• budzma.org
  • Пра нас
  • Крама
Будзьма беларусамі! Будзьма беларусамі!
telegram www.instagram.com/budzma/ Facebook.com vk.com twitter.com youtube.com
  • Актуаліі
  • Меркаванні
  • Гісторыя
  • Літаратура
  • «Музыка»
  • Гатуем з «Будзьма!»
  • «Гісторыя за 5 хвілін»
  • «Трызуб і Пагоня»
  • «Разумняты»
  • Вандруем разам
  • Афіша
31.08.2018 | Гісторыя

10 цікавостак пра Саламею Русецкую з-пад Наваградка да яе 300-годдзя

Заходзяць неяк у бар авантурыстка, лекарка, пісьменніца і падарожніца. А бармен кажа: “Пані Саламея, даўно не бачыліся”.

Гэтая жанчына была б выбітнай асобай і ў нашыя дні, а для XVII стагоддзя яна легендарная. Пра лёс Саламеі мы ў асноўным ведаем з аўтабіяграфіі “Авантуры майго жыцця”, не якую дачытаць проста немагчыма. Успаміны Саламеі з 1760-х надрукавалі толькі ў 1957 годзе па-польску і ў 1993 годзе па-беларуску.

Вось колькі фактаў пра чалавека, які перакульвае ўяўленне пра ролю жанчыны ў грамадстве, эпосе і надзвычайных абставінах.

  1. Першым шлюбам пабралася ў 14 гадоў. Пра гэта яна піша так: “У маладым маім вяку выдалі мяне бацькі замуж з Літвы з Наваградскага ваяводства, за доктара Якуба Гальпіра… з якім у той жа год я паехала ў Стамбул”. У Стамбул з-пад Наваградка! І гэта толькі пачатак.

  2. Сама вывучылася лекарскаму рамяству і некалькім мовам. Няма звестак, ці мела Саламея шляхецкае паходжанне і пачатковую адукацыю, але ад мужа навучылася так добра лекаваць хваробы вачэй, што яе запрашалі ў султанскі гарэм. Сябе называла “доктарам медыцыны і акулісткай”. А яшчэ гаварыла (акрамя польскай) на лацінскай, турэцкай, рускай і нямецкай мовах.

  3. Набыла другога мужа за 300 чырвонцаў. Праз шкоды зайздроснікаў Саламея з’ехала са Стамбула без мужа, бо той любіў вялікі горад і праз пэўны час памёр. Яна вандравала па гарадах і лекавала людзей. Пасля Русецкая выкупіла з турэцкай няволі пяцярых аўстрыйскіх палонных, сярод якіх быў і будучы муж Саламеі, афіцэр Юзаф Фартуната дэ Пільштына (але з ім ёй дужа не пашанцавала).

  4. Вярнулася на радзіму і ў Нясвіжы працягвала лекаваць з дазволу Міхала Радзівіла Рыбанькі. Саламея стала хіба першай беларускай жанчынай, якая афіцыйна зарабляла доктарскай практыкай.

  5. Свае вынікі лекавання хворых Саламея запісвала ў “лекарскую кніжку”, якую збіралася выдаць, таму ў самім рамане яна рэдка апісвала, чым і як дапамагала хворым. Уласную запатрабаванасць яна тлумачыла так: “Я таму карысталася поспехам у людзей, што па-чалавечы абыходзілася з імі і вельмі імкнулася, каб дасканала сваё рамяство ведаць, і пачало шмат людзей лячыцца ў мяне”.

  6. Расійская імператрыца называла Саламею “мой дружок”. На авантуру ў імператарскі палац лекарку пацягнула жаданне вярнуць выкупленых аўстрыйцаў, якіх затрымалі расійскія войскі. Русецкая (ці ўжо Пільштынава) лекавала высокіх асоб, лёгка пасябравала з дваром і некаторыя плёткі ды свае прыгоды нават апісала ў рамане. А калі лекарка з’язджала, імператрыца Ганна Іяанаўна шчодра адарыла яе і нават выдала канвой, каб падарожніцу не абрабавалі.

