Прапануем Вам падборку знакавых датаў на тыдзень. Ёсць за што парадавацца, па чым пасумаваць, пра што задумацца. Кожная дата — кавалачак гісторыі, карысны не толькі як артэфакт мінулага, але і «пасланне ў бутэльцы» для нас сённяшніх.
Чытайце, думайце, рабіце высновы.
10 кастрычніка
1957. Нарадзіўся Леанід Дранько-Майсюк
Гэты вядомы беларускі паэт з’явіўся на свет у Давыд-Гарадку, што на Гарыні, у сям’і цесляра Васіля і агародніцы Любы. У 1974 годзе скончыў давыд-гарадоцкую сярэднюю школу № 2. Пасля два гады рабіў на «Хабішчах» — мясцовым заводзіку слясарна-мантажнага інструменту.
Дзякуючы расійскай пісьменніцы Лідзіі Абухавай у 1975 годзе паступіў на завочнае аддзяленне маскоўскага літаратурнага інстытута імя Горкага.
У 1976 годзе быў прызваны на службу ў савецкае войска. Адслужыўшы, перавёўся у Літаратурным інстытуце на вочнае навучанне ў семінар. Пасля вучобы ў Маскве перабраўся ў Мінск і па запрашэнні Міхаіла Дубянецкага ў 1982 годзе пачаў працаваць у выдавецтве «Мастацкая літаратура».
Са жніўня 2002 года — на вольнай працы.
Дэбютаваў з вершамі на старонках столінскай раёнкі «Навіны Палесся» ў 1972 годзе. З 1975 года друкаваўся ўжо ў газетах рэспубліканскага маштабу — «Чырвоная змена» ды іншых. Аўтар пятнаццаці кніг паэзіі і прозы.
З’яўляецца лаўрэатам прэміі «Залаты апостраф» за нізку апавяданняў, якія былі надрукаваныя ў часопісе «Дзеяслоў» у 2005 годзе.
11 кастрычніка
1922. Запрацавала Дзяржаўная калегія БНР
Дзяржаўная калегія — гэта орган выканаўчай улады Беларускай Народнай Рэспублікі. Пакліканы да жыцця ён быў працяглым палітычным крызісам, які адбыўся паміж Прэзідыумам Рады БНР і Урадам.
Справа ў тым, што з 10 красавіка па 19 траўня 1922 года ў Генуі адбывалася канферэнцыя, дзе абмяркоўвалася ўладкаванне Еўропы пасля жахлівых наступстваў Першай сусветнай вайны. Гэта было першае мерапрыемства такога фармату, дзе прымала ўдзел таксама і дэлегацыя Савецкай Расіі, якая прадстаўляла інтарэсы ў тым ліку і БССР.
Вацлаў Ластоўскі і Аляксандр Цвікевіч прыехалі на канферэнцыю ў складзе літоўскай дэлегацыі, а не дэлегацыі БНР. Яны апрылюднілі адмысловую ноту, якая зацвярджала права літоўцаў на Вільню і Віленскі край, якія ў выніку таленавітай камбінацыі Юзафа Пілсудскага і Люцыяна Жалігоўскага аказаліся ў складзе Другой Рэчы Паспалітай. Гэта выклікала абурэнне ў іншых чальцоў Беларускай Народнай Рэспублікі.
І ўжо 30 траўня 1922 года на пасяджэнні Рады міністраў БНР была прынята адмысловая рэзалюцыя, паводле якой урад павінен быў імкнуцца да дасягнення незалежнасці Беларусі ў яе этнаграфічных межах. Вацлаў Ластоўскі і Аляксандр Цвікевіч вымушаныя былі падаць у адстаўку. Ластоўскі меўся стварыць альтэрнатыўныя органы ўлады праз скліканне эміграцыйнай канферэнцыі ў Дзвінску.
Каб гэтага не адбылося, Пётрам Крычэўскім былі прыкладзены вялікія намаганні і сфармавана Дзяржаўная калегія БНР, якая фармальна пераймала функцыі Рады. Ластоўскі, які займаў пасаду прэм’ер-міністра, так і застаўся пры ёй, бо абраць новага аказалася немагчымым.
У красавіку 1923 года Вацлаў Ластоўскі канчаткова выйшаў са складу і калегію напаткаў чарговы палітычны крызіс.
12 кастрычніка
1952. Паказ «Паўлінкі» ў Нью-Ёрку
У гэты дзень, роўна 70 гадоў таму, у Нью-Ёрку беларускімі эмігрантамі была ўпершыню пастаўлена знакамітая камедыя «Паўлінка» Янкі Купалы. Праз сорак гадоў пасля напісання твора ў Беларусі яго паставілі на амерыканскай зямлі.
