• budzma.org
  • Пра нас
  • Крама
Будзьма беларусамі! Будзьма беларусамі!
telegram www.instagram.com/budzma/ Facebook.com vk.com twitter.com youtube.com
  • Актуаліі
  • Меркаванні
  • Гісторыя
  • Літаратура
  • «Музыка»
  • Гатуем з «Будзьма!»
  • «Гісторыя за 5 хвілін»
  • «Трызуб і Пагоня»
  • «Разумняты»
  • Вандруем разам
  • Афіша
04.10.2017 | Гісторыя

Гарадзельская унія — што, як і навошта

У пачатку кастрычніка 1413 г. паміж нядаўнімі пераможцамі, ВКЛ і Польскім каралеўствам, была заключаная Гарадзельская унія. Сярод іншых вядомых уній — Крэўскай, Люблінскай — яна практычна згубілася і вядомая ў асноўным сваёй назвай. Давайце разбірацца, што і як.

Заняцце Ягайлам польскага трона мела мноства наступстваў. Так, дзеянні асобных прадстаўнікоў дынастыі Гедымінавічаў перасталі быць «асабістай справай» Княства. Няўрымслівы Свідрыгайла, які ўвесь час спрабаваў урваць сабе як найболей улады, апелюючы то да Масквы, то да Ордэна, быў часова выведзены з гульні ў 1408 годзе — на яго землях у Падняпроўi неадкладна размясціліся намеснікі вярхоўнага князя літоўскага Ягайлы. Гэта значыць, па сутнасці, польскія функцыянеры. Затым, пасля таго як беспрынцыповы Свідрыгайла зноў звязаўся з немцамі напярэдадні вялікай вайны, Ягайла і Вітаўт, якія стабільна то збліжаліся, то разыходзіліся ў залежнасці ад палітычнай сітуацыі, вымушаныя былі зноў дамаўляцца. Заходняе Падолле, якое польскі кароль ужо лічыў сваім, у 1409 годзе было абяцанае ім Вітаўту. А ў сакавіку 1411 г. яму адышлі не толькі падольскія валоданні, але і землі па Дняпры, якія сталі часткай ВКЛ на паўтара стагоддзя.

 

Пасля Грунвальда аўтарытэт Вітаўта быў высокі — больш значным уплывам князь карыстаўся, напэўна, толькі перад катастрофай пры Ворскле. Вядома, ён не стаў спачываць на лаўрах, выкарыстоўваючы сваю славу для павелічэння ўплыву ўжо ў самой Польшчы. Прычыны падтрымаць Вітаўта ў шляхты, дарэчы, былі: яны хацелі пашырэння прывілеяў, пастаноўкі сваіх людзей на ключавыя пасады. Чагосьці ім, дарэчы, удалося дамагчыся, да прыкладу, крэатура шляхты, познаньскі біскуп Войцех Ястржэмбей стаў канцлерам Кароны. Вітаўт зрабіўся апірышчам для сярэдніх слаёў польскай шляхты.

Падымала галаву і літоўская шляхта. З часоў Крэўскай уніі і нават раней літоўская эліта ясна бачыла перад сабой польскіх таварышаў, якія валодалі пэўнымі прывілеямі, прызнанымі ў еўрапейскай супольнасці, і абсалютна заканамерна хацела сабе таго ж — паўнапраўнага ўваходжання ў польскую шляхецкую супольнасць. Таму новы дагавор наспяваў сам сабой, а ўмовы яго былі складаныя і неадназначныя.

