Прапануем Вам падборку знакавых датаў на тыдзень. Ёсць за што парадавацца, па чым пасумаваць, пра што задумацца. Кожная дата — кавалачак гісторыі, карысны не толькі як артэфакт мінулага, але і «пасланне ў бутэльцы» для нас сённяшніх.
Чытайце, думайце, рабіце высновы.
9 траўня
1953. З’яўленне часопіса «Маладосць»
У гэты дзень 69 гадоў таму пабачыў свет першы нумар моладзевага літаратурнага часопіса «Маладосць». На вокладцы быў партрэт Іосіфа Сталіна, які памёр у сакавіку таго ж года.
З’яўленне новага выдання азнаменавала новую эпоху. Краіна пакрысе адыходзіла ад сталіншчыны і вярталася да новага жыцця. І новае выданне стаяла ў авангардзе гэтых працэсаў.
Узначаліў «Маладосць» малады пісьменнік-франтавік Аляксей Кулакоўскі, які страціў сваю пасаду ў 1958 годзе пасля публікацыі аповесці «Дабрасельцы», дзе былі адлюстраваныя рэаліі калектывізацыі.
У розны час праз часопіс прайшлі ў той або іншай ролі амаль усе зоркі беларускай літаратуры: Васіль Быкаў, Уладзімір Караткевіч, Іван Мележ, Леанід Дайнека, Андрэй Федарэнка, Юры Станкевіч ды іншыя.
Зараз часопіс разам з «Полымем» і «Нёманам» выходзіць пад эгідай выдавецтва «Мастацкая літаратура».
10 траўня
1942. Нарадзіўся Сяргей Панізнік
Будучы беларускі паэт і празаік з’явіўся на свет у вёсцы Бабышкі Мёрскага раёна на Віцебшчыне.
У 1962 годзе скончыў Магілёўскае медыцынскае вучылішча, у 1967 годзе — факультэт журналістыкі Львоўскага вышэйшага ваенна-палітычнага вучылішча.
З 1977 года працаваў у газеце «Вячэрні Мінск», з 1980 года — на Дзяржтэлерадыё БССР, у 1982–1996 гадах — у выдавецтве «Юнацтва», адначасова ў 1992–1994 гадах — у Нацыянальным навукова-асветніцкім цэнтры імя Францыска Скарыны. У 1996–1999 гадах — вучоны сакратар Літаратурнага музея Янкі Купалы.
Друкавацца пачаў з 1959 года. Аўтар шматлікіх зборнікаў вершаў, публіцыстыкі і кніжак для дзяцей. У 1990-я гады выдаваў зборнік гістарычных тэкстаў «Бацькаўшчына», дзе друкаваліся як вядомыя, так і не зусім аўтары. У пэўным сэнсе гэта было пераадкрыццём нашай літаратуры. Узнагароджаны латвійскім ордэнам Трох Зорак і ордэнам Францыска Скарыны.
11 траўня
1897. Нарадзіўся Анатоль Тычына
У гэты дзень спаўняецца 125 гадоў з дня нараджэння беларускага графіка Анатоля Тычыны.
Тычына з’явіўся на свет у вёсцы Грузджай у Літве. У 1917 годзе скончыў рабфак мастацтваў, а праз тры гады Омскую мастацкую школу імя М. Урубеля. Удзельнік мастацкіх выстаў з 1919 года.
Працаваў у розных тэхніках станковай і кніжнай графікі, станковым жывапісе, адзін з заснавальнікаў беларускай кніжнай графікі.
Работы Анатоля Тычыны знаходзяцца ў Нацыянальным мастацкім музеі Рэспублікі Беларусь, фондах БСМ, Літаратурным музеі Янкі Купалы ў Мінску.
Памёр 22 снежня 1986 года.
Бібліятэка імя У. І. Леніна, 1940 год.
12 траўня
1842. Памёр Валенцій Ваньковіч
Валенцій Ваньковіч паходзіў са шляхецкага роду XIV стагоддзя, прадстаўнікі якога займалі дзяржаўныя пасады ў ВКЛ. Дзед Ваньковіча браў удзел у паўстанні Тадэвуша Касцюшкі і нават уваходзіў у ягоны ўрад.
Сям’я Ваньковіча валодала сядзібамі ў Вялікай і Малой Сляпянцы, якія цяпер уваходзяць у межы Мінска, дзе і правёў сваё дзяцінства будучы мастак. Адукацыю малады чалавек пачаў у Полацкім езуіцкім калегіуме, а пазней паступіў на аддзяленне літаратуры і прыгожых мастацтваў Віленскага ўніверсітэта. Быў сябрам Таварыства філаматаў, але праблемаў праз гэта не зведаў. За дасягненні ў вучобе быў за сродкі ўніверсітэта накіраваны ў Імператарскую акадэмію мастацтваў у Санкт-Пецярбургу для заканчэння мастацкай адукацыі.
