкевіч для budzma.org