У канцы верасня 1413 года Ягайла, Вітаўт і прадстаўнікі дваранства абедзвюх краін сабраліся недалёка ад мяжы Польшчы і ВКЛ, у Городле. Перамовы ішлі дзіўна хутка, і 2 кастрычніка таго ж года былі падпісаныя ўсе асноўныя акты, якія атрымалі потым назву Гарадзельскай уніі. З гэтага часу было выразна паказана, што землі ВКЛ далучаюцца да Польскага каралеўства (да гэтага тэрміналогія «далучэння», прапісаная ў Крэўскай уніі, была даволі туманнай). Для абмеркавання дзяржаўных спраў меркавалася склікаць у Парчаве або Любліне соймы шляхты. Такім чынам, баяры ВКЛ нарэшце ўключаліся ў польскія саслоўныя інстытуты як роўныя. Праўда, пакуль гэта тычылася толькі каталікоў, на праваслаўных правы і прывілеі, зацверджаныя Гарадзельскай дамовай, распаўсюдзіліся толькі праз два дзесяцігоддзі. 47 баярскіх сямействаў атрымалі польскія гербы, хоць пакуль і без права абіраць караля Польшчы. Тытул «вярхоўнага князя Літоўскага», які быў у Ягайлы, рабіўся часткай яго каралеўскага тытула — затое тытул Вітаўта цяпер быў спадчынным. Раней, нагадаем, меркавалася, што калі Вітаўт памрэ, у ВКЛ будзе ўведзенае прамое польскае праўленне. Наогул, сам Вітаўт моцна узвысіўся пасля падпісання дакумента — атрымаўшы першае месца ў польскім каронным савеце, па сутнасці, ён рабіўся другой асобай ва ўладнай сістэме не толькі ВКЛ, але і Польшчы.

З аднаго боку, можа здацца, што з прававога пункту гледжання Гарадзельскі дагавор прывязваў ВКЛ да Польшчы мацней, чым да гэтага, бо тэрмін «далучэння» быў прапісаны выразна. З іншага, увядзенне спадчыннага інстытута вялікага князя літоўскага, наадварот, значна ўмацоўваў суверэнітэт краіны пасля смерці Вітаўта (як і адбылося ў рэальнасці).

Яшчэ адным пунктам дагавора было распаўсюджванне польскай адміністрацыйнай структуры на ВКЛ — так, цяпер з’яўляліся пасады ваяводаў і кашталянаў Вільні і Трокаў, што дадаткова ўмацоўвала пазіцыі шляхты ВКЛ, якая займала вядучыя пасады і ў новай сістэме ўлады. Самога Вітаўта бургундскі пасланнік Жыльбер Лануа, які быў у ВКЛ у 1413-14 гг., называў літоўскім каралём, а дзяржаву яго — каралеўствам (а не, напрыклад, васалам польскага манарха і яго ленным валоданнем).

Словам, асноўнымі вынікамі гэта «незнакамітай» уніі было ў першую чаргу не ўзмацненне або паслабленне суверэнітэту краіны, а ўбудаванне элітаў дзяржавы ў міжнародную прававую сістэму. І як суб’ектам гэтай сістэмы ім цяпер трэба было распарадзіцца сваёй краінай у адпаведнасці са сваімі мэтамі і магчымасцямі.

 

Дзяніс Буркоўскі

Апошняе ў рубрыцы:

valiancina_shauchenka
Грамадства Музыка

«Застаецца толькі спадзявацца, што мы ўсе яшчэ зайграем разам». Музыка Аляксандр Казакевіч пра вымушаны пераезд і пра тое, як граць адначасова ў чатырох гуртах

Аляксандр «Роб» Казакевіч — вядомы маладзечанскі рок-музыка, прызнаны палітвязнем. На піку ўласнай металёвай кар’еры...

valiancina_shauchenka
Грамадства Гісторыя

Сёння — Дзень памяці ахвяр Халакосту. Гісторыя Магілёўскага гета

27 студзеня — Міжнародны дзень памяці ахвяраў Халакосту. У Магілёве гета праіснавала з 13 жніўня 1941-га па 1943 год....

valiancina_shauchenka
Грамадства Літаратура

Стаў вядомы шорт-ліст літаратурнай прэміі «Гліняны Вялес»

Журы штогадовай літаратурнай прэміі «Гліняны Вялес» абвясціла кароткі спіс намінантаў на званне лаўрэата за найлепшую...

valiancina_shauchenka
Грамадства

Суд над эксперткай Таццянай Кузінай пачнецца 6 лютага

Пра гэта паведамляюць праваабаронцы. Палітолаг, даследчыца, адна з заснавальніц праекта SYMPA (Школа маладых...

