Пра што новы раман Сашы Фіпенкі «Слон», які, паводле словаў аўтара, напісаны «больш болем, чым літарамі»? Інтэрв’ю DW з пісьменнікам.

Саша Філіпенка. Фота: Privat

«Гэтая кніга напісана праз боль і напісана больш болем, чым літарамі. Людзі не заўважаюць зусім жахлівыя рэчы, якія адбываюцца з намі прама цяпер і прама тут», — распавядае пра свой новы раман «Слон» беларускі пісьменнік Саша Філіпенка. 2 красавіка раман быў апублікаваны ў часопісе «Знамя». Акрамя таго, найбліжэйшым часам выдавецтва Gutenberg выпусціць кнігу на беларускай мове, на рускай яна выйдзе ў расійскім «Часе».

Чаму людзі аддаюць перавагу не заўважаць слана? «Зашквар» выдавацца зараз ў Расіі? Чаму Філіпенка адпраўляе чытачоў у пекла? І ці ёсць сёння месца для кахання і надзеі? Пра гэта Саша Філіпенка распавёў у інтэрв’ю DW.

«Кніга напісана больш болем, чым літарамі»

DW: Саша, віншую з выхадам «Слана». Сюжэт кнігі развіваецца вакол таго, што ў нейкім горадзе раптам выпадкова з’яўляюцца сланы, але іх ніхто не жадае заўважаць. Сланы сімвалізуюць дыктатуру, вайну?

Саша Філіпенка: Кожны чытач сам сабе адказвае на гэтае пытанне, кожны чытач сам выбірае, што сімвалізуе слон. Ён, безумоўна, можа быць і сімвалам вайны, і сімвалам дыктатуры, і сімвалам сямейных праблем, якія нехта не заўважае. Гэтая кніга пра тое, як па-рознаму людзі дзейнічаюць у прапанаваных абставінах.

Зразумела, што гэта метафара. Пры гэтым, мне здаецца, важна, што слон не выглядае нечым страшным, калі прыходзіць, і многія думаюць, што гэта такая мілая жывёла. Мне хацелася паказаць, як мы не можам пралічыць на некалькі крокаў наперад наступствы, якія для многіх людзей становяцца адразу відавочнымі.

— Чаму ў гэтай кнізе такая канцэнтрацыя болю?

— Гэтая кніга напісана праз боль і напісана больш болем, чым літарамі. Людзі не заўважаюць зусім жахлівыя рэчы, якія адбываюцца з намі прама цяпер і прама тут, ці не жадаюць заўважаць, ці стаміліся заўважаць, ці разумеюць, што яны не могуць нічога зрабіць з гэтым болем, таму ім хочацца абстрагавацца.

І ўласна, у гэтым і была задача — зводзіць чытача ў пекла, паказаць тое, што з намі з усімі зараз адбываецца, у чарговы раз запрасіць да дыялогу і вырашыць, што нам рабіць з гэтымі сланамі.

Саша Філіпенка. Фота: DW

У кнізе ёсць дыялог пра тое, што нібыта і не трэба заўважаць, трэба адаптавацца, бо мы ўсё жыццё адаптуемся. Гэта адзінае, што ратуе нас як від. І мне было вельмі цікава пра гэта паразмаўляць, бо я думаю пра гэта ўсе тры гады, як пачалася вайна.

Я думаю пра нашае бяссілле, пра тое, што шмат якія рэчы мы не можам змяніць і як нам дзейнічаць у гэтай сітуацыі, калі мы не можам на нешта паўплываць, як нам быць самімі з сабой.

Мне хацелася паказаць, як людзі прымаюць за сілу хабальства ці хамства. І наадварот, калі ты можаш быць ранімым, чулым, але здзяйсняеш правільныя, смелыя ўчынкі, людзі гэтага не заўважаюць і лічаць, што гэта нейкая праява слабасці.

«Ці можна зрабіць больш антываеннае выказванне?»

— Для мяне гэтая кніга была яшчэ і пра вялікае каханне. Каханне мацней за ўвесь гэты жах?

— Мне здаецца, што гэта кніга пра вялікае каханне, пра сапраўднае, пра каханне, якое можа адпужнуць, і пра каханне, да якога, як галоўная гераіня, чалавек можа апынуцца не гатовым. Ці ён можа не хацець гэтага кахання, ці ён можа выбраць нешта прасцейшае, таму што быццам бы тады няма нейкіх выпрабаванняў. Фінал страшны і прыгожы. Але гэта гімн кахання і гімн чалавека, які па-сапраўднаму кахае. Чалавек, які не адмаўляецца ад уласнага кахання. Мне хацелася паказаць, што гэта па-ранейшаму ёсць.

