У гэтай стравы, як вераць многія, вельмі старажытнае паходжанне і, у кожным разе, цікавая сімволіка. Гарохавыя камы — страва немудрагелістая. З моцна разваранага гароху таўкуць пюрэ, дадаюць соль, спецыі, тлушч (або, напрыклад, знакамітыя беларускія скваркі), часам пасераваную цыбулю, смажаныя грыбы, змазваюць алеем ці таплёным тлушчам і потым або запякаюць у печы, або смажаць на патэльні. Калі пры гэтым дамагчыся хрумсткай скарыначкі (для чаго, мабыць, камы лепш запаніраваць у сухарах), атрымаецца нешта накшталт кракетаў. Варыянт са скваркамі мае цалкам мясны смак, але нават і зусім нішчымны варыянт — патраўны і досыць смачны, прынамсі, не горш за ўсякія экзатычныя прадукты з японскай соі, невядома як генетычна мадыфікаванай. Камы гадоў 100-150 таму рабілі яшчэ і з бобу, а таксама з бульбы (бульбяное пюрэ і было вядомае нашым продкам перадусім у выглядзе “камоў”), часам з сумесі бульбы і бабовых (звараных асобна). У канцы ХІХ ст. камы ў нас елі амаль выключна ў посныя дні — хутка таўклі адвараныя ў падсоленай вадзе гарох ці боб, ляпілі рукамі і складалі ў рэшата, падавалі ў канцы ежы ці нават па выхадзе з-за стала.

А вельмі цікавымі, нават у нечым загадкавымі, камы робіць свята, на якім яны былі галоўнай абрадавай стравай і якому нават далі назву. Камаедзіца — народнае свята, звязанае з сустрэчай вясны. Зафіксаваны ў канцы ХІХ ст. у наваколлях Бягомля, гэтае свята (6 красавіка паводле новага стылю) было прысвечанае абуджэнню мядзведзя ад зімовай спячкі, і нароўні з іншымі экзатычнымі для сучаснага смаку стравамі, як сушаны рэпнік і аўсяны кісель, гатавалі таксама камы — усе тры стравы былі як бы рытуальным пачастункам Мядзведзю, а самым галоўным з іх — менавіта камы (адсюль назва свята). Расійскі гісторык акадэмік Рыбакоў пабудаваў цэлую тэорыю, што беларуская Камаедзіца роднасная старажытнаму грэцкаму дзейству — Камедыі і што нібыта абедзве былі ў далёкія індаеўрапейскія часы татэмным “мядзведжым святам”. Таму, маўляў, і частавалі тымі прадуктамі, якія найболей любіць мядзведзь (у тым ліку гарох і авёс). Сучасная гістарычная навука мае на гэты конт больш цвярозае меркаванне: назва Камаедзіцы сапраўды паходзіць ад грэцкага “камедыя”, але не непасрэдна, а пры пасярэдніцтве студэнтаў езуіцкіх калегіумаў і іх праваслаўных апанентаў-бурсакоў, якія занеслі гэтае слова ў народныя масы падчас штукарскіх дзействаў. А ўжо потым яго дзе-нідзе пераасэнсавалі ў народзе як “свята паядання камоў”… Ці так яно было, не бяруся меркаваць, але нават у гэтым выпадку сувязі камоў і Камаедзіцы добрых трыста гадоў, з часоў барока. Камы вядомыя ўсім нашым суседзям, але найбольш распаўсюджаныя ў латышоў — пад назвамі zirņu pikas ці нават проста kami.

Прыгатаваныя традыцыйна са старых гатункаў гароху — шэрага і дробнага, камы лічацца адной з самых знакавых страваў латышскай нацыянальнай кухні. Ладу не дабяру, чаму гэтая страва зусім вымерла ў Беларусі, бо гэта была б выдатная закуска да піва, напрыклад. Але вось сышло. Ці атрымаецца вярнуць іх у меню дэмакратычных піўных установаў альбо яны застануцца толькі на старонках этнаграфічных даведнікаў, для здачы студэнцкіх залікаў?

Камы ад Міхаіла Грыгорчыка

100 г гароху.
100 г грудзінкі скрылькамі
1 ст. лыжка алею
20 г белай фасолі
20 г чырвонай фасолі
1 лыжачка паніровачных сухароў
соль, перац

Гарох і белую фасолю намочваем на 6-8 гадзін, адварваем у падсоленай вадзе да поўнай гатовасці і размінаем у кашыцу, дадаючы соль і перац. Асобна адварваем замочаную чырвоную фасолю. З кашыцы фармуем невялічкія “галкі” (шарыкі), паклаўшы ўсярэдзіну кожнай адну чырвоную фасоліну. Абгортваем ў тонка нарэзаную грудзінку і падсмажваем. Калі неабходна, награваем у духоўцы. Падаем са смятанай, зелянінай і грыбамі.

Класічны “этнаграфічны” варыянт (вядомы ў Латвіі, на Украіне і г.д.)

100 г гароху
50 г бульбы
25 г вэнджанага сала
15 г цыбулі
25 г канаплянай масы
соль

Замочаны гарох і абабраную бульбу адварваюць (паасобку) да мяккасці, адкідваюць на друшляк і, пакуль яшчэ гарачыя, прапускаюць два разы праз мясасечку. У атрыманую масу дадаюць нарэзанае і абсмаленае разам з раздробленай цыбуляй вэнджанае сала, падрыхтаваную канапляную масу (гл. ніжэй), соль і добра перамешваюць. Раскачваюць круглыя галкі (прыкладна з бульбіну сярэдняй велічыні) . Складваюць у посуд і падаюць з сыроваткай або маслёнкай. Гарохавыя камы можна прыгатаваць з гароху без бульбы, а таксама без канаплянай масы.

Для атрымання канаплянай масы канаплянае насенне перабіраюць, падсмажваюць і таўкуць у ступцы ці 5-6 разоў прапускаюць праз мясасечку да ўтварэння тоўстай чорнай глейкай масы.

Алесь Белы