Апошнія навіны

    Грамадства Музыка
    «Застаецца толькі спадзявацца, што мы ўсе яшчэ зайграем разам». Музыка Аляксандр Казакевіч пра вымушаны пераезд і пра тое, як граць адначасова ў чатырох гуртах
    Грамадства Гісторыя
    Сёння — Дзень памяці ахвяр Халакосту. Гісторыя Магілёўскага гета
    Грамадства Літаратура
    Стаў вядомы шорт-ліст літаратурнай прэміі «Гліняны Вялес»
    Грамадства
    Суд над эксперткай Таццянай Кузінай пачнецца 6 лютага
    Грамадства «Музыка»
    Гурт NaviBand выпусціў новы сінгл з украінскай спявачкай Tayanna. Паслухайце, як нашы мовы гучаць разам
    Грамадства «Музыка»
    Топ-5 песень Міхала Анемпадыстава
    Грамадства
    Шыльды «ахоўваецца дзяржавай» сталі мемам. Як бабруйцы жывуць і працуюць у гістарычных камяніцах
    Грамадства
    Куды схадзіць на выходных? Падборка цікавых імпрэзаў 28-29 студзеня
    Літаратура
    «Зекамерон» Максіма Знака выдадуць па-англійску
    Грамадства Літаратура
    «Літургія часу». У Лондане выходзіць новая кніга вершаў Алеся Дуброўскага-Сарочанкава
    Грамадства
    У турме Алесь Пушкін збіраецца намаляваць партрэты Маслюка і Тарашкевіча
    Грамадства
    «Астраномія. Сузор’і». Хутка з’явяцца яшчэ тры маркі з беларускімі назвамі сузор’яў
    Грамадства Літаратура
    Павел Баркоўскі: «Pradmova» можа пашырыць геаграфію, фэст будзе грунтавацца на якасці, а не на палітычнай кан’юнктуры
    Грамадства Музыка
    Лявон Вольскі: Прадаць гітару ды ўладкавацца грузчыкам у гіпермаркет – калі дазволяць
    Грамадства «Музыка»
    Здрада дзяржаве. Музыку Яўгену Глушкову прысудзілі 9 год калоніі за фота аэрадрома ў Зябраўцы

Афіша

  • 28.01 — 26.01

    Гісторыя Гальшкі з Астрога: гістарычная лекцыя ў Вільні

  • 28.01 — 22.04Выстава ткацкіх працаў у Мінску
  • 28.01 — 05.02Выстава Наталлі Разуменка ў Мінску
  • 28.01 — 30.03Экспазіцыя да 100-годдзя з дня нараджэння Алены Васілевіч у Мінску
  • 28.01 — 26.02Выстава айца Сяргея Сурыновіча «Птушыны вянок» ў Віцебску
  • 28.01 — 27.02Зімовая выстава ў Мінску
  • 28.01 — 26.02«Самародак з Рагачова». Выстава Анатоля Каплана ў Гомелі
  • 28.01 — 28.02Выстава выцінанкі «Зімовыя цуды» ў Маладзечне

УСЕ ПАДЗЕI

Рассылка навінаў

Важнае пра нас

  • Што такое "Будзьма беларусамі!"
  • Рэкламадаўцам
  • Асобы кампаніі
  • Усе праекты "Будзьма!"
  • Рэдакцыйная пошта: [email protected]

Папулярнае

    • Лідар «Океана Ельзи» Святаслаў Вакарчук пракаментаваў прысуд за сваю песню ў Мінску
    • Штодзённасць паўстанцаў’1863. Смерць, зброя, алкаголь і адсутнасць сну
    • Песні, прысвечаныя паўстанню 1863–1864 гадоў
    • Мікалай Пачкаеў: «Беларуская лацінка далёкая ад польскай, а гістарычнай сувязі сучаснага кірылічнага алфавіту з тэкстамі старабеларускай мовы няма»
    • Студзеньскае паўстанне: як пачалося і чаму згасла
© Грамадская культурніцкая кампанія «Будьма беларусамі!», 2008-2019.
Логотип