Вёска Савейкі, Ляхавіцкі раён. 50 двароў. 42 чалавека паводле апошняга перапісу. Да райцэнтра 17 кіламетраў. Нямым дакорам сіратліва расчыненых вокнаў пазірае на рэдкіх заезджых сядзіба Навіцкіх — сведка велічы і трагічных лёсаў гаспадароў тутэйшых земляў ад Рэчы Паспалітай і да пасляваеннай Беларусі.
Да нашых дзён дайшлі сядзібны дом і пара прыбудоў, наваколле якіх зарастае разбіты некалі парк — амаль 12 гектараў. 12 сакавіка гэтага года яго ўзяліся добраўпарадкоўваць мясцовыя ўлады. Прыбралі віды скульптуры і пусцілі пад сякеру дрэвы — але не толькі аджылыя сваё, а і здаровыя. Неабыякавыя мясцовыя забілі трывогу і пры дапамозе інфаслужбы «зялёны тэлефон» пачалі завальваць чыноўнікаў лістамі. Іх пазіцыя: парк унікальны — частка культурнай спадчыны Беларусі, якую абавязаныя захаваць для нашчадкаў. І гэта справядліва: згаданы парк — батанічны помнік прыроды рэспубліканскага значэння, ён ставіцца да асабліва ахоўным прыродным тэрыторыям.
Ружовыя пазнакі, або «з хворай галавы на здаровую»
Там, дзе яшчэ нядаўна раслі дрэвы, датэлефанаваўшыеся да інфалініі «Зялёнага тэлефона» абаненты налічылі 57 пнёў здаровых раслін: алешыны, лістоўніцы, таполі, бярозы і клёну. Гэта толькі тое, што атрымалася распазнаць. Яшчэ 9 былі з прыкметамі хваробы і яшчэ два дзесяткі — пазначаныя «ружовымі кропкамі» — так абазначаюць дрэвы, якія хутка абрэжуць або, цалкам верагодна, спілуюць. Абыходзячы парк, мясцовыя бачылі такія пазнакі на паваленых дрэвах.
Непадалёк адна з жыхарак вёскі знайшла і верагоднае «месца злачынства» — вогнішча шэсць метраў у дыяметры. Пасярод попелу — абгарэлыя галінкі і пучкі засохлай травы —магчыма, гнязда птушак.
Ці гэта парушэнне? Залежыць ад абставінаў. Згодна з Законам «аб жывёльным свеце», знішчэнне нежылых гнёздаў дазволена ў прамежку з 15-га жніўня да 15-га лютага. Праўда, з агаворкай, што гнёзды пры гэтым размешчаны «на насаджэннях у населеных пунктах, жылых, вытворчых, культурна-бытавых і іншых будынках і збудаваннях». Цяжка таксама дакладна ўстанавіць, калі менавіта пачалася высечка ў Савейках, хоць некаторыя мясцовыя сцвярджаюць, што заўважылі першыя працы ў парку яшчэ ў лістападзе.
Чаму наогул абразаюць або сякуць дрэвы?
У гарадах дрэва могуць абрэзаць або выдаліць, калі яно перашкаджае камунікацыям, напрыклад лініям электраперадач. Аднак, у Еўропе, да прыкладу, гэтага імкнуцца пазбягаць, знаходзячы спосаб пракласці камунікацыі ў абыход.
Таксама дрэва могуць зрэзаць, калі яно ў небяспечным стане, загароджвае дарожныя знакі, перашкаджае патрапіць электрычнасці ў жылыя дамы або росту больш каштоўных відаў раслін. Пад «небяспечным станам» у дадзеным выпадку разумеюць высокую рызыку іх падзення і прычынення шкоды здароўю і жыццю людзей. Гэта адносіцца да сухастойных дрэваў, раслін, пашкоджаных гнілатой або проста з моцна пашкоджанымі стваламі і каранёвай сістэмай. Небяспечнымі таксама лічаць дрэвы, якія завіслі на будынках або збудаваннях, іншыя дрэвы або проста нахіленыя ў бок будынкаў і якія могуць зваліцца на іх, напрыклад, з-за моцнага ветру.
