У Лідзе прайшла сустрэча з “асаблівымі героямі”, якія нягледзячы на медыцынскія дыягназы змяняюць і сваё жыццё, і жыццё навакольных.
21 студзеня у лідскім гастрабары “Чеховъ” адбылася дыскусія “Дзёрзкія, актыўныя, адказныя. Без абмежаваных магчымасцяў!”, якая сабрала ў камернай рэстараннай атмасферы людзей з асаблівасцямі, якія насуперак грамадскім стэрэатыпам рэалізавалі свае мары і саміх сябе. Арганізатарам сустрэчы выступіла кампанія “Будзьма беларусамі!”
У якасці спікераў выступілі Наталля Астаніна – жыхарка Ліды, якая перасоўваецца на вазку, але займаецца бальнымі танцамі і нават скокамі з парашутам, і Аляксандр Еўдакімаў, які, нягледзячы на страчаны зрок, выкладае музыку ў Маладзечанскім дзяржаўным каледжы імя Агінскага. Мадэратарам сустрэчы выступіла Хрысціна Марчук.
Хрысціна нагадала, што падобная дыскусія ўвесну 2016-га ўжо была ў Бабруйску. Сярод іншых туды завітала ўжо досыць вядомая ў Беларусі Ангеліна Уэльская, адзіная ў краіне прафесійная мадэль з дыягназам ДЦП. Такім чынам, сустрэча ў Лідзе – наступная з шэрагу.
Рашэнне скокнуць з парашутам – шок для бацькоў
Для пачатку вядоўца просіць спікераў распавесці пра сябе. Першай слова бярэ Наталля Астаніна:
“Я інвалід першай групы з дзяцінства. Бацькі выхоўвалі мяне як нармальнага чалавека, але з асаблівасцямі. З дзяцінства я была актыўнай: з 7 гадоў займалася дэкаратыўна-прыкладным мастацтвам, з 13-ці – бальнымі танцамі на вазочках (у Мінск на зборах ужо тады жыла па два тыдні без бацькоў). Пасля на 4 гады паехала вучыцца ў Маскву ва ўніверсітэт – усё самастойна. Старалася не сядзець на месцы ніколі. Куды б ні запрашалі – я ехала.”
Наталля кажа, што парашутным спортам для калясачнікаў зацікавілася ў 2014-м, тады ж і паспрабавала. Маці з бацькам былі ў шоку, але рэшта родных проста не магла паверыць. Але бацькі заўжды ведалі, што ідэям дачкі перашкодзіць немагчыма, таму лепш падтрымаць: так было і з рознымі відамі творчасці, і з гітарай… Цяпер Наталля займаецца з вучнямі з цэнтра для дзяцей з асаблівасцямі развіцця ў якасці педагога – таксама, як з ёй у свой час займаліся настаўнікі адтуль.
Пошукі настаўніка па музыцы занялі чатыры гады
Гісторыя Аляксандра Еўдакімава – не менш неверагодная. Ён родам з Расіі. Зрок пачаў губляць яшчэ ў дзяцінстве: у 10 гадоў стала зразумела, што працэс фатальны, але яшчэ кароткі час тое-сёе можна будзе бачыць.
“Я задумаўся, чым буду зарабляць на жыццё, – распавядае Аляксандр. – Бацькі ж не вечныя… Праз некалькі бяссонных начэй і я вырашыў: буду музыкам. Першы сінтэзатар, нотны зборнічак, падручнік я атрымаў тады. Зроку яшчэ хапала, каб засвоіць нешта неабходнае – я паспеў, заскочыў ў апошні вагон”.
Далей паўстала галоўнае пытанне: пошук настаўніка, які б навучыў граць. Працэс заняў ажно чатыры гады. Толькі ў 14 гадоў знайшоўся чалавек, які не пабаяўся. У выніку Аляксандр за пяць гадоў засвоіў праграму музычнай школы, пасля паступіў у каледж, далей – у Акадэмію музыкі. Там жа сустрэў каханне свайго жыцця, будучую жонку.