«Паўлінка» — гэта гісторыя аб тым, як няўрымслівая дзяўчына хоча пабрацца шлюбам насуперак бацькоўскай волі. Гэта была не толькі першая камедыя, якую напісаў Янка Купала, але і першая п’еса ў яго бібліяграфіі.
Купала пісаў гэты твор на хутары Акопы, што Лагойшчыне, у чэрвені 1912 года. Там жа ім былі напісаныя многія іншыя вядомыя творы.
Уласна п’еса пабачыла свет асобным выданнем у Санкт-Пецярбургу ў знакамітым выдавецтве «Загляне сонца і ў наша аконца», якое займалася прамоцыяй тагачаснай беларускай культуры. А ўжо ў студзені 1913 года «Паўлінка» была пастаўлена Алесем Бурбісам у Вільні сіламі Беларускага музычна-драматычнага гуртка ў рабочым клубе «Сокал».
Праз паўтары гады пасля першай пастаноўкі купалавую «Паўлінку» пабачылі і ў Беларусі. На паказе прысутнічаў не толькі сам аўтар, але і Паўліна Мядзёлка, якая выконвала ролю Паўлінкі. Менавіта ёй і быў прысвечаны гэты твор.
Паўліна Мядзёлка была музай Купалы, але раман паміж імі так і не склаўся. Адзіным мужам Мядзёлкі быў Тамаш Грыб, адзін з лідараў беларускіх эсэраў і міністр унутраных справаў БНР.
13 кастрычніка
1847. Нарадзіўся Эдвард Вайніловіч
Гэты вядомы беларускі палітычны дзеяч кансерватыўнага кірунку з’явіўся на свет у Сляпянцы пад Мінскам. На момант паўстання 1863 года яму было 15 гадоў і ён навучаўся ў Слуцкай гімназіі. Дзякуючы шчасліваму выпадку малады чалавек не трапіў у паўстанцкі атрад, які неўзабаве быў разбіты царскімі войскамі.
Пасля навучання ў Пецярбургу ён праходзіў стажыроўку на заводзе па вырабе лакаматываў Штросберга ў Гановеры, а з 1870 года працаваў памочнікам машыніста лакаматыва на чыгунцы Брусэль — Аквізгран. Дзе, мяркуючы па ўласных успамінах, навучыўся цаніць працу як такую і мець павагу да працы іншых людзей.
У 1907 годзе стаў на чале Краёвай партыі Літвы і Беларусі, якая займала праваліберальны фланг у тагачасным палітычным жыцці нашай краіны. Паводле сваёй палітычнай платформы партыя выступала за аўтаномію Беларусі і Літвы ў межах Расійскай імперыі, шырокія эканамічныя рэформы, прававую роўнасць асобы, моваў і культур, вырашэнне аграрнага пытання.
Вайніловіч да канца жыцця быў неабыякавы да беларушчыны як такой і беларускай справы, але катэгарычна не прымаў мадэрнага нацыяналізму з яго лічы прымусовым падзелам на нацыянальнасці і сацыялізму з ягоным хранічным адмаўленнем прыватнай уласнасці.
Памёр у 1928 годзе ў Польшчы.
14 кастрычніка
1899. Нарадзіўся Адам Бабарэка
З’явіўся на свет гэты адметны беларускі пісьменнік, крытык і літаратуразнаўца на Капыльшчыне ў сям’і беззямельнага селяніна.
У 1918 годзе Бабарэка скончыў Мінскую духоўную семінарыю, потым настаўнічаў у школах Случчыны. У час польска-савецкай вайны за сваю дзейнасць быў пасаджаны палякамі ў астрог. У 1921–1922 гадах служыў у Чырвонай Арміі.
У 1927 годзе Адам Бабарэка скончыў этнолага-лінгвістычнае аддзяленне педфака Беларускага дзяржаўнага ўніверсітэта. Друкаваўся з тэкстамі розных жанраў у перыёдыцы з 1920 года. У 1925 годзе пабачыла адзіная прыжыццёвая кніга аўтара — «Апавяданні».
За даволі кароткі тэрмін, крыху меней за два дзесяцігоддзі, Адам Бабарэка здолеў раскрыцца як удумлівы крытык і самабытны філосаф. Ён пісаў на самыя розныя тэмы — ад справаздач з літаратурных вечарын да разгорнутых літаратурных рэцэнзій. Нельга абмінуць увагай і ягоныя запісныя кніжкі, дзе ён тэзісна занатоўваў свае думкі, што планаваў потым разгарнуць у больш дакладныя тэксты.
У 1930 годзе яго арыштавалі па надуманай справе Саюза вызвалення Беларусі і асудзілі да высылкі на 5 гадоў. У 1937 годзе тройкай НКУС быў паўторна асуджаны на 10 гадоў лагераў. Памёр у кастрычніку 1938 года ў лагернай бальніцы. Рэабілітаваны Вярхоўным Судом БССР у 1957 годзе.