  7. Упрасіла Міхала Рыбаньку выпусціць мужа з турмы, а потым не магла ад яго збегчы. Саламея выправілася і ўдала вярнулася з маленькім сынам на радзіму з Аўстрыі і тут даведалася, што яе муж за кратамі! Але, вызваліўшыся, Пільштын пачаў гуляць, траціць яе грошы, лаяцца і… іншае. Саламея спрабавала ад яго збегчы, але муж нагнаў яе ў Львове: “Муж мой цапнуў з экіпажа мой куфар з сукенкамі, з грашыма… І так схапіў мяне, пацягнуў у нейкую халупу, дзе за некалькі тыдняў усё выцягнуў і прагуляў”. І тут яна вырашыла канчаткова парваць адносіны, “таму што замужжа косткаю ў горле стаяла, такі мне свет быў агідны”.

  8. Пасля чарговай авантуры ратавалася ўцёкамі ў Стамбул. Саламея прыняла заляцанні аднаго маладога чалавека, які быў не лепшы за таго другога мужа, ашукваў Саламею, карыстаўся яе грашыма і гуляў: “Абяцае і сто разоў клянецца, што выправіцца. А выпраўленне было такое: была адна белагаловая, Малуцка, вялікая нягодніца, і ён яе завабіў…” Ад гэтага каханка лекарка бяжыць ў Расію, пераапрануўшыся сялянкай, але той яе наганяе ва Украіне, і жанчына накіроўваецца ў Турэччыну, дзе выкупае людзей і гандлюе карэннямі.

  9. Яна апісала самыя зручныя шляхі для паломнікаў розных фінансавых здольнасцяў і тагачасныя турыстычныя лайфхакі. “Прыехаўшы ў Хоцін на турэцкую мяжу, хто ўжо надта хоча засцерагчы сябе ад небяспекі, няхай занясе які прэзэнцік да пашы”, – так пачынаецца аповед пра шлях да Ерусаліма. Саламея распавядае пра розныя гарады для паломніцтва і падагульняе: “У Ерусаліме не так, як у Рыме, што пілігрым можа толькі тры дні на хлебе Святога Айца жыць. У Ерусаліме сядзі ў бернардынцаў хоць цэлы год, хоць два – ніхто табе і слова не скажа”.

  10. Успаміны засталіся няскончанымі. Апошні запіс завяршаецца гісторыяй пра крывасмокаў у розных краінах. І хоць далей старонкі рукапісу былі пранумараваныя, аркушы засталіся чыстымі.

Польскі гісторык і медык ХІХ стагоддзя І. Глятман, які лічыцца першаадкрывальнікам дзённіка лекаркі, называе Саламею прататыпам сапсаваных эмансіпэ. А вось польскі навукоўца Збігнеў Куховіч бачыць у “Авантурах” пошукі новай мадэлі жаночага шчасця.

Акрамя пералічанага Саламею труціў яе прыслужнік, зайздроснікі чынілі розныя пасткі, у яе згарэла хата, некалькі разоў ёй пагражала смерць, былі вельмі дзіўныя стасункі і сяброўства з вялікімі і малымі людзьмі таго часу. Яна апісвае традыцыі туркаў, разважае пра шляхецкія вольнасці, веру, традыцыі, апісвае розныя гарады і краіны.

Гісторый Саламеі хапіла б на некалькі раманаў, і нават не верыцца, што гэта ўсё адбылося з адным чалавекам, жанчынай канца XVIII стагоддзя.

 

Марыя Грыц

Апошняе ў рубрыцы:

valiancina_shauchenka
Культура

Арт-рэздэнцыя для беларускіх творцаў у Варшаве

Музей сучаснага мастацтва ў Варшаве і канфедэрацыі музеяў L’Internationale запрашаюць творцаў з Беларусі і Украіны...

valiancina_shauchenka
Грамадства Гісторыя

Гісторык Яўген Дудкін пра абвяшчэнне дзяржаўнасці беларускай мовы ў БНР

30 сакавіка 1918 года сучасная беларуская мова ўпершыню стала адзінай дзяржаўнай. Такое рашэнне прыняў у той дзень Народны...

valiancina_shauchenka
Грамадства

У Варшаве распачынаецца цыкл дзіцячых праграм «Чароўны край»

У Варшаве распачынаецца цыкл дзіцячых праграм "Чароўны край«з вядомымі беларускімі музыкамі Сержуком Доўгушавым і Андрэем...

valiancina_shauchenka
Грамадства

Беларусы распачалі флэшмоб памяці Ларысы Геніюш пасля знікнення яе помніка ў Зэльве

Навіна пра таямнічы дэмантаж помніка Ларысе Геніюш на тэрыторыі царквы Святой Жываначальнай Тройцы ў Зэльве абурыла...

