Узвядзенне ў каралеўскую годнасць Міндаўга прайшло ў ліпені 1253 г. у невядомым месцы, што выклікала працяглую дыскусію з выразным палітычным адценнем. Як праходзіла працэдура каранацыі, хто яе праводзіў? У якім месцы магла адбывацца каранацыя? Якія ёсць версіі? Піша Канстанцін Семяновіч.
Каранацыя Міндаўга. Малюнак 1824 г.
Дзе магла праходзіць каранацыя
Ні дакладная дата, ні месца правядзення каранацыі гісторыкам невядомыя. Месцам правядзення абраду называліся Наваградак, Вільня, Кернава, ці чыстае поле пад Наваградкам (маўляў, у храмах месца было замала).
Найбольш актыўна «перацягваюць коўдру» на сваю тэрыторыю летувісы, якія прызначылі днём каранацыі Міндаўга 6 ліпеня і зрабілі яго дзяржаўным святам Летувіскай Рэспублікі пад назвай «Дзень Дзяржавы» (Valstybės diena).
Дзень каранацыі Міндаўга 6 ліпеня 2023, Вільня
Некаторыя летувіскія даследчыкі мяркуюць, што месца каранацыі Міндаўга знаходзіцца ў Вільні, нібыта дзеля яе быў спецыяльна збудаваны касцёл. Гэтая версія абапіраецца на знаходку падмуркаў нейкага будынка пад сучасным катэдральным саборам.
Мураваная пабудова з каменным падмуркам мае памеры 22,6 на 22,6 м і сцены таўшчынёй 1,6–1,7 м. Нажаль, вызначыць дату каменнага падмурка практычна немагчыма (калі сярод камянёў няма пракладак з цэглы), таму гэтая версія гісторыкамі іншых краін ставіцца пад сумнеў. Больш верагодная прывязка знойдзеных падмуркаў да касцёла, збудаванага паводле загаду вялікага князя Гедыміна ў першыя дзесяцігоддзі XIV ст., пра які вядома з пісьмовых крыніц.
Пра Наваградак як месца каранацыі Міндаўга паведамляецца ў наратыўных творах XVI–XVII стст.: Мацея Стрыйкоўскага, Альберта Віюк-Каяловіча, у Густынскім летапісе, Хроніцы Прускіх майстроў Марціна Мурыніуса. Тут важна, што паміж названымі крыніцамі адсутнічае кампілятыўная сувязь, г. зн. яны не перапісвалі адно ў аднаго.
|
Хроніка Мацея Стрыйкоўскага
4 прычыны на карысць Наваградка
Кандыдатура Наваградка на месца каранацыі першага і апошняга караля Літвы з’яўляецца галоўнай па некалькіх прычынах:
• Па-першае, у XIII ст. гэта быў найбуйнейшы і найбагацейшы горад Панямоння.
• Па-другое, Міндаўг з гэтым местам быў звязаны нашмат больш, чым з іншымі панямонскімі гарадамі: Гародняй, Вільняй, Ваўкавыскам, Слонімам (жамойты і аўкштайты на той час гарадоў яшчэ не мелі).
• Па-трэцяе, у Наваградку меўся адпаведны хрысціянскі храм — мураваная царква XII ст. святых Барыса і Глеба на гарадскім пасадзе.
• Па-чацвёртае, на гэты горад паказваюць пазнейшыя крыніцы, якія абапіраліся на больш раннія і фармаваліся незалежна адна ад адной.
Царква Барыса і Глеба ў Наваградку (1882 г.)
З гэтых прычын у гістарыяграфіі дамінуе меркаванне, што Міндаўг каранаваўся менавіта ў Наваградку.
Перакананне, што хрышчэнне Міндаўга ў 1251 г., а праз два гады каранацыя праходзілі ў Наваградку, прысутнічае не толькі ў беларускай гістарыяграфіі, але, напрыклад, у асяродку польскіх гісторыкаў-літуаністаў, такіх вядомых як Ежы Ахманьскі (лічыцца літуанафілам), Марцэлі Косман, Анджэй Рахуба. Апошні між іншым зазначыў: «Найноўшая летувіская гістарыяграфія падвяргае сумненню інфармацыю пра Наваградак як месца каранацыі, прызнаўшы, што яна адбылася ў віленскай катэдры, што аднак абапіраецца на малапераканаўчыя доказы, а фарсуецца хутчэй па палітычных прычынах».
Як праходзіла каранцыя Міндоўга
Пры амаль поўнай адсутнасці крыніц, не ведаючы ні дакладнага месца, ні дня каранацыі, гісторыкам у дэталях вядома, як яна праходзіла. Вядома не з канкрэтнага апісання менавіта каранацыі Міндаўга, а праз кампаратывісцкі (параўнаўчы) метад даследавання.
Летувіскі гісторык Зянонас Івінскіс звярнуў увагу на тое, што каранацыю санкцыянаваў і арганізаваў Папа Рымскі. А працэдура такой каранацыі, дэталёва распісаная папскай канцылярыяй, была ўсюды аднолькавая.
Узяўшы за ўзор вядомыя апісанні з ХІІІ ст., гісторык рэканструяваў хаду цырымоніі каранацыі Міндаўга з усёй магчымай дакладнасцю.
Па папскім даручэнні цырымонію праводзіў хэльменскі біскуп Генрых. Вось як магла праходзіць каранацыя.
Урачыстая працэсія на чале з біскупам Генрыхам ідзе праз натоўп. За ім ягоныя памочнікі — куронскі і эзэльскі біскупы — пад рукі вядуць Міндаўга. Яго праводзяць праз храм да самага алтара. Будучы кароль укленчвае і кладзецца ніцма на падлогу перад алтаром, паказваючы пакору перад Царом Нябесным. Біскуп Генрых прамаўляе: «Божа, уратуй караля!». Міндаўг павольна ўстае і сядае на трон.
Пачынаецца ўрачыстая каранацыйная імша, падчас якой біскуп Генрых задае Міндаўгу шэсць урачыстых пытанняў:
• ці будзе ён памяркоўным уладаром,
• ці будзе бараніць хрысціянскую веру,
• ці будзе справядлівым манархам,
• ці будзе клапаціцца аб дзяржаве,
• ці будзе апекавацца беднымі і сіротамі,
• ці будзе да канца паслухмяны Папе і святой Рымскай царкве .
Каранацыя ў сярэднявечнай Еўропе
Самай важнай часткай каранацыі было памазанне асвечаным алеем (адсюль манархаў называюць «памазаннікамі Божымі»), уручэнне каралеўскага меча, зашпількі для каралеўскай мантыі, а таксама атрыбутаў каралеўскай улады: берла і дзяржавы. Пасля гэтага на галаву Міндаўгу ўсклалі каралеўскую карону (у адным са сваіх актаў Міндаўг пісаў, што быў памазаны і ўвянчаны каралеўскай каронай).
Пячатка Міндаўга з каралеўскімі атрыбутамі
Гісторыя Літоўскага каралеўства аказалася кароткай — усяго каля дзесяці гадоў. Палітык-рэаліст Міндаўг не бачыў перспектывы ў сваім каралеўскім статусе. Не мог бачыць, бо час яшчэ не прыйшоў.
Канстанцін Семяновіч, budzma.org
Глядзіце па тэме:
Міндаўг – адзіны кароль Літвы. Распавядаем пра легендарную асобу ў відэапраекце «Гісторыі за 5 хвілін»
