Апошнія падзеі, звязаныя з заявай Індыі аб імкненні да змены выкарыстання ў міжнароднай практыцы каланіяльнай назвы краіны на аўтэнтычную (Бхарат), падкрэсліваюць, што посткаланіяльнае мінулае ў свеце яшчэ канчаткова не пераадолена. І для такіх магутных краінаў істотным з’яўляецца пазбаўленне залежнасці ад былой метраполіі не толькі на эканоміка-палітычным узроўні, але і ў сімвалічнай сферы. А што ў Беларусі?

Фота: nashaniva.com

Чаму святкаванне так званых Дзён горада — гэта праява каланіяльнай спадчыны, а ў выпадку Мінска гэта яшчэ і не надта этычна? Як пераадолець каланіяльную свядомасць? Спрабуем разабрацца.

Большасць беларусаў сёння нават не спрабуюць задумацца над неабходнасцю пазбаўлення ад каланіяльнага мінулага ў тапаніміцы. Наадварот, складаецца ўражанне, што свядомасць грамадства ўсё больш зацягвае ў пастку ментальнага рабства і пачуцця непаўнавартасці. Гарады, вуліцы за 30 год так і не пазбаўленыя каланіяльных назваў. У назвах дзяржаўных установаў словы «нацыянальны», «беларускі» ўсё часцей замяняюцца на «нейтральнае» — «рэспубліканскі». А ўсё шырэйшае выкарыстанне скарачэння «РБ» часцяком прымушае задумацца наконт таго, ці ў Беларусі мы знаходзімся? А можа, гэта ўжо Башкартастан ці Бурація?

Сімвалічнае калецтва масавай свядомасці вымыкае рэшткі розуму. У такім стане грамадствам вельмі лёгка маніпуляваць, апелюючы да «каланіяльных каштоўнасцяў». Бо за рэдкім выключэннем індывідам у такім ментальным стане цяжка вырвацца за межы «пякельнага кола» і крытычна ацаніць сітуацыю навокал.

Гісторыя захворвання

Падзеі апошняга дзесяцігоддзя ў нашым рэгіёне дазволілі чарговы раз пераканацца, што дзеля кіравання масамі ўлады здатныя выкарыстоўваць шырокі спектр метадаў. Яскравы прыклад — Дзень Перамогі, які пасля маніпуляцый прапаганды пераўтварыўся са «свята са слязьмі на вачах» у «можам паўтарыць».

Так званыя дні горада, якія праводзяцца ў сотнях гарадоў былога СССР — яшчэ адзін прыклад выкарыстання сімвалічных падзеяў для ўтрымання масаў у каланіяльнай павестцы.

У выпадку сталіцы Беларусі «дзень горада» вельмі ўжо падобны на нейкі танец на костках продкаў. 

Нават самі прадстаўнікі каманднага апарату ўсведамляюць падмуркі гэтага «свята». І неаднаразова падкрэслівалі, што нягледзячы на дакладна вядомую дату першай узгадкі пра Мінск, ладзіць «святочныя мерапрыемствы» ў дзень трагедыі не зусім этычна. Што праўда, каланіяльная свядомасць зусім выкрасліць гэта так званае «свята» з «планаў мерапрыемстваў на год» не дазваляе. І таму ўжо не першы год пакаленне за пакаленнем жыхароў сталіцы «святкуе» гэтак апісаныя падзеі:

ЦЫТАТА

«I падышлі [яны] да Менска. I зачыніліся мяняне ў горадзе. Браты ж узялі Менск, перабілі ўсіх мужчын, а жанчын і дзяцей узялі ў палон і пайшлі да Нямігі».

Фота: onliner.by

Толькі ўспрыманне гісторыі праз каланіяльную прызму не дазваляе сённяшняму каманднаму апарату пазбавіцца ад так званай традыцыі «свята горада». Якой, як і большасці падобных, усяго некалькі дзясяткаў год.

Запачаткаваныя «святы гарадоў» былі яшчэ за царскімі часамі, калі адзначаліся вельмі знакавыя гістарычныя гарадскія падзеі. Так, у ХІХ ст. у Кіеве адзначалі юбілейныя даты хрышчэння, атрымання магдэбургскага права. У Маскве 750 год з дня заснавання. Бальшавікі таксама час ад часу прыгадвалі гістарычныя юбілеі. Але вось менавіта штогадовыя святкаванні «святаў гарадоў» пачаліся толькі ў 1980-я.

Ментальнае калецтва грамадства

Сённяшнім чыноўнікам, камсамольская маладосць якіх і праходзіла якраз у тыя часы, вельмі цяжка адмовіцца ад такой добрай нагоды правесці прапагандысцкія мерапрыемствы. І выставы пажарнай і медычнай тэхнікі, якія здараюцца акурат на «дні горада» ў Мінску, для іх не здаюцца нечым інфернальным.

Добра, што пакуль маштабных святочных рэканструкцыяў падзеяў 1000-гадовай даўніны не праводзяць. Але ад сённяшніх актывістаў адміністратыўнай сістэмы можна і такога дачакацца.

Калі паспрабаваць пашукаць адпаведнікі «святам горада» ў Еўропе, можна сутыкнуцца толькі з урачыстасцямі, звязанымі з нейкімі даўнімі гістарычнымі падзеямі — рэлігійнага характару, атрыманнем магдэбургскага права, нават сканчэннем эпідэміяў. Зразумела, што ўсе падобныя святы маюць істотныя адрозненні ад тых, што ладзяцца дзеючым камандным апаратам у Беларусі. І ў сімвалічным, зместавым сэнсе, і па характары правядзення. Няшмат дзе можна сустрэць бессэнсоўныя папойкі пад папсовыя акорды.

Дзень горада (Рыга), фота са старонкі riga.lv ў Інстаграм

Але менавіта такі фармат «мерапрыемстваў» адпавядае ментальнасці былых камсамольцаў, якія ў школе вывучалі толькі гсіторыю Другой сусветнай вайны. На іх думку любое свята мае быць настолькі без прывязкі да даўніх архетыпаў — наколькі яго можна «напоўніць» бязглуздымі прапагандысцкімі наратывамі. Так прасцей трымаць натоўп у цывілізацыйным дзікунстве. Без мінулага, павагі да продкаў, гісторыі. А яшчэ лепш — з нянавісцю да ўсяго пералічанага.

Пераадоленне каланіяльнай свядомасці

Індыйцы дэманструюць, што нягледзячы на магчымыя нязручнасці для іншаземцаў, гатовыя ісці на прынцыповыя крокі дзеля скасавання каланіяльных традыцыяў. І вяртання на міжнароднай арэне аўтэнтычнай назвы краіны, пераадолення наступстваў прыгнёту нават на сімвалічным, семантычным узроўні.

На жаль, у нашай краіне такога ўсведамлення няма, аб ірацыянальнай прынцыповасці і сімвалізме не шмат хто думае. У гістарычнай перспектыве, асабліва ў маштабе будучыні нашых гарадоў, асаблівага значэння, напэўна, гэты факт мець не будзе. Гарады перажывалі ўжо не адну акупацыю, змены рэлігіяў, сцягоў, нават моваў. Яны нашмат старэйшыя за РБ і іншыя рэспублікі, нават старэйшыя за сам тэрмін Беларусь.

А вось які запіс будзе пакінуты ў архівах гістарычнага суда пасля жыцця сённяшніх пакаленняў? Якую адзнаку нам дадуць будучыя пакаленні, калі ўвогуле мы будзем яе вартыя? 

А. Г., budzma.org

Меркаванне аўтара можа не супадаць з меркаваннем рэдакцыі