Прыкладна суткі падавалася, што ўвесь рэгіён, калі не ўвесь свет, на парозе чагосьці глабальнага. Накшталт перавароту 1917 года. Скончылася ўсё, як у танным серыяле, дзе не хапіла грошай на спецэфекты: мутная канцоўка са слабым намёкам на працяг калі-небудзь... Але не гэта галоўнае.
Твор мастака Fabio Viale. Фота са старонкі мастака у Фэйсбуку
Што адбылося?
Была такая кніжка Джона Рыда — «10 дзён, якія скалыхнулі свет». Пра рэвалюцыю 1917-га, сведкам якой аказаўся амерыканскі журналіст. Пра прыгожынскі мяцеж можна было б напісаць не менш захапляльна: «24 гадзіны, якія НЕ скалыхнулі свет... але здзівілі».
Чым здзівілі? Бо Расія па выніку аказалася не «Зоркай смерці» ці злавеснай «імперыяй зла», але старым дзедаўскім сараем, з якога смярдзіць ды лезуць вонкі прусакі. Усярэдзіне — іржавы матацыкл «Ява», лыжы, валёнкі, стосы макулатуры... пара каністраў крадзенай саляркі. Адна запалка — і гамон. Але праз сырасць і цвіль, відаць, не гэтым разам.
Падзея мела быць гістарычнай, як мяцеж Разіна ці Пугачова. Як рэвалюцыя Троцкага і Леніна. Апошні раз вайскоўцы здымаліся з фронту, каб паваліць вярхоўную ўладу ў 1917-м, падчас Карнілаўскага мяцяжу. Той мяцеж не ўдаўся, але запусціў эфект даміно, які абрынуў імперыю ў хаос.
Твор мастака Fabio Viale. Фота са старонкі мастака у Фэйсбуку
А тут? Былыя зэкі займаюць гарады-мільённікі. Бяруць пункт вайсковага кіравання ў Растове. З імі змагаюцца дарожнікі, якія дзяўбуць асфальт трасаў дзяржаўнага прызначэння. Частка расійскіх элітаў знікае, іншыя — запісваюць відэа з трымцячымі рукамі. Вось-вось... А па выніку — пшык.
І няясна нават, ёсць справа ці няма справы супраць Прыгожына, які абскубаў расійскую армію на некалькі верталётаў і суперсамалёт за мільёны даляраў. Цікава, як далей будуць жыць сем’і загінулых пілотаў? За што загінулі іх «хлопчыкі», калі «здраднік» — на свабодзе, і да яго больш няма прэтэнзій? Гэта ж шызафрэнія, не?..
Але расіянам не першы дзень жыць у шызафрэніі. Мы ўжо забыліся, але ж расіяне неяк сцярпеліся з тым, што вялікая доля кіраўнікоў кадыраўскай Чачні — колішнія вайскоўцы ці партызаны, якія літаральна рэзалі іхных «хлопчыкаў» у Першую і Другую чачэнскую. Некаторыя з іх нават «героі Расіі». А тут ехаць вызваляць Растоў і ратаваць расійскую дзяржаўнасць кінулі акурат «кадыраўцаў» — больш не было каго.
Але ёсць рэчы, якія не забываюцца. Не мінаюць. Не даруюцца. Асабістыя абразы, напрыклад. Сам факт, што нехта паказаў — так можна і табе за гэта НІЧОГА не будзе. Паказаў, што мяцежнае войска прымуць гарады-мільённікі, сустрэнуць кветкамі, вайскоўцы будуць перадаваць сваю тэхніку. А сталіцу будуць бараніць экскаватары і ДАІшнікі. Гэта поўная галеча сістэмы ўлады, ідэалогіі, сілавога апарату.
Чаму ў Прыгожына не атрымалася?
Ад пачатку гэта быў фальстарт. Ён жа пайшоў не таму, што ў Расіі пачаліся нейкія «броженія умов», але таму, што ягоны ЧВК вырашылі перавесці пад Міністэрства абароны, чытай, ліквідаваць. Адабраць прыватную армію, на якую столькі было пакладзена сілаў і крыві.
Твор мастака Fabio Viale. Фота са старонкі мастака у Фэйсбуку
Гэтым вайсковы мяцеж і адрозніваецца ад рэвалюцыі. Рэвалюцыя — гэта калі народ гатовы выйсці на вуліцы, будаваць барыкады, займаць «тэлеграф і пошту», а не проста фоткацца з танкамі. Расіяне яшчэ не гатовыя. Вайна пакуль прынцыпова не змяніла іх побыт, не ўвайшла ў кожны дом. Нават у 1917-м імперыя была цяжарная рэвалюцыяй тры гады вайны. Тут жа — за спінай толькі год.
Сам жа Прыгожын выявіўся таленавітым харызматычным авантурыстам, але з адным грамадным мінусам. Яму было што губляць. У адрозненне ад Пугачова, Разіна ці бальшавікоў. У Расіі неяк экзістэнцыйна так склалася, што ідзе да канца і перамагае той, каму няма чаго губляць. Што было губляць Сталіну ці Троцкаму ў 17-м? Не было ў іх рахункаў з мільёнамі за мяжой ці прыбытковага бізнесу ў Афрыцы.
Прыгожын відавочна не разлічыў таго кошту, які патэнцыйна можа заплаціць. Бо кошт — жыццё. Сваё, блізкіх. А ў дадатак прыватная вайсковая імперыя, прыдатная ў любы час на любым кавалку зямлі. Таму гульня з архетыпам «праўдалюба» Данілы Багрова, на які акурат ёсць запыт у Расіі, скончылася нічым. Бо сіла «ў праўдзе», а не ў «дагаварняках».
Твор мастака Fabio Viale. Фота са старонкі мастака у Фэйсбуку
Ці мела ўсё гэта сэнс?
Ці мелі рацыю тыя, хто адкаркоўваў шампанскае ў надзеі на хуткую гібель пуцінскага рэжыму і канец вайны?
Думаю, мелі.
Адбылося галоўнае — дэсакралізацыя ўлады. Расійская ўлада, магічная і містычнай у сваёй несмяротнасці, няхай на кароткі момант, але аказалася пад нагамі ў зэкаў з блёклымі неахайнымі наколкамі, якія з пэўных прычынаў яе не падабралі з дарожнага пылу і бруду. І за ўсё зробленае іх не «четвертуют», не будуць вазіць у жалезнай клетцы, як Пугачова, але — прабачаць. У імя захавання імперыі, якая была на валаску.
Хто абрэжа гэты валасок? Ужо не Прыгожын. Нехта іншы. І не зараз. Але незалежна ад таго, што чакае персанальна Яўгенія Віктаравіча — смерць ад палонія, Афрыка ці забыццё — сваю справу ён зрабіў. У гісторыю ўвайшоў нават з гэтым фальстартам. А хутчэй — рэпетыцыяй чагосьці сапраўды глабальнага.
У Віктара Пялевіна, псіхатэрапеўта імперскіх боляў расійскай інтэлігенцыі, ёсць такі фантастычны раман — S.N.U.F.F. Там існуе Уркаіна, ці Уркастан (ад слова «урка»), які жыве па дзікіх законах, а над ім кружляе нябесная канструкцыя накшталт дырыжабля з раз’етай элітай, якая паказвае тым, унізе, рознае кіно, арганізуе палітычнае жыццё, забавы і так далей. У фінале «дырыжабль» падае і ўсё гіне.
Відавочна, трэба яшчэ трошку пачакаць. Засталося няшмат.
Алесь Кіркевіч, budzma.org
