• budzma.by
  • Пра нас
  • Крама
Будзьма беларусамі! Будзьма беларусамі!
telegram www.instagram.com/budzma/ Facebook.com vk.com twitter.com youtube.com
  • Актуаліі
  • Меркаванні
  • Гісторыя
  • Літаратура
  • Гатуем з «Будзьма!»
  • «Разумняты»
  • Словы мацней
  • Вандруем разам
  • Афіша
27.11.2014 | Граблі гісторыі

Дуэлі ў беларускай гісторыі

У нашую свядомасць трывала ўвайшлі вобразы дуэлянтаў-мушкецёраў з кніг Аляксандра Дзюма. Аднак і на нашых землях у далёкім XVI стагоддзі разыгрываліся зацятыя паядынкі-двубоі паміж шляхцічамі, не менш драматычныя, чым вядомыя па літаратуры французскія ўзоры.

Выклік на двубой меў старую традыцыю і выцякаў з пастулату пра тое, што Бог справядліва дае перамогу не мацнейшаму, а таму, чыя праўда. У сярэднія вякі адкрытыя і шчырыя паядынкі нават ухваляліся, прытым не толькі дзяржавай, але і царквой. Свой уплыў мела і традыцыя рыцарскіх турніраў – неадменны элемент сярэднявечнай культуры і мадэлі паводзін. І хоць турніры не надта моцна прывіліся на нашых землях, рыцарская годнасць заўсёды лічылася адным з прыярытэтаў сапраўднага шляхціча.

З надыходам эпохі Рэнесансу паняцце гонару перажывае змены. Яно робіцца больш індывідуальным і ўніверсальным, не датычыным толькі паводзінаў на полі бою ці турнірнага паядынку. Гэта было звязана і з тым, што шляхціч усё больш засяроджваўся на кар’еры на магнацкім і гаспадарскім дварах, а не імкнуўся вызначыцца ў ваенных выправах вялікага князя. Паядынкі робяцца своеасаблівым рытуалам, з разгорнутымі правіламі і складанымі парадкамі. З элементу рыцарскай культуры яны ператвараюцца ў абавязковы элемент дворскай культуры, дзе ўменне абараніць свой гонар з дапамогай зброі альбо фізічнай сілы яшчэ ўхвалялася.  Рытуалізацыя і рэгламентацыя двубояў дзіўным чынам так ускладніла справу, што да самога паядынку часта і не даходзіла. Пры выкліку на паядынак пачыналася спаборніцтва, дзе бакі даказвалі сваю рацыю з дапамогай эфектнай рыторыкі і пышнай аргументацыі. Нярэдка звярталіся да пасярэднікаў – манархаў альбо сваіх магнацкіх пратэктараў, каб тыя выступалі арбітрамі ў канфлікце.

Інтэлектуальная эліта доўгі час абараняла прывілеяванае права шляхты на паядынак. Так, вядомы гуманіст Андрэй Фрыч-Маджэўскі абгрунтоўваў непарыўнасць шляхецкага гонару і права ўзяцца за зброю дзеля яго абароны. Той, хто здатны выйсці на двубой, мае вялікае сэрца і мужнасць, пісаў ён. Храніст Лукаш Гурніцкі у сваім апісанні ідэальнага двараніна-шляхціча звязваў рыцарскую сутнасць шляхціча з гатоўнасцю біцца за свой гонар ці, прынамсі, пры невыканальных абставінах, выходзіць на выклік у поўным узбраенні.

Аднак паступова вырастаў і іншы пункт гледжання, у якім правядзенне двубояў не ўхвалялася. Канфлікты, якія перараджаліся ў паядынкі, няхай і дзеля абароны гонару, з цягам часу сталі сур’ёзнай сацыяльнай і нават дэмаграфічнай праблемай. Канцлер ВКЛ Мікалай Радзівіл Чорны ў 1559 г. скардзіўся каралю, што паядынкі сталі настолькі частымі, што за імі хаваюць самыя сапраўдныя забойствы. Ён заклікае змяніць стаўленне да двубояў, якое да таго часу было цалкам талерантным. Так, напрыклад, у польскай “Карэктуры правоў “ 1532 г. раненні і забойствы падчас паядынкаў не лічыліся злачынствам з адпаведнай адказнасцю, а караліся толькі выплатай “пагалоўшчыны”, даволі пад’ёмнай, хоць і немалой, сумы грошай. У грамадстве, асабліва сярод тых, хто дакрануўся да гуманістычных каштоўнасцей, нарастае думка аб паядынках як чужых, варварскіх звычаях, неўласцівых хрысціяніну. Прыкладам, храніст Марцін Кромер наўпрост пісаў, што двубоі не ёсць праявай “Божага суду”, а ўсяго толькі прымітыўная форма “высвятлення адносін” з дапамогай мяча. І гэта не мае нічога агульнага з сапраўдным правам, дзе любое забойства лічыцца злачынствам і патрабуе свайго суду.

