• budzma.by
  • Пра нас
  • Крама
Будзьма беларусамі! Будзьма беларусамі!
telegram www.instagram.com/budzma/ Facebook.com vk.com twitter.com youtube.com
  • Актуаліі
  • Меркаванні
  • Гісторыя
  • Літаратура
  • Гатуем з «Будзьма!»
  • «Разумняты»
  • Словы мацней
  • Вандруем разам
  • «Пра тэхналогіі і не толькі»
  • Афіша
27.11.2014 | Граблі гісторыі

Дуэлі ў беларускай гісторыі

У нашую свядомасць трывала ўвайшлі вобразы дуэлянтаў-мушкецёраў з кніг Аляксандра Дзюма. Аднак і на нашых землях у далёкім XVI стагоддзі разыгрываліся зацятыя паядынкі-двубоі паміж шляхцічамі, не менш драматычныя, чым вядомыя па літаратуры французскія ўзоры.

Выклік на двубой меў старую традыцыю і выцякаў з пастулату пра тое, што Бог справядліва дае перамогу не мацнейшаму, а таму, чыя праўда. У сярэднія вякі адкрытыя і шчырыя паядынкі нават ухваляліся, прытым не толькі дзяржавай, але і царквой. Свой уплыў мела і традыцыя рыцарскіх турніраў – неадменны элемент сярэднявечнай культуры і мадэлі паводзін. І хоць турніры не надта моцна прывіліся на нашых землях, рыцарская годнасць заўсёды лічылася адным з прыярытэтаў сапраўднага шляхціча.

З надыходам эпохі Рэнесансу паняцце гонару перажывае змены. Яно робіцца больш індывідуальным і ўніверсальным, не датычыным толькі паводзінаў на полі бою ці турнірнага паядынку. Гэта было звязана і з тым, што шляхціч усё больш засяроджваўся на кар’еры на магнацкім і гаспадарскім дварах, а не імкнуўся вызначыцца ў ваенных выправах вялікага князя. Паядынкі робяцца своеасаблівым рытуалам, з разгорнутымі правіламі і складанымі парадкамі. З элементу рыцарскай культуры яны ператвараюцца ў абавязковы элемент дворскай культуры, дзе ўменне абараніць свой гонар з дапамогай зброі альбо фізічнай сілы яшчэ ўхвалялася.  Рытуалізацыя і рэгламентацыя двубояў дзіўным чынам так ускладніла справу, што да самога паядынку часта і не даходзіла. Пры выкліку на паядынак пачыналася спаборніцтва, дзе бакі даказвалі сваю рацыю з дапамогай эфектнай рыторыкі і пышнай аргументацыі. Нярэдка звярталіся да пасярэднікаў – манархаў альбо сваіх магнацкіх пратэктараў, каб тыя выступалі арбітрамі ў канфлікце.

Інтэлектуальная эліта доўгі час абараняла прывілеяванае права шляхты на паядынак. Так, вядомы гуманіст Андрэй Фрыч-Маджэўскі абгрунтоўваў непарыўнасць шляхецкага гонару і права ўзяцца за зброю дзеля яго абароны. Той, хто здатны выйсці на двубой, мае вялікае сэрца і мужнасць, пісаў ён. Храніст Лукаш Гурніцкі у сваім апісанні ідэальнага двараніна-шляхціча звязваў рыцарскую сутнасць шляхціча з гатоўнасцю біцца за свой гонар ці, прынамсі, пры невыканальных абставінах, выходзіць на выклік у поўным узбраенні.

Аднак паступова вырастаў і іншы пункт гледжання, у якім правядзенне двубояў не ўхвалялася. Канфлікты, якія перараджаліся ў паядынкі, няхай і дзеля абароны гонару, з цягам часу сталі сур’ёзнай сацыяльнай і нават дэмаграфічнай праблемай. Канцлер ВКЛ Мікалай Радзівіл Чорны ў 1559 г. скардзіўся каралю, што паядынкі сталі настолькі частымі, што за імі хаваюць самыя сапраўдныя забойствы. Ён заклікае змяніць стаўленне да двубояў, якое да таго часу было цалкам талерантным. Так, напрыклад, у польскай “Карэктуры правоў “ 1532 г. раненні і забойствы падчас паядынкаў не лічыліся злачынствам з адпаведнай адказнасцю, а караліся толькі выплатай “пагалоўшчыны”, даволі пад’ёмнай, хоць і немалой, сумы грошай. У грамадстве, асабліва сярод тых, хто дакрануўся да гуманістычных каштоўнасцей, нарастае думка аб паядынках як чужых, варварскіх звычаях, неўласцівых хрысціяніну. Прыкладам, храніст Марцін Кромер наўпрост пісаў, што двубоі не ёсць праявай “Божага суду”, а ўсяго толькі прымітыўная форма “высвятлення адносін” з дапамогай мяча. І гэта не мае нічога агульнага з сапраўдным правам, дзе любое забойства лічыцца злачынствам і патрабуе свайго суду.