Чытайце яшчэ: Сляпянскія вандроўкі. Вяртаем з нябыту забытую гісторыю Мінска
Пасля разгрому паўстання 1830–1831 гадоў выехаў у эміграцыю. Шмат вандраваў па Еўропе. Працяглы час жыў у Парыжы, дзе і памёр ва ўзросце 42 гадоў. Пахаваны на могілках Сэн-Дэні непадалёк ад Манмартра.
Без карцін Валенція Ваньковіча немагчыма ўявіць беларускае мастацтва ХІХ стагоддзя.
13 траўня
1840. Нарадзіўся Цітус Далеўскі
Будучы ўдзельнік паўстання 1863–1864 гадоў з’явіўся на свет у шляхецкай сям’і ў маёнтку Кункулка Лідскага павета. Яго старэйшыя браты — Францішак і Аляксандр — адбылі катаргу за створаны ў 1848 годзе «Саюз літоўскай моладзі».
Вучыўся Цітус Якуб Далеўскі ў Віленскай гімназіі ў адным класе з Францішкам Багушэвічам ды іншымі будучымі паўстанцамі. Потым працягнуў адукацыю ў Маскоўскім універсітэце, які кінуў пасля пачатку паўстання.
Адзін з блізкіх сябраў Кастуся Каліноўскага і адпаведна адзін з кіраўнікоў паўстання. Арыштаваны 20 снежня 1863 года на кватэры ўдавы паэта Уладзіслава Сыракомлі. За ўдзел у паўстанні быў прыгавораны да расстрэлу, які адбыўся на Лукішскай плошчы ў Вільні 11 студзеня 1864 года.
Парэшткі Цітуса Далеўскага былі знойдзеныя ў часе археалагічных раскопак на гары Гедыміна ў 2017 годзе і перапахаваныя разам з Кастусём Каліноўскім і іншымі паўстанцамі на могілках Росы.
Адзін з персанажаў рамана Уладзіміра Караткевіча «Каласы пад сярпом тваім».
14 траўня
1918. Фармуецца другі ўрад БНР
Раман Скірмунт
У гэты дзень Рада БНР даручыла Раману Скірмунту фарміраванне новага ўрада Беларускай Народнай Рэспублікі. З 14 мая да 9 ліпеня 1918 года першы Народны сакратарыят існаваў як пераходны Урад БНР да ўтварэння новага кабінету, які Скірмунт ачоліў 9 ліпеня 1918 года, калі заняў пасады прэм’ер-міністра ўрада БНР і сакратара міжнародных спраў.
У склад новага кабінету акрамя Рамана Скірмунта ўвайшлі: Кіпрыян Кандратовіч — сакратар унутраных спраў, Станіслаў Хржантоўскі — сакратар фінансаў, Радаслаў Астроўскі — сакратар асветы і Павел Аляксюк — загадчык справамі. Пры гэтым легітымнасць другога ўрада БНР не была прызнана Язэпам Варонкам і ягонымі паплечнікамі.
Раман Скірмунт быў ці не адзіным там, хто трымаўся правакансерватыўных паглядаў і выступаў за тое, каб краіна пайшла па капіталістычным шляху развіцця.
21 ліпеня 1918 года пайшоў у адстаўку з пасады старшыні ўрада. На наступны дзень быў сфармаваны трэці ўрад на чале з Іванам Серадой.
15 траўня
1882. Нарадзіўся Уладзіслаў Галубок
У гэты дзень спаўняецца 140 гадоў з дня нараджэння першага народнага артыста Беларусі Уладзіслава Галубка.
Уладзіслаў Голуб — а менавіта так гучыць сапраўднае прозвішча вядомага беларускага драматурга і рэжысёра — з’явіўся на свет на станцыі Лясная ў сям’і рабочага-чыгуначніка. Дзед Галубка браў удзел у паўстанні 1863–1864 гадоў пад кіраўніцтвам Кастуся Каліноўскага.
Пачатковую адукацыю атрымаў у царкоўна-парафіяльнай школе ў Мінску. На жыццё зарабляў самымі рознымі заняткамі, але зазвычай нізкакваліфікаванай працай.
Дэбютаваў са сваімі літаратурнымі тэкстамі на старонках «Нашай Нівы» ў 1906 годзе. З 1917 года ў тэатральнай справе. У 1920-я гады ягоны вандроўны тэатр, які называўся «Трупа Галубка», быў самым папулярным у Беларусі.
Быў прызнаны і савецкай уладай. У 1928 годзе Уладзіславу Галубку першаму з тэатральных дзеячаў рэспублікі было прысвоена ганаровае званне народнага артыста БССР.
Арыштаваны ў 1937 годзе органамі НКУС і ў тым жа годзе расстраляны. Рэабілітаваны пасмяротна праз 20 гадоў Вярхоўным Судом БССР.
К. К., budzma.org