У хуткім часе знаёмыя запрасілі пару пераехаць з Масквы ў Маладзечна і выкладаць музыку ў каледжы. Больш за тое, Аляксандр наведвае там курсы “Мова нанова”, дзе вучыць беларускую, а падчас адной з вечарынаў быў “жывой кнігай”, распавядаючы прысутным сваю гісторыю.
“Мяне з дзяцінства вучылі ўспрымаць сябе як звычайнага чалавека, – працягвае Аляксандр. – Ну, не бачыш, ну і што. Дзіўна было, што толькі ў 18 я сутыкнуўся з тым, што для некаторых такая праблема літаральна “выкрэслівае” мяне з ліку людзей. Але я не пераймаюся. Кожны новы праект ці запрашэнне выклікае ў мяне цікавасць. Мне цікава ўсё, хачу паспрабаваць як мага болей!”
Выйсце – інклюзіўная адукацыя?
На першы погляд усё выглядае ледзь не ідэальна: любая мара, нягледзячы на дыягназы, можа быць рэалізаваная. Але ёсць статыстыка і грамадскія стэрэатыпы, якія аўтаматычна ўносяць у нябачны “стоп-ліст” масу таленавітых людзей праз іх асаблівасці.
Хрысціна Марчук дэманструе ролік з прамовай Рыгора Астапені (праект “Ідэя”) з апісаннем праблемы. Размова ідзе пра тое, што інвалідаў у Беларусі насамрэч больш за паўмільёна. Толькі ў 2016-м 60 000 чалавек атрымалі групу інваліднасці. Некаторыя з іх маюць пенсіі па 150 рублёў на месяц. Вялікая частка нашых грамадзянаў лічыць, згодна са статыстыкай, што інвалідаў трэба сяліць у спецыяльныя комплексы – фактычна гета…
“Так працуюць стэрэатыпы, – рэзюмуе Хрысціна. – Дык як пераадольваць безбар’ернае асяроддзе? Пандусы і поручні – гэта важна, але галоўнае – гэта стаўленне атачэння. Як пераадольваць псіхалагічныя перашкоды?”
Да размовы падключаецца зала. Дзяўчына, якая бярэ слова, лічыць, што ў краіне мае быць вырашанае пытанне інклюзіўнай адукацыі: калі дзеці з асаблівасцямі навучаюцца разам са звычайнымі. Тады ў старэйшым узросце ніхто ні на каго не будзе паказваць пальцам.
“Я педагог-псіхолаг інклюзіўнай адукацыі, – адказвае Наталля. – Раней такога не было ў Беларусі, мы былі першапраходцамі. Добра, што такая з’ява набірае абароты. Цяпер сітуацыя нармалізуецца, але раней стэрэатыпы былі сапраўды адчувальнымі. Але “лёд зрушыўся”, і нават калі людзі бачаць паралімпійцаў па ТБ – гэта таксама ўплывае”.
Больш насцярожаныя не вучні, а калегі-педагогі…
Размова пераходзіць у сферу адукацыі, у якой задзейнічаныя і Наталля, і Аляксандр. Дзяўчына-педагог працуе з надомнікамі, мужчына – у агульнаадукацыйнай установе.
“Я спецыяльна набірала тых, хто жыве на першым паверсе альбо ёсць пандус ці ліфт, – тлумачыць Наталля. – Дабіраюся сваім ходам. Але зіма з кашай на дарогах – гэта пекла для вазочніка… Прызвычайваюся, я ж працую так першы год. Акрамя прыкладнога мастацтва (бісер, скура, дрэва) раблю для дзяўчынак міні-курс візажыста, бо ў Маскве я атрымала і такі дыплом. Вучу дзяўчат правільна фарбавацца, сачыць за сабой”.
Мужчына з залы ўстаўляе сваю рэмарку, маўляў, Наталля працуе з інвалідамі, якія ўспрымаюць яе як сваю, а Аляксандр – са здаровымі вучнямі. Ці складаней гэта? У адказ Аляксандр усміхаецца:
“Аблягчае жыццё, што людзі пасля 9 класа трохі больш дарослыя. Але першая рэакцыя ва ўсіх – гэта культурны шок. Камусьці трэба тыдзень ці месяц каб прывыкнуць, камусьці – год. Але ёсць вельмі адданыя вучні, якія ходзяць і на бальнічных – хочуць паслухаць і павучыцца. Вы будзеце здзіўленыя, але найбольш насцярожана ставяцца педагогі. Нехта, канечне, сустрэў з адкрытымі абдымкамі, а камусьці спатрэбіліся гады, каб наладзіць кантакт”.