Апошнія навіны

    Культура
    Арт-рэздэнцыя для беларускіх творцаў у Варшаве
    Грамадства Гісторыя
    Гісторык Яўген Дудкін пра абвяшчэнне дзяржаўнасці беларускай мовы ў БНР
    Грамадства
    У Варшаве распачынаецца цыкл дзіцячых праграм «Чароўны край»
    Грамадства
    Беларусы распачалі флэшмоб памяці Ларысы Геніюш пасля знікнення яе помніка ў Зэльве
    Літаратура Асоба
    Кастусь Цвірка: «Буду жыць, пакуль не выдам усе 200 тамоў «Беларускага кнігазбору!»
    Афіша
    Куды схадзіць на выходных? Падборка цікавых імпрэзаў 1-2 красавіка
    Грамадства
    1 красавіка ў Рызе распачынаецца «Мова Нанова»
    Грамадства
    «Адчайныя часы патрабуюць адчайных крокаў». Як беларуска Наталля Сайед стала спявачкай у Гішпаніі
    Тэатр
    У Юрмале пройдзе прагляд вiдэазапiсу спектакля «Свабодных Купалаўцаў» «Сфагнум»
    Вандруем разам
    9 адметных сядзібаў, пра якія вы не чулі
    Кніжны сакавік: навінак мала але шмат анонсаў
    Грамадства
    Чаму нас не вучылі ў школе: 5 прынцыпаў эфектыўнага запамінання
    Грамадства
    Частку затрыманых полацкіх музейшчыкаў вызвалілі, канфіскаваўшы тэхніку і прызначыўшы суды
    Асоба
    Як «Слоўнік крывіцкай мовы» стаў «Слоўнікам беларускай гаворкі»
    Грамадства
    У Зэльве знік помнік Ларысе Геніюш

Афіша

  • 01.04

    ПАДЗЕЯ ДНЯ: Гуканне вясны ў Гомелі!

  • 01.04 — 22.04Выстава ткацкіх працаў у Мінску
  • 01.04 — 30.04Выстава «Ян Вермеер» у Мінску
  • 01.04 — 02.04Выстава Усевалада Швайбы і Тамары Дзяменцьевай «Узы меж нами» ў Гродне
  • 01.04 — 30.04 «Партрэт часу»: калекцыя жывапісу Белгазпрамбанка ў Магілёве
  • 01.04 — 05.04Выстава «Кераміка і ЭТНАбатаніка» ў Гомелі
  • 01.04 — 02.04Выстава Сяргея Русака «Культурны слой» у Познані
  • 01.04 — 02.04Выстава рэпрэсаваных мастакоў «ВІТАНКІ З БЕЛАРУСІ» ў Варшаве

УСЕ ПАДЗЕI

Рассылка навінаў

Важнае пра нас

  • Што такое "Будзьма беларусамі!"
  • Рэкламадаўцам
  • Асобы кампаніі
  • Усе праекты "Будзьма!"
  • Рэдакцыйная пошта: [email protected]

Папулярнае

    • «Пагоня» не з’яўляецца «экстрэмісцкім» сімвалам
    • Топ-3 смешных выпадкаў з Якубам Коласам
    • Гурт VOLSKI выступіў з вялікім канцэртам да Дня Волі. Фотарэпартаж
    • «Беларусьфільм» здыме экранізацыю рамана Караткевіча. Сталі вядомыя падрабязнасці
    • Чаму нас не вучылі ў школе: 5 прынцыпаў эфектыўнага запамінання
© Грамадская культурніцкая кампанія «Будьма беларусамі!», 2008-2019.
Логотип