У 2011 годзе пабачыў свет збор твораў Адама Бабарэкі, які складаецца з двух тамоў.
Чытайце яшчэ: «Маладнякоўскі» Бялінскі
15 кастрычніка
1817. Памёр Тадэвуш Касцюшка
Гэты вядомы на ўвесь свет вайсковы кіраўнік нарадзіўся ў 1746 годзе на тэрыторыі Беларусі ў небагатай літвінскай сям’і. Пытанне аб сапраўдным паходжанні Касцюшкі і веры застаюцца і дагэтуль дыскусійнымі.
Атрымаў спачатку хатнюю адукацыю, затым пайшоў у школу, пасля якой паступіў у Варшаўскі кадэцкі корпус. Быў накіраваны на далейшую вучобу ў Парыж, дзе адвучыўся пры непасрэдным спрыянні князя Адама Чартарыйскага і караля Рэчы Паспалітай Станіслава Аўгуста Панятоўскага. У той час вандраваў па краінах Еўропы.
Калі ў канцы сакавіка 1794 года ў Кракаве пачаўся збройны выступ, які быў скіраваны супраць другога падзелу Рэчы Паспалітай, што здарыўся годам раней, Касцюшку адразу ж прапанавалі ачоліць яго. Бо ён на той час меў ужо багаты вайсковы досвед.
Касцюшка пагадзіўся ўзначаліць паўстанне, але на сваіх умовах: «Толькі за шляхту ваяваць не буду. Жадаю свабоды для ўсяго народа і толькі для яго гатовы ахвяраваць жыццё». То-бок выступіў не толькі з нацыянальных, але і з сацыяльных пазіцый. Што нават па цяперашнім часе глядзіцца вельмі нават прагрэсіўна.
А 7 траўня 1794 года быў выдадзены знакаміты Паланецкі ўніверсал, паводле якога ўжо вольныя сяляне павінны былі сплачваць усе даўгі і падаткі і працягваць адпрацоўваць паншчыну. Такі палавінчаты падыход не задаволіў як сялян, так і прывілеяванае саслоўе: прыгонныя не да канца верылі ўніверсалу, а шляхцічы пачалі масава адыходзіць ад паўстання.
Паўстанне заканамерна атрымала паразу, а сам Касцюшка пасля вырашальнай бітвы пад Мацяёвіцамі быў цяжка паранены і трапіў у палон. Расійцы захавалі яму жыццё, а Павал І нават вызваліў яго.
Касцюшка так і не прыняў ні падарункаў расійскага ўладара, ні падданства, а выехаў у Амерыку. Але ўжо ў траўні 1798 года зноў вярнуўся Еўропу, дзе і дажываў апошнія гады. Пайшоў з жыцця ў невялічкім гарадку Залатурн у Швейцарыі.
16 кастрычніка
1957. Нарадзіўся Сяржук Сокалаў-Воюш
Многія з беларусаў і беларусак, каму цяпер каля сарака гадоў, чулі ў свой час песню «Беларусь мая». Яе аўтар — бард і пісьменнік Сяржук Сокалаў-Воюш нарадзіўся ў вёсцы Астроўшчына на Віцебшчыне.
У 1974–1976 гадах працаваў слесарам на заводзе жалезабетонных вырабаў, потым на Наваполацкім вытворчым аб’яднанні «Палімір». У 1976–1978 гадах служыў у Савецкай Арміі. У 1979 годзе паступіў на беларускае аддзяленне філалагічнага факультэта Беларускага дзяржаўнага ўніверсітэта, а пасля трох курсаў перавёўся на завочнае аддзяленне, якое скончыў у 1985 годзе.
Быў адным з ініцыятараў, завадатараў і ідэйных натхняльнікаў легендарнай «Мастроўні», якая дзейнічала пры філфаку БДУ ў першай палове 1980-х гадоў.
Пасля вучобы ва ўніверсітэце настаўнічаў у сярэдняй школе № 5 Наваполацка, быў навуковым супрацоўнікам філіяла Літаратурнага музея Якуба Коласа ў Мікалаеўшчыне, загадваў літаратурнай часткай лялечнай трупы Беларускага дзяржаўнага акадэмічнага тэатра імя Якуба Коласа ў Віцебску.
У друку Сяржук Сокалаў-Воюш выступаў з 1973 года — калі яго тэксты з’явіліся на старонках наваполацкай газеты «Хімік». Акрамя гэтага выступае ў якасці барда — выканаўца сваіх жа песень пад гітару.
Аўтар зборніка паэзіі «Кроў на сумётах» 1989 года і кніжкі прозы «Крывавы памол» 2004 года. Таксама напісаў п’есу-казку «Свецяць, свецяць зорачкі...». Пераклаў на беларускую мову творы расійскіх, украінскіх і польскіх пісьменнікаў.
З 1991 года жыве ў ЗША.
budzma.org
