Гэта як алкаголь: спачатку прадчуванне смаку, потым б’е ў галаву, крыху губляеш арыентацыю, думкі як мятлушкі, малюнак рухаў непрадказальны. Хочацца ўсяго і адразу. А потым? Альбо даганяцца, альбо зваліць. Каб наступным ранкам адчуць фатальную пустэчу ментальнага афтэпаці: падзея скончылася, а вось мы – яшчэ не. Яно сапраўды як алкаголь. Толькі насамрэч завецца публічнай палітыкай. Файны беларускі экстрым. Супольны праект “Гэта мы, Госпадзе!” – брутальныя і ахвярныя, мужныя і баязлівыя, ваяры і назіральнікі, хто справа, хто злева, разам паасобку, напішы паштоўку свайму вязню. Колькі разоў на год ёсць шанец сябе паказаць. Тым і іншым. Каб потым жыць спасылкамі ды рэзанансамі. Да чарговага шоў нашае свабоды.
Напэўна, мы занадта залежныя ад рытуалаў: прыдумалі каляндар падзеяў і графік руху, распісалі ролі, размеркавалі тэкстоўкі ды тэматычныя прылады (каму сцягі, каму аўтазакі), вызначылі пляцоўкі – і валім сабе паводле папярэдняй дамовы. Тэатрык сезонных пасадак: мы выходзім, яны вінцяць. Як год таму. Як дваццаць год таму. Усё прадказальна. І безнадзейна. Для абодвух бакоў. Ніхто не гуляе на перамогу – бо не мае рэсурсаў перамагчы. Як той кажа, same old blues again.
Вулічная дэмакратыя ператварылася ў медыяпрэзентацыю, слайдшоў без шанцаў паўплываць на рэчаіснасць. Каментары адпаведныя: “Прышпільны дзед, уцёк ад АМАПу! Малайчынка дзяўчынка, так годна ідзе ў аўтазак! Коцік Дашкевіча знайшоўся! А той у вязніцы тройчы Горвата прачытаў!”. І, сінхронна, з іншага боку: “Міліцыя ўсё рабіла па законе! Ніхто нават дручкоў не даставаў! А тыя ўсе лаяліся матам! Ён сам сабе галаву разбіў ды нос зламаў! Яны ладзілі фашысцкі пераварот! Вас не вінцілі – вас ратавалі ад шахідаў!”. Хто гэтаму паверыць? Ды якая розніца! Галоўнае прамаўляць гучна. Настойліва. І не пераблытаць тэксцік. Трэба, каб была падзея. Нават калі яе не было.
Істотнае губляецца ў стандартных інфармацыйных шумах. Прызвычаіўся – і ўжо іх не чуеш. А спікеры і не заўважаюць. Бо таксама па завядзёнцы вяшчаюць у пустэчу. Усе гэтыя экранныя агіткі пра “белыя легіёны ды чорныя душы” – не зварот, а справаздача.
Што дадае да агульнага разумення сітуацыі наш публічны “глабальны комікс” (Ігар Бабкоў)? Вострае адчуванне сваёй неабавязковасці. Палітыкі вяшчаюць. Сведкі хлусяць. Замежжа мроіць. Эксперты раскладаюць пасьянсы. Медыі робяць сэлфі.
Глядацкі фан, медыйны драйв ды акторскі трэш – тры падставовыя складнікі публічнага рэзанансу падзеяў нашай “гарачай вясны”. Трыумф забаўляльнага жанру.
Што з гэтым рабіць? Прыняць як факт. Як частку лакальнай поп-культуры, дзе палітычны чыннік дагэтуль застаецца атракцыйным для капітанаў нашых думак. Там коцікі трапляюць у ахвяры рэжыму, “Белы легіён” вечна жывы, як Ленін, феміністкі абяцаюць грамадзянскую вайну, кніганошы рыхтуюць тэрарыстаў ды хаваюць па лясах арматуру, а мужныя журналісты, адсядзеўшы суткі, прызнаюцца ў каханні ледзь не пад мурамі сваёй вязніцы. Іншай медыйнасці я для вас не маю. І яны, вытворцы сэнсаў, таксама.
Магчыма, галоўная адметнасць наяўнага стану грамадства – дэвальвацыя падзеяў. Дакладней, кіраваных падзеяў – тых абставінаў, якія нам прапануюць лічыць падзеямі. Акцыя 25 сакавіка з боку дзяржавы была брутальнай дэманстрацыяй моцы ў стылі “ўсё пад кантролем” (з бонусным парадам спецтэхнікі) – бо ўцямнага сюжэту, як ні шчыравалі “абаронцы нашага спакою”, дагэтуль не склалася. Абгрунтаванне дзяржаўнага гвалту навобмацак шукаецца наўздагон. Ліхаманкава падбіраюць вінаватых. Лепяць мазаічную карцінку са смецця – бо болей няма з чаго. Ствараюць падзею пасля (нібыта) падзеі. Падаецца, што сістэма адпрацавала, не прыходзячы ў прытомнасць. Але ж і пераканальнай контргульні (і контррэжысуры) таксама не адбылося.
Палітычная ангажаванасць страціла моц. Бо найлепшым агітатарам супраць status quo ёсць той самы status quo. Супраць сістэмы працуе якасць сыстэмы.
Не трэба чытаць пра мізэрныя заробкі – проста атрымай грошы і зазірні ў краму. Не варта пераконваць, што з “хлопчыкамі ў чорным” штосьці не так: хопіць зазірнуць ім у вочы. Ці проста колькі разоў адвезці перадачкі сябруку: прыйшоў дапамагчы табе ў краме, калі побач вінцілі “няправільных”, – і сам сеў на ўсе пятнаццаць. Няма сэнсу даводзіць, што закон не трэба шукаць ні ў пастарунку, ні ў суддзяў, – хопіць аднойчы пачуць, як круцяцца колы айчыннага правасуддзя. А каб даведацца, як гадуюць нацыянальную свядомасць, проста запытайся ў мясцовай школцы, ці ведаюць дзеткі, што такое “Народны альбом”. І палічы, колькі скажа “так”. Хочаш свабоды? Дык выходзь на пікет. Мо пяць хвілін і прастаіш.
Асабісты досвед – найлепшы агітатар. Побач са смеццевай прапагандай ды вулічнымі сімвалічнымі спектаклямі (з адпрацаванай рэжысурай гвалту і супраціву) сёння маем сур’ёзную нізавую плынь: сталую прысутнасць грамадскай нязгоды, банальную штодзённасць сацыяльнага дыскамфорту. Зона якой стыхійна пашыраецца з кожнай ідыятычнай пастановай і бязглуздым хапуном.
Раней шукалі праўды, прасілі, пракліналі ды плакалі. Цяпер – новы трэнд: спакойнае бачанне роднага абы-што. Усміхніся, за намі АМАП. Класная фотка!
Альбо інакш: ну, пасадзілі. Ну, адсядзеў. З кожным можа здарыцца. Яны лайно, а ты маладзец. Нармальна. Трымай цукерку.
Гэта больш за палітыку. Альбо менш – гледзячы як лічыць. Але як ні лічы – першасны досвед грамадзянскасці.
Максім Жбанкоў, budzma.org
