Квіток да Аполе — простая рэч, калі на лоўкостах распродаж і жаданне зваліць плюсуецца з сантыментам да польскай піосэнкі. Так, я пра славуты апольскі музычны фэст.
Праз яго на мяжы 1960-х і 1970-х да нас трапілі Skaldowie з No To Co, шалёная блонда Марылька Радовіч (што дэбютны выступ у Аполе адпрацавала басанож) і Чэслаў Немен з задуменным Маркам Грахутам. Вось яны глядзяць на цябе з велічэзных чорна-белых фотак падчас шпацыру па апольскай Алеі Зорак. Яшчэ маладыя. Яшчэ істотныя. Фоткі працуюць дагэтуль. Музыка — амаль не. Сёння гэта саўнд архіўнага радыё і дробных крамак хэндмэйду. Рэха рэпутацыяў. Бюсцік на радзіме героя. А як інакш? Адбыўся зоркай — адбіўся помнікам. І ззяй сабе далей.
Збранзавелых зашмат. Каб гэта зразумець, варта трапіць у невялічкі сквер ля апольскага ўнівера. Там на ўваходзе ўтульна ўладкавалася ў крэслах і крэмзае вершыкі ў сваім нататнічку бронзавая Агнешка Асецка — аўтарка, што зрабіла польскі попс сапраўдным мастацтвам. Пара крокаў — на лаўцы вольна раскінуўся бронзавы герой стылю poezja śpiewana Марэк Грахута. Зусім недалёка дуэт вытанчаных старых джэнтльменаў — зноў жа бронзавыя класікі кабарэ Ежы Васоўскі і Ерэмі Пшыбора. І, каб канчаткова забіць залётнага мінака, з узгорка на ўсіх пазірае бронзавы Чэслаў Немен. Акурат як мы любім: у капелюшы і з гітарай. Мо каб не паблыталі з Грахутам.
На гэтым фоне бронзавы ж паэт, літаратар і актор Ёнаш Кофта, што недалёка крочыць сабе ва ўнівер, выглядае свежа і па-свойску — як уцякач з помнікавага гета ў свет жывых.
Ну так, яны ўсе гасцявалі ў Аполе і перамагалі на фэстах. Усе як адзін — героі польскай культуры, бясспрэчныя аўтарытэты. Вырабленыя, дарэчы, некепска. Старана. Суразмерна жывым (пакуль) мінакам. Вось яны побач. Любі! Далучайся! Адкуль тады дзіўны эфект — сінхрон сімпатыі і няёмкасці? Чаму няма жадання затрымацца ў бронзавай зоне — нават з улікам суседняй алейкі, дзе чакаюць старасвецкія выявы паравін года і пухнатыя амуры?
Бо асабісты досвед меламана — супраць. Бо адчуваеш падман. Бо яны — не яны. Гэты пухнаты маладзён на лаўцы — ніяк не лірычна-меланхалічны Грахута. Той чарнявы дзядзька-лясун — зусім не энігматык і таму не Немен. Зухаваты фацэт з цынічнай усмешкай — нібыта Кофта, саркастычны лірык з ценем Халакосту ў вачах? Так нам сказалі. А сэрца кажа “не”. Не тыя. Не чапляе.
Адчуваеш сябе нібыта ў зоне атракцыёнаў. Гэта насамрэч зона атракцыёнаў. Дзесьці можна сфоткацца з Мікі Маўсам. Тут — з героем псіхадэліі і зоркамі кабарэ. Нармальная турысцкая заманушка. Ці то некропаль, ці то парк Юрскага перыяду. Адзначыўся — і кроч хутчэй да чарговай фішкі. Там яшчэ каля вакзала лама стаіць. Таксама натуральных памераў…
Анамалія? Хутчэй норма. У Сіэтле бронзавы Хендрыкс шчыруе ля музычнай крамы. У Сопаце Кленчан з “Чэрвоных гітар”. Каля ліверпульскага клуба Cavern cумуе Джон Ленан. А Джозэф Бродскі лічыць зоркі ля амерыканскай амбасады ў Маскве.
Ёсць яшчэ мінскі Мулявін. Зноў трэшаваты: пасадзілі на гранітны пастамент вусатага дзядзьку з гітаркай. І загадалі любіць. Начальства дазволіла, сямейнікі зацвердзілі, расійцы праплацілі.
Замест магічнай аўры таленту — гарадскі дэкор. Помнікі, дзе жыве не шчырая энергія думкі, а зацверджаная памяць і прага турысцкага фану. А на пазнавальным фэйсе не бачна партытуры лёсу.
Усё, што трапляе ў публічнае поле, — кампраміс паміж лакальнай уладай, мастаком, экспертнай суполкай і крыніцамі фінансавання. У выніку звычайна перамагае пасрэднасць.
Бо з невідавочным заўсёды траблы. Істотнае знікае, застаецца знешняе. Чаму гэты — Немен? Бо ў капелюшы. Чаму той — Мулявін? Бо у вусах і канцэртных апранахах. Спрацоўвае эфект фастфуду. Хутка. Камфортна. Пазнавальна. Ваў, “бітлы” з вокладкі “Abbey Road” спяшаюцца ў Томскі ўніверсітэт!
У чым тут праблема? У завядзёнцы спажываць памяць як адміністрацыйны рэсурс. У стылістычнай блытаніне паміж гарадской скульптурай і манументальнай прапагандай (а ў выпадку Мулявіна — яшчэ й стылем элітных могілак).
Рэвалюцыянеры духу расселіся па лаўках і косяць пад гіпсавых гномікаў, бронзавыя рокмэны тусяць з турыстамі, песняру падганяюць масоўку, з герояў вырабляюць эфекты. Пашана падмяняецца надмагільным дэкорам, любоў — вульгарнай падробкай. Што дзе — зразумець ужо амаль немагчыма: праз збранзавелых агучваюцца банальныя слоганы ды інэрцыйныя сантыменты.
Замест репрэзентацыі персоны — дэманстрацыя замоўцы. Гэта не Бон Скот крычыць з чарговага пастамента. І не Чак Беры аджыгае на чарговай мэмарыяльнай лаўцы. Гэта чарговая супольнасць пазначае помнікамі зону свайго ідэйнага панавання. Сваю сімвалічную прысутнасць ды прыярытэты. Таму блюзмэн Налепа ў польскім Жэшуве — аўтограф мясцовых уладаў. А наш каляфіларманічны Мулявін — помнік Свярдлоўскай вобласці.
Парад збранзавелых — гэта не пра герояў. А пра тых, хто ўклаўся ў бронзу.
Максім Жбанкоў