Такі погляд паступова распаўсюджваўся ва ўсёй Еўропе, якую ў XVI стагоддзі затапілі паядынкі, што ўспыхвалі паміж шляхцічамі з найменшай нагоды. Асабліва моцна гэта назіралася ў Італіі і Францыі. У 1564 г. яны забараняюцца Трыдэнцкім саборам, з якога пачалася эпоха Контррэфармацыі.  Удзельнікам двубояў пагражала канфіскацыя маёмасці і царкоўнае пракляцце. Ні больш, ні менш.

Рэч Паспалітую не абмінулі гэтыя працэсы ўтаймавання двубояў. У 1588 г. на сойме была прынятая адмысловая канстытуцыя “Пра дуэлі”, якая стала своеасаблівай вяхой у развіцці поглядаў нашых продкаў на паядынкі, так моцна распаўсюджаныя да таго часу. Дарэчы, сам факт патрэбы прыняцця такой спецыяльнай ухвалы адлюстроўвае, наколькі шырокай была гэтая з’ява ў грамадскім жыцці. Цяпер двубой трактаваўся як нехрысціянскі учынак. Заклік да яго караўся паўгадавым тэрмінам у вязніцы і выплатай 60 грыўнаў штрафу. Аднак заставалася выключэнне – у асаблівых выпадках абразы гонару дазвол на паядынак мог даць кароль. Такім чынам, сама па сабе такая форма разбіральніцтва адносін між бакамі не адкідвалася. Такія ж нормы ўвайшлі і ў 11 раздзел Статута ВКЛ 1588 г. У ім гаварылася, што шляхціч вымушаны ісці на двубой, каб адказаць на абразлівыя словы, а гэта не мае нічога агульнага са шляхецкім гонарам і добрай славай. Адсюль праўнікамі рабілася выснова, што рэагаваць на такія абразы ніжэй годнасці сапраўднага шляхціча. Як бачым, Статут даваў і маральнае абгрунтаванне непатрэбнасці і шкоднасці двубояў, заклікаючы вырашаць канфлікты ў судзе. Дуэль цяпер разглядалася як з’ява, якая пагражае публічнаму спакою: “Пан Бог тым бываеть обрушон, также і покой посполітый ображон”. Як вынік, пры выкліку на дуэль заахвочваўся зварот у судовыя органы. Менавіта такія паводзіны з пункту гледжання права і маралі лічыліся слушнымі і добрасумленнымі.

Але старая рыцарская традыцыя працягвала жыць і часта ўступала ў супярэчнасць з законам яшчэ і ў наступных стагоддзях. Аб выпадках двубояў на канкрэтных прыкладах, як да прыняцця “дуэлянцкай” Канстытуцыі 1588 г., так і пазней, раскажам наступным разам. Тут хаваецца шмат цікавага і каларытнага…

Андрэй Янушкевіч, budzma.by

Апошняе ў рубрыцы:

valiancina_shauchenka
Грамадства Музыка

Музыку Ганну Пышнік (Чымпаеш) асудзілі на тры гады калоніі агульнага рэжыму

Ганна выступала ў гуртах «Ня Варта», «ХАМ», VIKT(A)R xOi!. Была затрыманая 22 сакавіка нібыта за перадачу відэа з перасоўваннем...

valiancina_shauchenka
Адукацыя Гісторыя

След Рагнеды і два Менскі. Што «накапалі» археолагі і як гэта змяняе погляд на беларускую гісторыю

Наогул, навука — занятак, скажам так, «на аматара»: сумны, кабінетны, для дасведчаных. Каб убачыць сувязь «вузкаспецыяльных»...

valiancina_shauchenka
Адукацыя

Як будуць вучыць патрыятызму ў беларускіх школах? Мінадукацыі зацвердзіла праграму новага факультатыва

У Беларусі другі год вывучаюць «Асновы духоўна-маральнай культуры і патрыятызму». Гэта факультатыўныя заняткі для вучняў...

valiancina_shauchenka
Грамадства Гісторыя

Як аддавалі Беласток

16 жніўня 1945 года ў Маскве была падпісана дамова паміж СССР і Польшчай аб канчатковым вызначэнні савецка-польскай мяжы....

