Крылатая песня: легендарнай “Бывайце здаровы, жывіце багата!” 80 гадоў!

20.04.2017 Музыка

Папулярнай беларускай песні “Бывайце здаровы, жывіце багата!” споўнілася 80 гадоў. Пра гэта распавёў 8 красавіка ў сваёй новай праграме Зміцер Вайцюшкевіч. На канцэрце прагучалі творы на вершы Адама Русака аўтарства Ігара Лучанка, Ісака Любана, Юрыя Семянякі: “Мой край”, “Дзе ты, зорка мая?”, “Не шукай ты мяне”, “Песня Марыны”. Ужо не ўпершыню артыст звяртаецца да песеннай спадчыны легендарнага паэта і музыкі. У 2004 годзе, да 100-годдзя Адама Русака, выканаўца падрыхтаваў цэлую праграму, у якой песня “Бывайце здаровы” ўпершыню прагучала па-італьянску.

Мы пагутарылі з дачкой паэта і музыкі Людмілай Адамаўнай Русак, былой выкладчыцай кафедры раманскіх моваў БДУ.

— Мае калегі-перакладчыкі пазнаёмілі мяне са Змітром Вайцюшкевічам у 2004 годзе. Ён прыйшоў да нас, праглядаў фотаздымкі і вершы і быў вельмі ўзрушаны: лёс і творчасць Адама Русака былі яму роднасныя. Тады ён падрыхтаваў цэлы канцэрт, прысвечаны майму бацьку.

Адам Русак

Адам Русак

— Тата нарадзіўся ў 1904 годзе ў вёсцы Пясочнае Капыльскага раёна на вуліцы Воўчы Хвост, — працягвае Людміла Адамаўна. — Яго бацька Герасім Сямёнавіч часта граў на вяселлях, і малы Адась з васьмі гадоў граў на скрыпачцы разам з ім. Русакоў называлі цыганамі за іх вясёлы нораў і за тое, што больш за ўсё на свеце яны любілі песні і танцы. Дзед Сямён сапраўды прывёз на радзіму пасля службы ў царскай арміі смуглявую малдаванку, з якой у іх нарадзілася чацвёра сыноў. У яе і пайшлі ўсе смуглявыя і музычна адораныя хлопцы. Чароўны голас скрыпкі запаў у татаву душу. Ён часта браў скрыпку ў рукі і падбіраў полечкі і кадрылі, а потым разам са сваім бацькам граў на вяселлях і вечарынках. Гэты хатні аркестр і вызначыў яго незвычайныя здольнасці.

У 1924 годзе тата пешкі пайшоў у Мінск, каб паступіць у музычнае вучылішча. Спыніцца яму было недзе, і ён начаваў на лаве ў парку імя Горкага. У той жа год у вучылішча паступілі будучыя кампазітары Ю. Семяняка, Ул. Алоўнікаў.

Пра гісторыю стварэння самай вядомай песні Адама Русака напісаў у асобнай кніжачцы “Жыццё песні” Іван Цішчанка. Ён зазначае, што ў 1930 годзе пасля заканчэння Мінскага дзяржаўнага музычнага тэхнікума Адам Русак быў залічаны ў Леніградскую кансерваторыю ў клас прафесара М. М. Буяноўскага і адначасова прыняты салістам сімфанічнага аркестра Малога опернага тэатра. Ён палюбіў горад на Няве, але кожнае лета прыязджаў на радзіму. Ліст да матулі склаўся ў яго ў форме верша: “Бывайце здаровы, жывіце багата…” Назаўтра ён дапісаў верш, які ператварыўся ў вельмі ўдалую песню. Першай яе заспявала ў 1936 годзе яго матуля Марыя Ігнатаўна на вядомы вясельны матыў.

Бацька і маці Адама Русака

Бацька і маці Адама Русака

Адам Русак падзяліўся ўдалым вершам з земляком, маладым паэтам Анатолем Астрэйкам, а той перадаў верш у Мінск рэдактару “Літаратуры і мастацтва” І. Д. Гурскаму. Потым вучоны-філолаг з Масквы ўключыў тэкст у зборнік “Творчасць народаў СССР”. Адчуваючы рытміку, напеўнасць верша, вобразнасць і трапнасць слова, якія ідуць ад вуснай народнай творчасці, вучоны засумняваўся ў аўтарстве і падпісаў тэкст так: “Записано в колхозе “Красный пахарь” Копыльского района от Адама Русака”.

У 1937 годзе песня была надрукаваная ў навагоднім нумары газеты “Праўда”. Яе заўважылі кампазітары. Мастацкі кіраўнік хору імя Пятніцкага У. Захараў напісаў музыку на гэты тэкст. Песня ў выкананні калектыву загучала ў канцэртных залах, па радыё і трапіла на грампласцінкі. Аднак сапраўдную славу вершу Адама Русака прынесла мелодыя Ісака Любана, якая і зрабіла “Бывайце здаровы” беларускай музычнай класікай.

