Ці ёсць розніца паміж паняццямі “вандраванне” і “паездка на курорт”? Як успрымаюць рускамоўных людзей за мяжой і як яны самі адчуваюць сябе на чужыне? Чаму краіны былога СССР — гэта турма для чалавека і ці можна збегчы з яе? Пра гэта ў серыі інтэрв’ю Ганны Трубачовай “Культура паляпшае жыццё!” – гутарка з падарожнікам і музыкам Яўгенам Фёдаравым, лідарам Zorge і экс-гурта Tequilajazzz.
— Падарожжы сёння зусім не тыя, што раней: змяніўся сэнс, які ўкладаецца ў гэты панятак. Бо калісьці яны былі непарыўна звязаныя з выведкай, пракладаннем гандлёвых, ваенных шляхоў, развіццём навукі і вывучэннем нашай планеты. Чалавек быў даследчыкам, яго цягнула да ўсяго новага, нявывучанага.
— А які тады сэнс ўкладае большасць людзей у паняцце “падарожжа” ў наш час?
— Сёння чалавек, які хоча правесці свой адпачынак за мяжой, часта выбірае тураператара, які прадстаўляе паслугу “ўсё ўключана”. Назваць такую паездку “падарожжам” наўрад ці можна — ты апынаешся ў знаёмых і звыклых умовах, толькі знаходзішся ў іншым месцы.
Аднойчы я наведаў выдатны востраў на Мальдывах, дзе адбывалася вяселле майго сябра. Месца сапраўды райскае. Гэта быў варыянт “усё ўключана”. Сама па сабе форма адпачынку, якая прапануецца турыстычнымі арганізацыямі ў дадзеным выпадку, зусім нядрэнная, але стыль спажывання гэтай паслугі выклікае пытанні. Выбраўшы “ўсё ўключана”, некаторыя “адпачывальнікі” суткамі не выбіраюцца з бара да мора, не кажучы ўжо пра адсутнасць жадання пазнаёміцца з культурай наведанай краіны.
— З чым звязаныя такія паводзіны?
— Рэч у інтэлектуальным узроўні кожнага чалавека, сфармаваным, у тым ліку, і асяроддзем, у якім ён жыве. Паводле майго глыбокага пераканання, Расія і сумежныя тэрыторыі з’яўляюцца “кармічнай” турмой. Як у класікаў напісана: “Расія — турма народаў”. Гэта не проста палітычны лад. Тут жывуць людзі, якія ўчынілі ў сваіх мінулых жыццях нейкія злачынствы. Яны не такія страшныя, каб апынуцца ў свеце жывёл, але дастатковыя для таго, каб быць менавіта тут, дзе нічога не зменіцца і заўсёды будуць тыя ж турэмныя законы. Прычым “вязнямі” з’яўляюцца ўсё — ад простага селяніна да кіраўніка дзяржавы. Многія не задумваюцца пра гэта, але ёсць і такія, хто адчувае сітуацыю больш тонка і востра. Як правіла, апошнія адпраўляюцца ў падарожжа, каб адцягнуць увагу ад ранейшага ладу існавання і пачаць весці зусім іншы: часцяком яны апускаюцца ў звычаі, рытм жыцця той краіны, у якую трапляюць. Бо цікавых самабытных месцаў вельмі шмат.
— Напрыклад, якіх?
— Унікальнымі з’яўляюцца месцы, дзе людзі жывуць у экстрэмальных умовах — на вялікай вышыні ці вельмі вільготных тэрыторыях і г.д. Хочацца ўбачыць гэта, паспрабаваць зразумець, таму цягне ў Лацінскую Амерыку, Патагонію, Алтай, на Крайнюю Поўнач. Рэчы, якія адбываюцца вакол, і тыя, што ўнутры цябе, уступаючы ў нейкі вельмі маўклівы рэзананс, вядома, робяцца незабыўнымі. Калі мы прыязджаем у тыбецкую вёску, адразу апынаемся ў свеце, зусім не падобным на звыклы. Там інакш расстаўленыя прыярытэты: мясцовыя сем’і спакойна жывуць цэлы месяц за мінімальныя грошы, якіх у Пецярбургу ці Маскве не хапіла б нават на дзень. І пры гэтым выдатна сябе адчуваюць, не скардзяцца на жыццё, хоць працуюць у жорсткіх, вельмі цяжкіх фізічных умовах. Яны — усё роўна шчаслівыя людзі. Чаму ў нас так не атрымліваецца?
Наведванне такіх месцаў, зносіны з жыхарамі за доўгай цырымоніяй чаявання або падрыхтоўкай традыцыйнай ежы дапамагаюць пераасэнсаваць шматлікія важныя рэчы, больш выразна ставяць кропку ў сістэме каардынатаў, як у планетарным плане, так і ва ўласным жыцці. Чалавек пачынае глыбей задумвацца, што мае вагу і каштоўнасць у рэчаіснасці, а што — не. А калі ўлічыць, зыходзячы з будыйскай дактрыны, што рэальнасць як такая зусім не існуе, тады навошта мы так шмат мітусімся? Падарожжы з’яўляюцца вельмі добрым спосабам пазнаёміцца з неўласцівай нам псіхалогіяй.
