Гісторыя з каралеўствам Літва ў ХІІІ ст. заняла ўсяго каля 10 гадоў, а калі лічыць ад афіцыйнай каранацыі Міндаўга (1253 г.), то яшчэ менш. Навошта Міндаўгу спатрэбіліся каранацыя і хрышчэнне, і чаму ён вярнуўся да паганства напрыканцы жыцця? Якое значэнне мела дзейнасць Міндаўга ў агульным гістарычным працэсе? Піша Канстанцін Семяновіч.
Важнасць саюза з Інфлянцкім ордэнам
Каранацыя Міндаўга была працягам саюзных адносінаў з Інфлянцкім ордэнам, а праз яго і з усім каталіцкім светам, ва ўмовах цяжкай вайны з Галіцка-Валынскім княствам.
Падобна, што Міндаўг усведамляў важнасць гэтага саюза, дбаў пра яго падтрыманне як праз фармальную перадачу ордэну некаторых земляў у заходняй Жамойці (якімі ён насамрэч не валодаў), так і дэманстрацыю гатоўнасці далучыцца да заходняй цывілізацыі ў выглядзе хрышчэння ў каталіцтва і каранацыі.
Лівонія ў 16 ст.
Больш за тое, Міндаўг дбаў пра перадачу каралеўскага тытула нашчадкам і хадайнічаў перад Папам Рымскім Аляксандрам IV пра каранацыю аднаго са сваіх сыноў.
Папа выказаў згоду булай ад 6 сакавіка 1255 г.: «...дазваляем тваёй высокасці зместам гэтага ліста заклікаць да сябе лацінскага біскупа, які табе больш даспадобы ды які мае мір і еднасць з апостальскім пасадам, каб ён нашай уладаю на хвалу Богу і сьвятога Рымскага Касьцёлу каранаваў умілаванага сына, высакароднага мужа, сына твайго на караля Лектовіі».
Ліст Папы Рымскага ад ад 6 сакавіка 1255 г.
Імя сына не названае, але, верагодна, гаворка пра аднаго з малодшых — наступнага па старшынстве Рукля, бо Войшалк ужо прыняў манаскі сан. Невядома, ці адбылася гэтая каранацыя, бо ніякіх звестак пра яе не захавалася.
Узнагароды ад Міндаўга і крыжацкія фальсіфікаты
Усе гэтыя дзеянні Міндаўга, як пазней аказалася, былі выкліканыя адной мэтай — захаваць добрыя адносіны з Інфлянцкім ордэнам, атрымаць ад яго дапамогу ў час вайны з Галіцка-Валынскай дзяржавай. Інфлянцкія рыцары напоўніцу скарысталіся спрыяльнай палітычнай кан’юнктурай: у якасці ўзнагароды за саюз і дапамогу атрымалі ад Міндаўга акты-дараванні на землі, праз якія ішла дарога, што лучыла Інфлянты з Прусамі. А каб дараванні пакрывалі ўсю дарогу, некаторыя акты сфабрыкавалі самі — ад імя Міндаўга. Гэта была найважнейшая стратэгічная задача Тэўтонскага ордэна — злучэнне па сушы ўладанняў прускай і інфлянцкай філій.
Тэўтонскі ордэн
Акты-прывілеі на землі ад Міндаўга прыдавалі іх тэрытарыяльным прэтэнзіям законную сілу ў вачах Еўропы. Іх насельнікаў пра згоду не пыталіся, яны былі язычнікамі, таму не лічыліся праўным суб’ектам.
Крыжацкім фальсіфікатам даследчыкі лічаць таксама прывілей, нібыта выдадзены Міндаўгам — пра пераход ва ўладанне Ордэна ўсёй Літвы ў выпадку адсутнасці ў Міндаўга нашчадкаў (гэта было магчыма арганізаваць).
Калі і як быў разгромлены Тэўтонскі ордэн
Але гісторыя мае ўласныя дарогі, і па яе волі пераможнае шэсце крыжакоў у Балтыі было прыпыненае ў 1260 г. У гэтым годзе каля возера Дурбе (у Заходняй Латвіі) адбылася бітва паміж войскам Тэўтонскага ордэна, падмацаваным саюзнымі атрадамі шведаў, датчан, куршаў, прусаў і эстаў, з жамойскім войскам. Ордэн быў разгромлены праз здраду куршаў, якія ўдарылі крыжакам у тыл.
Сітуацыя ў балтыйскіх землях імгненна змянілася. Выбухнула буйное паўстанне прускіх плямёнаў, якое працягвалася паўтара дзесяцігоддзі і пагражала самому існаванню ордэнскай дзяржавы.
Бітва пры Дурбе. Аўтар V.Norkaus
Вяртанне да паганства
Пасля 1260 г. Міндаўг адышоў ад саюза з Інфлянцкім ордэнам, спыніў кантакты з Ватыканам і вярнуўся ў паганства.
Як запісаў галіцка-валынскі летапісец: «Крещеніе же его льстиво бысть: жряше богомъ своимъ вътайне, первому Нънадѣеви (нонадѣеви) и Телявели, и Диверикъзу (и девикзу), Заеячему (заечему) богу и Мѣидѣину (и медѣину); егда выѣхаше на поле и выбѣгняше заяць на поле, въ лѣсъ рощенiя не вохожаше (не въхожаше) вну (вону) и не смѣяше ни розгы уломити, и богомъ своимъ жряше, и мертвыхъ тѣлеса сожигаше, и поганьство свое явѣ творяше».
Міндаўг. Гравюра 1578 г.
Як цвярозы палітык, ён дзейнічаў адпаведна з рэальным раскладам сілаў у рэгіёне, які выразна змяніўся не на карысць Ордэна — перадавога атраду Захаду ў Балтыі. Міндоўг палітычна і ментальна быў уключаны ў мясцовую ўсходнеславянскую культурна-палітычную сістэму.
Ацэнка дзейнасці Міндаўга ў агульным кантэксце гістарычнага працэсу
Першы гаспадар Літвы не ведаў (не мог ведаць), што паклаў пачатак найважнейшай з’яве ў гісторыі сваёй дзяржавы і некалькіх народаў, да стварэння якіх яна прычынілася. Аднак сучасны гісторык мае магчымасць ацаніць дзейнасць Міндаўга ў агульным кантэксце гістарычнага працэсу.
Дзесяцігадовы перыяд саюзных адносінаў Міндаўга з Захадам стаў першай палітычнай праявай арыентацыі ВКЛ на заходнееўрапейскую цывілізацыю.
Заходнееўрапейскія ўплывы паступова ўзмацняліся ў краіне ад сярэдзіны XIII ст., але пры Міндаўгу, як і пазней, у часы Гедыміна, яны яшчэ не былі дастаткова моцнымі, каб выбар на карысць Захаду акрэсліўся канчаткова. Тым не менш пачаткі заходнееўрапейскай арыентацыі былі закладзеныя, а давяршыў справу праз стагоддзе з чвэрцю ўнук Гедыміна Ягайла Альгердавіч.
Канстанцін Семяновіч, budzma.org