Апошнія навіны

    Грамадства Музыка
    Музыку Ганну Пышнік (Чымпаеш) асудзілі на тры гады калоніі агульнага рэжыму
    Адукацыя Гісторыя
    След Рагнеды і два Менскі. Што «накапалі» археолагі і як гэта змяняе погляд на беларускую гісторыю
    Адукацыя
    Як будуць вучыць патрыятызму ў беларускіх школах? Мінадукацыі зацвердзіла праграму новага факультатыва
    Грамадства Гісторыя
    Як аддавалі Беласток
    Культура Грамадства
    Традыцыя вырабу чоўна ў вёсцы Перароў атрымала статус нематэрыяльнай гісторыка-культурнай каштоўнасці
    Грамадства Гісторыя
    Колькі карон было ў Стэфана Баторыя і які іх лёс
    Культура Літаратура
    Акцёры як літаратурныя героі
    Грамадства Гісторыя
    Знайшлі яшчэ адну копію самай знакамітай гравюры Гродна. Але захавалася толькі палова
    Грамадства
    «Такія гісторыі здараюцца таму, што мы дазваляем моўнай дыскрымінацыі быць». Аліна Нагорная — пра тое, як у Беларусі затрымліваюць за мову
    Грамадства
    Нешта неверагоднае! Глядзіце: школьнікі пабудавалі плыт з 6 тыс. пластыкавых бутэлек – зараз на ім можна перавозіць 2 легкавыя машыны
    Грамадства Асоба
    Ганна Севярынец: Чалавек не можа і не мусіць мець усёдазволенасці, яму ў гэтым блага
    Культура Асоба
    Крысціна Дробыш пра «Кніжны Воз»: «Аплікацыя стварае асацыяцыі таго, што беларуская мова — гэта можа быць весела, прыгожа, цікава, забаўляльна»
    Навіны "Будзьма!" Гісторыя
    Ці была Гродзеншчына той самай старажытнай Літвой? «Гісторыя за 5 хвілін» шукае адказы
    Грамадства
    Сайт газеты «Народная воля» заблакавалі паводле рашэння Мініфарма
    Літаратура
    Антыгона як сімвал беларускіх пратэстаў

Афіша

  • 17.08 — 31.08

    ПАДЗЕЯ ДНЯ: Адкрыццё выставы Багдана Даўгялы «Мінск да мяне» ў Мінску

  • 17.08 — 31.08Зброя ВКЛ на выставе ў Нясвіжы
  • 17.08 — 25.09Выстава беларускага мастацтва «Калі сонца нізка — цені доўгія» ў Лейпцыгу
  • 17.08 — 28.08Выстава Марка Шагала ў Мінску
  • 17.08 — 18.09Арганны фестываль Ars Magna Organi па гарадах Беларусі
  • 17.08 — 18.08Выстава «Odszkolnić!» у Беластоку
  • 17.08 — 19.09Выстава Сяргея Селіханава «Вяртанне» ў Віцебску
  • 17.08 — 04.09Выстава маляванак Яээпа Драздовіча ў Віцебску

УСЕ ПАДЗЕI

Рассылка навінаў

Важнае пра нас

  • Што такое "Будзьма беларусамі!"
  • Рэкламадаўцам
  • Асобы кампаніі
  • Усе праекты "Будзьма!"
  • Рэдакцыйная пошта: razam@budzma.org

Папулярнае

    • Як аддавалі Беласток
    • Вядомы рэпетытар і педагог Яўген Лівянт тлумачыць, чаму правалілася кампанія па набору ў ВНУ
    • З’явілася магчымасць усталяваць беларускі інтэрфейс у Windows
    • З успамінамі пра забітых герояў: Вольны хор выступіў у Варшаве на гадавіну выбараў
    • Рабіся інакшым — альбо загінеш
© Грамадская культурніцкая кампанія «Будьма беларусамі!», 2008-2019.
Логотип
Распрацавана і звярстана Логотип компании IBWM