Такі погляд паступова распаўсюджваўся ва ўсёй Еўропе, якую ў XVI стагоддзі затапілі паядынкі, што ўспыхвалі паміж шляхцічамі з найменшай нагоды. Асабліва моцна гэта назіралася ў Італіі і Францыі. У 1564 г. яны забараняюцца Трыдэнцкім саборам, з якога пачалася эпоха Контррэфармацыі.  Удзельнікам двубояў пагражала канфіскацыя маёмасці і царкоўнае пракляцце. Ні больш, ні менш.

Рэч Паспалітую не абмінулі гэтыя працэсы ўтаймавання двубояў. У 1588 г. на сойме была прынятая адмысловая канстытуцыя “Пра дуэлі”, якая стала своеасаблівай вяхой у развіцці поглядаў нашых продкаў на паядынкі, так моцна распаўсюджаныя да таго часу. Дарэчы, сам факт патрэбы прыняцця такой спецыяльнай ухвалы адлюстроўвае, наколькі шырокай была гэтая з’ява ў грамадскім жыцці. Цяпер двубой трактаваўся як нехрысціянскі учынак. Заклік да яго караўся паўгадавым тэрмінам у вязніцы і выплатай 60 грыўнаў штрафу. Аднак заставалася выключэнне – у асаблівых выпадках абразы гонару дазвол на паядынак мог даць кароль. Такім чынам, сама па сабе такая форма разбіральніцтва адносін між бакамі не адкідвалася. Такія ж нормы ўвайшлі і ў 11 раздзел Статута ВКЛ 1588 г. У ім гаварылася, што шляхціч вымушаны ісці на двубой, каб адказаць на абразлівыя словы, а гэта не мае нічога агульнага са шляхецкім гонарам і добрай славай. Адсюль праўнікамі рабілася выснова, што рэагаваць на такія абразы ніжэй годнасці сапраўднага шляхціча. Як бачым, Статут даваў і маральнае абгрунтаванне непатрэбнасці і шкоднасці двубояў, заклікаючы вырашаць канфлікты ў судзе. Дуэль цяпер разглядалася як з’ява, якая пагражае публічнаму спакою: “Пан Бог тым бываеть обрушон, также і покой посполітый ображон”. Як вынік, пры выкліку на дуэль заахвочваўся зварот у судовыя органы. Менавіта такія паводзіны з пункту гледжання права і маралі лічыліся слушнымі і добрасумленнымі.

Але старая рыцарская традыцыя працягвала жыць і часта ўступала ў супярэчнасць з законам яшчэ і ў наступных стагоддзях. Аб выпадках двубояў на канкрэтных прыкладах, як да прыняцця “дуэлянцкай” Канстытуцыі 1588 г., так і пазней, раскажам наступным разам. Тут хаваецца шмат цікавага і каларытнага…

Андрэй Янушкевіч, budzma.by

Апошняе ў рубрыцы:

valiancina_shauchenka
Грамадства Музыка

Вакалістцы гурта «Варган» Ксеніі Глот прысудзілі 15 сутак адміністрацыйнага арышту

Пра вынікі суда над музыкай паведаміў яе муж і музыка Канстанцін Путронак у сваім Facebook. 30 чэрвеня ў Полацку...

valiancina_shauchenka
Замежжа Беларусы свету

У Кіеве назавуць тры вуліцы ў гонар выбітных беларусаў

Экспертная камісія па новых назвах вуліц зрабіла такі выбар падчас працэсу дэрусіфікацыі і дэкамунізацыі кіеўскіх вуліц. ...

valiancina_shauchenka
Мастацтва

Пайшла з жыцця лепшая ткачыха Маларытчыны, народная майстрыха Беларусі Сцепаніда Сцепанюк

У свой час яна аднавіла сакрэты ткацтва «кажушком» ўнікальнага Маларыцкага строю XIX — сярэдзіны XX стагоддзя. Раней...

valiancina_shauchenka
Грамадства Беларусы свету

У сузаснавальніка TheVillage-Беларусь і kyky Аляксандра Васілевіча скончыліся суды і ён з’ехаў з Беларусі

Зараз ён знаходзіцца са сваёй сям’ёй у Эстоніі. «Нечакана скончыліся суды! Абвінавачаны, асуджаны, але...

