Аксане Шаўчэнка 30 гадоў, 25 з іх яна пражыла ў Малдове, атрымала дыплом лекара, а потым пераехала ў Беларусь — разам з мужам, з якім потым развялася, піша Onliner. Але развод не стаў прычынай вяртання на радзіму. У Беларусі Аксана паступіла ў ардынатуру і стала працаваць па спецыяльнасці. Дзякуючы калегам жанчына зацікавілася беларускай мовай і нават выпусціла на ёй кнігу вершаў.
Таксама ў Беларусі Аксана атрымала вышэйшую юрыдычную адукацыю, але ўсё роўна засталася ў медыцыне — спачатку працавала гастраэнтэролагам, а потым перакваліфікавалася ў нефролага.
— Адразу пасля разводу я пазнаёмілася з чыста беларускамоўнымі лекарамі і дзякуючы ім пачала вучыць мову, — пачынае яна.
У Малдове адна дзяржаўная мова — румынская. Але мама і бабуля Аксаны — украінкі, таму жанчына нядрэнна ведала ўкраінскую і рускую, хаця гаварыла з акцэнтам. Таксама яна валодае англійскай і іспанскай мовамі. Аднак тры з паловай гады таму вырашыла вывучаць беларускую.
— Так атрымалася, што людзі, з якімі я ў мяне склаліся стасункі, вельмі патрыятычныя і інтэлігентныя. Яны казалі, якая прыгожая беларуская мова, а таксама расказвалі пра гісторыю краіны, мы разам наведвалі вельмі шмат гістарычных мясцін — аб’ездзілі ўвесь Мінск і ўсе яго прыгарады, — узгадвае яна.
Аксану вельмі зацікавіла гістарычная тэма, але спыняцца на ёй жанчына не збіралася.
— Даўным-даўно я спрабавала пісаць вершы на роднай мове — напэўна, ва ўсіх было такое захапленне, — усміхаецца яна. — Ды і ў прынцыпе я вельмі люблю паэзію — з яе і пачалося маё вывучэнне беларускай мовы. У асноўным я чытала сучасных паэтаў. Першай кнігай была «Сарматыя» Марыі Мартысевіч — пра дзяўчыну, якая пераехала ў іншую краіну і піша сваёй сястры, як ёй там жывецца. Гэта выклікала ўва мне эмацыйны водгук, таму што і сама я знаходзілася ў падобнай сітуацыі.
Але ці лёгка чытаць на беларускай? Чалавеку, не знаёмаму з мовай, прынамсі няпроста зразумець, што за такая літара ў.
— Я задавала пытанні сваім калегам, — дзеліцца Аксана. — У цэлым складанасці выклікалі менавіта беларускія словы, якія не маюць аналагаў у іншых мовах. Але мне было цікава даведацца, што яны значаць, і вывучыць іх паходжанне. Напрыклад, у мяне была блытаніна са словам «адказаць» — у рускай мове ёсць сугучнае «адмовіць», а высветлілася, што ў беларускай гэта значыць «даць адказ».
Таксама ў мінчанкі былі памылкі з правільнай расстаноўкай націскаў — асабліва да таго, як яна даведалася, што ў беларускай мове акцэнт найчасцей робіцца на «о» і «е». Цяпер працягваецца блытаніна, дзе трэба пісаць «не», а дзе «ня» (напрыклад, «няздольны» і «неабавязкавы»).
Нямала людзей перад тым, як сказаць слова ці фразу на замежнай мове, спачатку прагаворваюць гэта ў розуме на роднай. Аднак Аксана так не робіць ніколі. Кажа, у такія моманты стараецца пераключацца і думаць на мове суразмоўцы — так у яе з англійскай, іспанскай, рускай і ўжо беларускай. У вывучэнні апошняй жанчыне дапамагалі і іншыя мовы, якімі яна валодае.
— Бываюць словы, якія пераклікаюцца са словамі з іншай мовы. Напрыклад, у румынскай вавёрка — гэта «веверыца», вельмі падобна да беларускай «вавёркі», — прыводзіць прыклад Аксана.
У румынскай мове не існуе родавых канчаткаў (напрыклад, «зразумеў — зразумела»), але з улікам ведаў Аксаны ў рускай і ўкраінскай мовах пры вывучэнні беларускай праблем ёй гэта не стварыла.
— Калі я чытала творы на беларускай, прасцей захадзіла паэзія: я здагадвалася, што значыць тое ці іншае слова. З прозай спачатку было вельмі цяжка, таму я выкарыстоўвала анлайн-слоўнікі і шмат распытвала сяброў. Часта мы збіраліся ў парку, і яны дапамагалі мне зразумець нейкія словы, якія я вылучыла як незразумелыя, — успамінае яна. — А нядаўна я купіла каляндар, дзе кожны дзень можна вывучаць новае беларускае слова, гэта вельмі дапамагае.
Аксана прызнаецца, што творы Уладзіміра Караткевіча пакуль прачытаць не змагла: што тут сказаць, лексіка з іх часта нялёгка даецца і самім беларусам. Але, на думку мінчанкі, у кнігах гэтага аўтара трэба не толькі разумець значэнне слоў, але і адчуваць ідэю і дух.
— Наогул, папаўняць слоўнікавы запас мне, акрамя слоўнікаў, календара і жывых зносінаў, вельмі дапамагаюць інстаграм-акаўнты, — дзеліцца лайфхакамі яна. — У прынцыпе, у мовах мне лёгка даецца ў першую чаргу пісьмовае маўленне, а вось з вуснай складаней: баюся зрабіць памылку ці пакрыўдзіць носьбіта мовы. Але калі праводзіць шмат часу з людзьмі, якія размаўляюць выключна на беларускай мове, шмат што можна вывучыць даволі хутка — я загаварыла прыкладна праз паўгода-год пасля актыўных размоў. Дагэтуль паўтара года мае веды ў беларускай абмяжоўваліся фразамі дыктара ў метро.
Але галоўны паварот, звязаны з беларускай мовай, здарыўся ў жыцці Аксаны з выданнем уласнай кнігі паэзіі (там аўтарка падпісалася дзявочым прозвішчам — Гаджыў). Спачатку яна рабіла накіды і раілася з дасведчанымі людзьмі, якія звярталі ўвагу на памылкі, пазней кансультавалася з беларускімі пісьменнікамі. А штуршком для выдання кнігі «Канец цытаты» стаў літаратурны конкурс у Facebook, дзе Аксана заняла прызавое месца. Работы на конкурсе ацэньвалі пісьменнікі, а таксама зацікаўленыя падпісчыкі.
Ты пішы!
Не мне, безумоўна,
Пішы, Сусвету.
Шчыльную,
душную,
перасмажаную прозу.
Няхай язык твой цячэ,
Няхай словы вылятаюць каметай.
Абрастаюць бакамі цяжкімі,
пякучым марозам.
Ты пішы!
Не для мяне, вядома,
А для Гісторыі.
Вершы пішы:
Верлібрам,
хайку
або класічным санетам.
Цябе чытаюць
Ужо ў практыцы, не толькі ў тэорыі.
Твае словы скрыгочуць у розумах,
І не важна, дзе ты!
Ты пішы!
Не дзеля мяне, бясспрэчна,
Дзеля Вечнасці!
Зліся з сусветнай гармоніяй,
Няхай усе любяць, цытуюць, чытаюць.
Твары!
Я ведаю, што гарызонт бязмежны,
А ты застанешся ў бесканечнасці.
А калі стомішся, то пайшлі мне запіску кароткую: «Памятаю».
І я нагадаю пра тое, як шчыра цябе кахаю.