— А як быць у выпадку канфлікту культур?
— Калі вы прыязджаеце ў краіну, дзе сярод мужчын не прынята хадзіць у шортах, таму што гэта абражае нацыянальныя традыцыі, не варта іх надзяваць. Ёсць жа выдатная прымаўка на ўсе часы: “Калі ты ў Рыме — будзь рымлянінам”. Паводзь сябе так, як патрабуюць мясцовыя звычаі. Бо мы здымаем шапку ў праваслаўным храме. Нават калі чалавек не верыць, ён ведае, што так трэба зрабіць. Стараемся ж выконваць этычныя ўмоўнасці ў сябе дома — важна паступаць таксама і ў іншай краіне. Сваёй асобы, натуральна, не трэба губляць, зусім не абавязкова адразу пераапранацца ў мясцовае адзенне. Збіраючыся ў падарожжа, карысна пачытаць адпаведную літаратуру і водгукі людзей, якія ведаюць асаблівасці псіхалогіі і культуры.
Цяпер для гэтага існуе мноства інтэрнэт-рэсурсаў, бываюць выдатныя тэлеперадачы. Мы ж выраслі як? Усе глядзелі Сянкевіча і яго праграму “Клуб падарожнікаў”. І пасля кожнай з іх, я вас запэўніваю, культура насельніцтва расла. Людзі бачылі нейкія рэчы, пра якія яны ніколі не даведаліся б па дарозе з заводу ў кватэру.
— Што Вы робіце, калі прыязджаеце ў краіну, дзе ні разу не былі? Як спрабуеце яе зразумець, адчуць?
— Спачатку селімся у 2-3-зоркавым гатэлі, які звычайна загадзя не браніруем. Затым шпацыруем і займаемся “выведкай на мясцовасці” — шукаем недарагія рэстаранчыкі, сталовыя. Прыблізна на другі дзень мы перасяляемся да мясцовых жыхароў (часта здараецца, што гэты варыянт адбываецца адразу). Цікавей за ўсё і, як правіла, больш карысна пачынаць знаёмства з краінай з тых месцаў, дзе людзі жывуць сваім звычайным жыццём і дзе няма турыстаў — бары для мясцовых, рынак. Толькі так можна зразумець, чым і як тут жывуць. І хоць даведнік “Lonely planet” у нас заўсёды з сабой, таму што там ёсць неабходныя рэкамендацыі, мы не трымаемся маршрутаў, апісаных у ім.
— А як Вы ставіцеся да маштабнага з’яўлення гатэляў, турыстычнай інфраструктуры нават у адносна “глухіх” месцах?
— Тут мы сутыкаемся з непазбежнасцю таго, што адбываецца. Натуральна, хочацца прыехаць у нейкі кут і ўбачыць там абсалютна дзікае асяроддзе, акунуцца ў яго. Але рана ці позна нам усё роўна спатрэбіцца банкамат, калі мы не гатовыя расплачвацца за кожны з прадуктаў сваёй працай.
— Частыя падарожжы ў Вашым жыцці пачаліся разам з гастролямі?
— Мне пашанцавала падарожнічаць з дзяцінства. Я нарадзіўся ў сям’і музыкаў, якія пераязджалі з горада ў горад, і так склалася, што я ўсё жыццё “вандрую”. Гэта абсалютна нармальны для мяне стан, таму што ўласная праца зноў жа звязаная з няспынным перасоўваннем па планеце.
Але дзіцячыя ўспаміны, безумоўна, самыя цікавыя і яркія, якія б цуды і прыгажосці не сустракаліся нам ужо ў сталым узросце. Самае дзіўнае (а тады гэта здавалася натуральным) — “торканне ў карту”. Мне было каля 12-13 гадоў. Мы з мамай “ткнулі ў карту”, трапілі ў горад Дэрбент ў Дагестане, куды неўзабаве і адправіліся на цэлы месяц! Але там я ўпершыню сутыкнуўся з нацыянальнай непрыязнасцю: у старым горадзе за мной бегаў хлопчык і пляваўся. Ён увесь час паўтараў: “белы рус, белы рус” — белы рускі. Я быў дзіцем, выхаваным ў духу савецкага інтэрнацыяналізму, і ніяк не мог зразумець, што такое магчыма. Пазней з непрыязнасцю на нацыянальнай глебе я сутыкнуўся неаднойчы.
— А цяпер, бываючы за мяжой і кажучы “я — рускі”, што Вы адчуваеце?