— У адным з беларускіх паблікаў прачытала каментар: «У Сашы Філіпенка выйшла новая кніга ў расійскім часопісе «Знамя». Хацелася б зразумець для сябе, наколькі зашкварна антываеннаму нібыта аўтару публікавацца зараз у расійскім выдавецтве?»

— Я не ведаю, ці прачытаў чалавек, які напісаў гэты каментар, кнігу, таму што, калі б ён яе прачытаў, у яго не было б пытанняў аб важнасці таго, каб гэтая кніга выйшла зараз у Расіі. Адзінае пытанне, якім трэба задавацца ў каментарах, якія намаганні Філіпенка прыклаў і якімі лабірынтамі ён прайшоў для таго, каб гэтая кніга там зараз выйшла. Якім гераізмам павінны валодаць людзі ўнутры краіны, каб гэтую кнігу апублікаваць. Я ганаруся тым, што мы гэта зрабілі. 

Мы не ведаем, колькі тэкст правісіць на сайце часопіса «Знамя», але я ўдзячны кожнаму чалавеку, які на трэці год вайны пайшоў на гэта і апублікаваў гэты тэкст. Я не ведаю, ці можна зрабіць больш антываеннае выказванне зараз у часопісе «Знамя». Я вельмі ганаруся тым, што мы знаходзім спосабы не быць, як людзі, якія маўчаць аб вайне ўнутры Расіі. Трэба казаць аб гэтым.

«Хацелася паказаць, як людзі прыходзяць да высноў, абыходзячы рэфлексію»

— Хацелася б яшчэ пагаварыць аб форме кнігі, таму што там некалькі пластоў, у раман уключана нават крыжаванка.

— Кніга пачынаецца з каментароў і абмеркавання. І па меры таго, як людзі абмяркоўваюць кнігу, яны пачынаюць выкладаць розныя ўрыўкі. Мы разумеем, што, можа, і не ўсю кнігу мы чытаем, можа, мы не ўсё ведаем пра гераіню, напрыклад.

Мне хацелася паказаць, як нараджаецца дыскусія, як вельмі розныя людзі па-рознаму глядзяць на адны і тыя ж падзеі, як у каментарах сустракаюцца людзі з вельмі рознымі кампетэнцыямі і як усім здаецца, быццам яны маюць рацыю. Мне хацелася паказаць, як людзі прыходзяць да высноваў, абыходзячы рэфлексію. Мне хацелася ўцягнуць чытача ў гэтую дыскусію, каб раман не скончываўся. Калі зараз з’яўляюцца каментары, яны нібыта з’яўляюцца працягам кнігі, працягам гэтага дыялогу.

Крыжаванка, пра якую вы сказалі, мне здаецца, зараз боль для ўсіх перакладчыкаў. Для беларускай версіі я рабіў крыжаванку разам з перакладчыкам. Нейкія ключавыя словы застаюцца, але з’яўляюцца нейкія новыя, таму што немагчыма было зрабіць сіметрычную крыжаванку так, каб яна схадзіўся. І гэта была складаная праца, я збіраў яе тры гады.

— Вы бачыце «Слана» на тэатральных падмостках?

— Я зараз знаходжуся ў Лондане, мы абмяркоўваем ужо пастаноўку. Я вельмі ўдзячны, што ёсьць тэатры, якія хочуць гэта рабіць. Я не вельмі ўяўляю, як гэта рабіць, бо ёсць галоўнае пытанне: бачым мы ці не бачым сланоў, як гэта будзе вырашана на сцэне. Я спадзяюся, што спектакль будзе, звычайна гэта вельмі працяглы працэс. Я спадзяюся, што праз нейкі час з’явіцца, можа, фільм ці серыял. Але гэта ўжо не мая адказнасць, я ніяк не буду ў гэта ўмешвацца.

«Ёсць сэнс мець надзею»

— Хацела б задаць вам пытанне, якое герой вашай кнігі абмяркоўвае са сваёй каханай: «Ці ёсць сэнс мець надзею?»

— Гэта вельмі складанае пытанне. Я пра гэта многа думаю. Уласна, у кнізе яно таму і падымаецца. Я думаю, што часам гэта шкодная рэч. Часам не трэба мець надзею. З іншага боку, калі ты яе сілкуеш, гэта дае табе сілы, мужнасць і магчымасць станавіцца лепшай копіяй сябе. І можа быць, гэта нейкі падман, але, напэўна, раніцай 15 красавіка (калі было запісана інтэрв’ю — Рэд.) я думаю, што ёсць сэнс мець надзею, трэба мець надзею, таму што яна дапамагае вам рухацца наперад.