У чым, аднак, прычына знішчэння здаровых дрэваў у парку ў Савейках — невядома. У любым выпадку правесці абследаванне (ацэнку), неабходна высякаць дрэва ці яго можна толькі абрэзаць (і якім метадам), павінен спецыяліст. Іх у Беларусі не хапае. Але нават пра спосаб абрэзкі дрэў эксперты спрачаюцца, не кажучы ўжо пра тое, каб спілоўваць расліны цалкам. Уступіўшыя ў сілу ў 2020-ым годзе Правілы ўтрымання тэрыторый, такім чынам, адказаў на ўсе пытанні пакуль не далі. Ды і яны дзейнічаюць толькі ў дачыненні да насаджэнняў у населеных пунктах.
«Бюракратычны пінг-понг»: экаактывісты супраць дзяржорганаў
Прыцягваць увагу да праблем парку пры гістарычнай сядзібе, якую і рэстаўраваць-та пакуль не спяшаюцца, аказалася чакана няпроста. Хоць, падобна, і мясцовыя настроены рашуча і цвёрда хочуць такі абавязаць дзяржорганы правесці праверку правамернасці высечкі здаровай расліннасці.
Першым юрыдычна аформлены праведны гнеў савейцаў прыняў на сябе Дзяржкантроль. Адказу з КДК на зварот яшчэ не прыходзіла, але адказалі ў Генпракуратуры і адправілі ў Мінпрыроды.
Яшчэ адзін ліст жыхары вёскі Савейкі адправілі ў Міністэрства культуры (матывуючы тым, што парк знаходзіцца на тэрыторыі аб’екта гісторыка-культурнай спадчыны). У Мінкульце таксама палічылі, што пытаннем павінны займацца ў прыродаахове і перанакіравалі савейцаў, парэкамендаваўшы адначасна напісаць яшчэ ў мясцовы выканкам. Прыкладна тое ж адказалі і ў Наталлі Качанавай.
У рэшце рэшт «на сцэну» разгортваючыйся экаэпапеі «выйшла» само міністэрства прыродных рэсурсаў і аховы навакольнага асяроддзя. У лісце ад 23.03.22 ведамства паведаміла, што перанакіравала зварот для разгляду ў мясцовы выканкам.
Пазней высвятляем, што гэтае пытанне ў кампетэнцыі не столькі самога Міністэрства прыродных рэсурсаў, тым больш КДК, Генпракуратуры або Савета Рэспублікі (і нават не мясцовага выканкама), колькі мясцовых органаў Мінпрыроды. Апошняе міністэрства і само ўдакладняе ў сваім другім лісце, адпраўленым наўздагон 25-га сакавіка.
Зрэшты, жыхарам Савеек, падобна, усё ж такі ўдалося звярнуць на сябе ўвагу чыноўнікаў, і ў гэтым жа другім адказе ў Міністэрстве прыродных рэсурсаў сітуацыю каментуюць ужо больш прадметна.
Так, высечка, растлумачылі ў Мінпрыроды, пачалася пасля абследавання парку ля сядзібы Навіцкіх і прызнання небяспечнымі 227-мі дрэў. Такая інфармацыя пазначаная ў заключэнні Ляхавіцкага лясгаса, якое і стала юрыдычным абгрунтаваннем знішчэння раслін, сцвярджаюць у Міністэрстве і высечку дрэў у Савейках незаконнай, такім чынам, не лічаць.
Брэсцкія абласныя чыноўнікі: ёсць парушэнні
Зрэшты, мясцовыя ўлады паведамілі таксама, што на месца выехалі супрацоўнікі Брэсцкага абласнога камітэта прыродных рэсурсаў і ўсталявалі: 5 дрэў сапраўды знішчаныя незаконна. Іх не было ў спісе раслін на высечку. Па гэтым факце нібыта нават ужо пачаўся адміністрацыйны працэс, толькі не вельмі зразумела ў дачыненні да каго: падрадчыка работ або Ляхавіцкага лясгаса, які выдаў заключэнне на высечку.