— У некаторых краінах, напрыклад, у Фінляндыі, мясцовыя жыхары, даведаўшыся пра гэта, не будуць ставіцца да цябе гасцінна, бо рускія там усіх ужо дасталі. А дзе-небудзь у Камбоджы перад табой усе “падаюць”, таму што ведаюць, што нашы людзі могуць вельмі добра заплаціць. У многіх раёнах Індыі ёсць такія, што пры слове “рускі” расплываюцца ў найшырэйшай усмешцы, кажуць “брат-брат”. Гэта не проста словы, яны памятаюць пра сяброўства дзвюх краін, многія вучыліся ў СССР.
— А бываюць сітуацыі, калі, сустракаючы рускамоўных людзей за мяжой, Вы не хочаце выдаваць сваю нацыянальнасць?
— Так, вядома. Здараецца, што няма ніякага жадання падысці да іх толькі з прычыны агульнай мовы. Таму што ў рэальным жыцці вы занадта розныя і ніколі б не падышлі адзін да аднаго на вуліцы ва ўласнай краіне. Але бывае і наадварот — сустракаеш дзе-небудзь у гарах Непала сімпатычных масквічоў або сібіракоў, умомант з’яўляюцца блізкія тэмы для абмеркавання, часам нават выяўляюцца агульныя знаёмыя.
— Ці ёсць нейкія характэрныя рысы, якія выдаюць рускага чалавека?
— Яго часта відаць здалёк. У супермаркетах і асабліва крамах адзення можна назіраць, як рускамоўныя пары лаюцца, шыпяць адно на аднаго. Ад іх сыходзіць страх і агрэсія. Страх з’яўляецца, у першую чаргу, праз няведанне моў. І паколькі людзі вельмі моцна заціснутыя, то яны пачынаюць паводзіць сябе больш агрэсіўна. Бачачы мядзведжую хаду чалавека з не самай спартыўнай фігурай, можна смела падыходзіць і прасіць у яго па-руску цыгарэту.
— Вы верыце, што мы нездарма нарадзіліся ў той ці іншай краіне?
— Так, я ў гэтым перакананы. Думаю, што абсалютна кожны чалавек, народжаны ў Расіі і на сумежных тэрыторыях, у Савецкім саюзе, хоць адзін раз у жыцці, прачынаючыся раніцай, гледзячы ў столь, з сумам пытаў: “Чаму я? Чаму менавіта тут?”
— А як гэта — жыць з такімі думкамі?
— Трэба проста жыць так, каб у наступным увасабленні перарадзіцца, можа, ужо за межамі гэтай зоны. Парадокс заключаецца ў тым, што ўцячы з гэтай турмы немагчыма. Яна як ракавінка — заўсёды з намі. Прыязджаючы на тыя ж Мальдывы, пачынаем з нейкай зачараванай, змрочнай пажадлівасцю чытаць негатыўныя навіны пра тое, якую яшчэ гадасць прыдумала наша дзяржава. Мы нават там не свабодныя ад гэтага. Я бачыў велізарную колькасць эмігрантаў ва ўсіх месцах, дзе яны запасяцца на гэтай планеце. Магу сказаць, што расейскую турму яны павезлі туды з сабой у большасці выпадкаў: вы ўбачыце там тыя ж самыя сваркі. Трэба яшчэ падзякаваць лёсу, што пашанцавала нарадзіцца тут, у СНГовіі, а не ў лясах Афрыкі. Ёсць тыя, хто разумее, што бегчы нікуды не трэба, “гаспадар ёсць — корміць”. Лепш, як сабака, проста лізаць яго руку, і ўсё будзе ў парадку. Так таксама многія жывуць. Калі чалавек не ў сілах змяніць сітуацыю, яму трэба памяняць сваё стаўленне да яе — падключыць пачуццё гумару і ўсведамленне таго, хто ты ёсць, працаваць над самаразвіццём, ну, а па магчымасці спрабаваць зрабіць жыццё ў сваёй краіне больш радасным, а норавы — мякчэйшымі. Усведамленне гэтага адбываецца, калі чалавек параўноўвае свой лад мыслення, псіхалогію з іншымі. І падарожжа — гэта адзін са спосабаў зразумець, куды можна развівацца самому. Бо месцы, якія чалавек наведвае, вядома, з’яўляюцца на яго шляху нездарма. Трэба з глыбокай павагай і разуменнем ставіцца да традыцыйнай культуры наведаных краін, не быць акупантам, які прыходзіць як гаспадар. Ва ўсіх мясцовых жыхароў заўсёды ёсць сваё ўяўленне пра тое, якой павінна быць іх краіна, іх госць. Падарожжы і людзі, якія ў іх сустракаюцца, заўсёды могуць навучыць чамусьці новаму, змяніць звыклы ход думак, узбагаціць унутраны свет.
Ганна Трубачова, Зоя Кенько
Фота — Аляксандр Tarantino Ждановіч
(Журналісцкае агенцтва “Таранціны і сыны”)