“Ты ў мяне з разынкай!”
Размова дайшла да пытання тэрміналогіі. Слова “інвалід” крыўдзіць? Якія могуць быць сінонімы ці займеннікі і ці важна гэта наогул?
“Ёсць розныя пункты гледжання, – кажа Аляксандр. – Я агучу свой: 60% лічыць, што “інвалід” не варта казаць, а я ўпэўнены, што слова мы самі надзяляем слова нейкім сэнсам. Што інвалід, што чалавек з асаблівасцямі – тое самае. Галоўнае не слова, а што хоча сказаць чалавек, што нясе і як яго кажа”.
Хрысціна прыводзіць прыклад з мінулай дыскусіі ў Бабруйску: мама мадэлі Ангеліны Уэльскай з дзяцінства кажа ёй: “Ты ў мяне з разынкай!”, калі размова ідзе пра асаблівасці развіцця. Такое сабе мяккае слова, каб не пакрыўдзіць.
“У нас у сям’і мы не асабліва ўжывалі слова “інвалід” у размове, – кажа Наталля. – Але гэта ж рэальнасць, куды падзецца? Так зручней. Больш пытанняў у мяне да фармулёўкі “чалавек з абмежаванымі магчымасцямі”… А рэшта тады – з неабмежаванымі? То бок усёмагутныя? Тады ўжо варта казаць “чалавек з абмежаванымі патрэбамі”… Маю сябра з дзяцінства, які мне казаў: “Тое, што ты на вазочку – твая фішка, гэта яшчэ можа сыграць табе на карысць!” З таго часу я так да гэтага і стаўлюся”.
“Браць сябе ў рукі ды ісці наперад!”
Пасля прагляду неймавернага відэа скокаў Наталлі з парашутам Хрысціна цікавіцца, што можна параіць людзям, якія таксама хочуць паспрабаваць.
“Усе мы лянуемся, хочам паляжаць дома, – усміхаецца Наталля. – Трэба браць сябе ў рукі і рабіць! Паэтапна – ставіць дасяжныя мэты ды ісці наперад! Інакш нічога не будзе”.
“Грукайце, і вам адчыняць, – дадае Аляксандр. – А куды спяшацца?”
Мужчына з залы, які прыйшоў на сустрэчу на мыліцах, выказвае меркаванне, што большасць людзей – нават здаровых – ламаюцца і не дасягаюць мэты, спыняючыся за міліметр ад фінішу. У гэтым сэнсе паспяховыя прыклады людзей з асаблівасцямі маюць быць надзвычайнай матывацыяй для рэшты.
“Я не ведаю, ці шукала б настаўніка па музыцы чатыры гады… – паціскае плячыма Хрысціна. – Дапускаю, што важны фактар тут – падтрымка блізкіх. Але што казаць? Як казаць?”
Жонка Аляксандра Еўдакімава тлумачыць, што тое ж, што і ўсім астатнім: калі пахваліш, калі палаеш – як у сямейным жыцці. Жыццё з чалавекам з асаблівасцямі – гэта звычайнае жыццё, калі не браць пад увагу побытавыя нязручнасці. І тут важная ўзаемная падтрымка, нават калі другі ў пары – цалкам здаровы.
“…Часам мы самі любім паскардзіцца, – падводзіць рысу Хрысціна Марчук. – Паныць, маўляў, то грошай няма, то яшчэ чаго. А быць дзёрзкім – гэта ісці насуперак цяжкасцям. Гэтага часцяком бракуе беларусам. Варта быць актыўным і адкрытым для жыцця, адказным – гэта калі ты адказваеш і за сваё жыццё, і за вучняў, і за сяброў. Дзякуй за вашу неабыякавасць!”
Алесь Кіркевіч, фота Зарыны Кандрацьевай