Як высветлілася з тлумачэнняў прыродаахоўных органаў, магчымай такая сітуацыя стала з-за таго, што дрэвы няправільна прамаркіравалі, парушыўшы рэгламент, прадугледжаны артыкулам 37-6 Закона «Аб раслінным свеце». Ды і само заключэнне аб прызнанні дрэў небяспечнымі, як высветлілася, выдадзена з парушэннямі. Гэта пацвердзілі спецыялісты Брэсцкага абласнога камітэта прыродных рэсурсаў, спаслаўшыся на патрабаванні пастановы Мінпрыроды ад 03.11.2011 № 46. Дакумент як раз замацоўвае юрыдычны парадак прызнання дрэва небяспечным.
На падставе гэтых фактаў абласныя чыноўнікі запатрабавалі прыпыніць высечку парку ў Савейках і ўнесці змены ў заключэнне аб прызнанні некаторых яго дрэў небяспечнымі.
Узнікае пытанне: чаму працы не прызналі незаконнымі цалкам, а толькі запатрабавалі перагледзець? Справа ў тым, што ў Брэсцкім абласным камітэце прыродных рэсурсаў не ўдакладнілі, прывялі ці выяўленыя парушэнні да сур’ёзных памылак падчас высечкі ці закранулі толькі «папяровую» частка ўсяго працэсу. Гэта трэба высветліць, што і парэкамендавалі зрабіць экаактывістам з-пад Ляхавіч — звярнуцца ў які выдаў некарэктнае заключэнне лясгас, а таксама ў ТАА «Палацава-паркавы ансамбль», на балансе якога знаходзіцца парк ля сядзібы Навіцкіх. Больш таго, савейцам прыйдзецца агледзець заключэння і фота. І тое, і іншае павінна быць у наяўнасці, гэта прадугледжвае даволі складаная працэдура дакументавання небяспечных дрэў, зрэшты, падрабязна прапісаная ў артыкуле 37-6 Закона «Аб раслінным свеце».
Што будзе з паркам?
Аднак, калі 227 дрэў і праўда падлягаюць выдаленню, што застанецца наўзамен? Гэта істотная лічба і напэўна не апошняя — колькі яшчэ дрэў прызнаюць небяспечнымі? Ці будуць высаджваць дрэвы наўзамен і, калі так, то хто і як? Бо не можа любы жадаючы прыйсці і пасадзіць дрэва ў батанічным помніку прыроды нацыянальнага значэння. Такія актыўнасці павінны звычайна быць прадугледжаны адпаведным планам яшчэ пры закладцы парку. Нядрэнна б, каб у чыноўнікаў на руках быў і план развіцця аб’екта. Калі такога дакумента няма, яго трэба фармаваць, інакш як зразумець, якія наогул віды ў мясцовай улады і краіны на аб’ект?
Навукоўцы (не) у справе
Дарэчы, надзеяй на зрухі ў гэтай складанай гісторыі магла б стаць Акадэмія навук. Спецыялісты Цэнтральнага батанічнага сада і Інстытута эксперыментальнай батанікі ім. В. Ф. Купрэвіча НАН Беларусі маглі б кампетэнтна ацаніць стан аб’ектаў расліннага свету і расказаць, як звяртацца з аб’ектам правільна. Магчыма, навукоўцы прыцягнулі б большую ўвагу грамадства і чыноўнікаў да праблемы, прапанаваўшы альтэрнатыву высечкі.
Аднак з Інстытута прыйшоў адказ: наўпрост уплываць на працы ў паркавым ансамблі ў Савейках там не могуць: няма паўнамоцтваў перашкаджаць мясцовым уладам. Лепшае, што там, у тэорыі, могуць зрабіць, — паўдзельнічаць у новым абследаванні стану парку (замест прызнанага недакладным), але і пра гэта мясцовым жыхарам, падобна, прыйдзецца настойліва і пераканаўча прасіць.
Ці пойдуць у гэтым мясцовыя ўлады насустрач Савейцам і ці зберажэ гэта ад новых памылак, а рэдкі парк — ад новых страт — пакажа час.
Паводле інфармацыі грамадскага аб'яднання «Экадом»