Апошнія навіны

    Грамадства Музыка
    Вакалістцы гурта «Варган» Ксеніі Глот прысудзілі 15 сутак адміністрацыйнага арышту
    Замежжа Беларусы свету
    У Кіеве назавуць тры вуліцы ў гонар выбітных беларусаў
    Мастацтва
    Пайшла з жыцця лепшая ткачыха Маларытчыны, народная майстрыха Беларусі Сцепаніда Сцепанюк
    Грамадства Беларусы свету
    У сузаснавальніка TheVillage-Беларусь і kyky Аляксандра Васілевіча скончыліся суды і ён з’ехаў з Беларусі
    Гатуем з «Будзьма!»
    Зразы завіўныя, як у Ягайлы на сняданак. Гатуем разам з «Будзьма»
    Гісторыя
    Вандруем разам з «Будзьма!» па Браслаўскім раёне. Частка сёмая
    Культура Грамадства Краіна
    У Копысі адкрылі бюст Янкі Купалы аўтарства кітайскага скульптара
    Грамадства
    У Полацку затрымалі музыку гурта «Варган» Ксенію Глот
    Музыка
    «Біг-Біт» – лонгплэй, які злучае пакаленьні Віктар Сямашка выдаў альбом, запісаны зь піянэрамі белроку
    Культура Мастацтва
    «Гэтая выстава як раз для тых, хто застаўся»: чым дзеляцца ў сваіх працах мастакі ў Беларусі?
    Замежжа Беларусы свету
    Тры папулярныя пытанні беларусаў пры пераездзе ў Польшчу: легалізацыя, медстрахоўка і нумар PESEL
    Грамадства
    Журналістку Таццяну Мацвееву выклікалі ў міліцыю і распытвалі пра «экстрэмісцкае фармаванне»
    Культура Гісторыя
    Як Рэч Паспалітая флот стварала.Лекцыя ад гісторыка Андрэя Радамана
    Музыка Беларуская мова Беларусы свету
    Топ-5 беларускіх трэкаў ад басіста гурта «Relikt» Змітра Наркевіча
    Гісторыя
    Дамашняя вайна роду Сапегаў

Афіша

  • 02.07 — 03.07

    ПАДЗЕЯ ДНЯ: Купалле на Запаведным востраве на Глыбоччыне

  • 02.07 — 24.07Выстава Марка Шагала ў Варшаве
  • 02.07 — 30.07Выстава «Янка Купала і Якуб Колас. Досціпы ад класікаў» у Мінску
  • 02.07 — 14.08Фотавыстава Віталя Бутырына «Паэтыка фотаграфікі» ў Мінску
  • 02.07 — 10.08Спаборніцтва па спартыўным арыентаванні Street-O ў Гродне
  • 02.07 — 09.07Выстава Аліны Блюміс «Межы і сінякі» ў Лос-Анджэлесе
  • 02.07 — 31.08Зброя ВКЛ на выставе ў Нясвіжы
  • 02.07 — 24.07Выстава выпускнікоў «Глебаўкі» ў Мінску

УСЕ ПАДЗЕI

Рассылка навінаў

Важнае пра нас

  • Што такое "Будзьма беларусамі!"
  • Рэкламадаўцам
  • Асобы кампаніі
  • Усе праекты "Будзьма!"
  • Рэдакцыйная пошта: razam@budzma.org

Папулярнае

    • «Дзейнічай як ЕГУ»: студэнтка ЕГУ абвесціла сухую галадоўку ля ўваходу ва ўніверсітэт
    • Актывістка Бондарава зноў вядзе вайну з кнігамі. На гэты раз — у краме «Green»
    • «Всё, что было, разделилось на до и после». Гурт «Би-2» выпусціў антываенны кліп на песню «Калыханка»
    • У Крэўскім замку знайшлі тунэль XIV стагоддзя. Чым карысная гэтая знаходка?
    • Выйшаў альбом беларускіх святочных строяў канца ХІХ стагоддзя
© Грамадская культурніцкая кампанія «Будьма беларусамі!», 2008-2019.
Логотип
Распрацавана і звярстана Логотип компании IBWM