Пазней Рыгор Шырма адзначаў, што русакоўскі верш глыбока музычны, напеўны і лірычны, і кампазітар Любан злавіў менавіта ўнутраную мелодыю твора. “Між яго вершаваных радкоў, — сцвярджаў Г. І. Цітовіч, — нябачна прысутнічаюць лініі нотнага стану”.

Для вялікай аўдыторыі песня ўпершыню прагучала 15 чэрвеня 1937 года ў выкананні Ларысы Александроўскай і засталася ў рэпертуары артысткі назаўжды. Калі яна выконвала яе ў час гастрольных паездак у Германіі, Англіі і Францыі, беларусы, рускія і ўкраінцы, што жылі ў эміграцыі, плакалі, бо ўспаміналі страчаную Радзіму. У гады Вялікай Айчыннай вайны Ларыса Пампееўна выконвала песню на фронце і ў глыбокім тыле. У 1974 годзе ў лісце да Адама Русака народны артыст СССР Леанід Уцёсаў пісаў: “Вашу цудоўную песню я пачаў пець яшчэ ў 1938 годзе. Поспех быў велізарны. Як ні дзіўна, яна гучала не толькі ў мірныя дні, але і на фронце, дзе мы яе спявалі, выклікаючы ў байцоў добрую, радасную усмешку, падзяку за нястрыманы аптымізм гэтай песні”. Аднак Леанід Уцёсаў выконваў песню Адама Русака ў перакладзе на рускую мову Міхаіла Ісакоўскага. Савецкі паэт, стварыўшы пераклад, не звярнуў увагу на аўтарства А. Русака і прыпісаў тэкст сабе.

Сапраўднае аўтарства было пацверджанае, калі ў 1940 годзе Саюз беларускіх пісьменнікаў звярнуўся да М. Ісакоўскага з лістом, у якім засведчыў пра беларускага аўтара. У адказе на ліст паэт выбачаўся за памылку.

За свае жыццё Адам Русак напісаў шмат душэўных песень. Натхняла яго на іх яго жонка Марыя Яўгенаўна.

Марыя Яўгенаўна, жонка Адама Русака

Марыя Яўгенаўна, жонка Адама Русака

— Тата з мамай пазнаёміліся ў Ленінградзе, — успамінае Людміла Адамаўна. — Яна была родам з Карэліі і вучылася на выкладчыцу рускай мовы і літаратуры. Аднойчы мама пайшла на Новы год у малы Ленінградскі оперны тэатр. Там яны з татам і пазнаёміліся. Песню “Толькі з табою” тата прысвяціў менавіта маме. Жывучы ўжо ў Мінску, яна старалася вывучыць беларускую мову. Мама захоўвала ўсе татавы рукапісы.

 

Толькі з табою мне хочацца быць,

Толькі з табою,

Радасць і шчасце з табою дзяліць

Толькі з табою.

— Майму тату, па вялікім рахунку, няшмат чаго было трэба ў жыцці, акрамя песень, — успамінае спадарыня Людміла.— Да Ігара Міхайлавіча Лучанка як да старшыні Саюза кампазітараў Беларусі многія звярталіся з просьбамі “машына, кватэра, гараж”. А той адказваў: “А дзе песні?”. Бацька жыў менавіта песнямі, а кватэра ў нас была яшчэ з пасляваенных часоў. У двух пакоях жыла наша сям’я, а астатнія былі аддадзеныя пад камуналку. Мама, скончыўшы курсы кройкі і шыцця, абшывала ўсіх суседзяў і знаёмых. Жонкі пісьменнікаў ішлі да яе.

— Тата быў сябрам Саюза беларускіх пісьменнікаў і Саюза пісьменнікаў СССР. Яго песні часта гучалі па радыё, і тады ён не стрымліваў слёз. У 50-я — 60-я гады яго імя было на слыху. Ён карыстаўся ўсенароднай любоўю і пашанай. Тату было ўласцівае пачуццё гумару. Ён казаў: “Я найлепшы паэт сярод музыкантаў (маючы на ўвазе свой аркестр) і найлепшы музыкант сярод паэтаў”.

Адам Русак і Ісаак Любан

Адам Русак і Ісаак Любан

Калі Зміцер Вайцюшкевіч гартаў у нас дома кніжку “Жыццё песні”, ён убачыў фотаздымак бацькавага першага вясковага аркестра і адчуў, што яго лёс як музыкі вельмі блізкі да лёсу Адама Русака. Ён быў вельмі ўсхваляваны і з тых часоў пастаянна ў сваіх праграмах выконвае песню “Бывайце здаровы, жывіце багата!” на розных мовах.

Цяпер гэтую песню спяваюць у Літве, Казахстане, Расіі. Акрамя таго, яна будзе перакладзеная на кітайскую мову і выдадзеная ў Кітаі ў зборніку нашых песень. Мы спяваем яе на кожным сямейным свяце разам з сястрой Наталляй з сынам Юргесам і дачкой Крысцінай, — паведаміла Людміла Адамаўна Русак.

Эла Дзвінская, budzma.org

Фота Яўгена Ерчака і з архіва сям’і Русакоў