Неяк не зусім зразумелыя стогны тых, хто год ад году наракае на сучасную беларускую прозу, а заадно і на яе сціплыя прызы. Навошта? Які сэнс у гэтых сезонных скаргах? Лухта. Пісьменнікам жа можа зрабіцца абсалютна кожны. Нават Івану Шамякіну гэта ўдалося практычна з першай спробы.

Па-першае, ну што там, па вялікім рахунку, сапраўды такога незвычайнага? Пісаць кніжкі – гэта ж як чорны квадрат намаляваць, праўда? А Шамякін мог намаляваць чорны квадрат. І зялёны мог. І жоўты. І карычневы – опа і гатова. Чамусьці ў гэтым няма сумневу. Больш за тое, неяк верыцца, што ён мог спакойна намаляваць нават два, тры… чатыры квадраты – побач, амаль не адрываючы рукі. Усё-ткі класік быў, вялікі чалавек.

Ну, а па-другое, як некалі сказала адна цыганка, у жыцці кожнага чалавека ёсць месца для подзвігу. І калі кіравацца гэтай важнай, хаця і крыху састарэлай інфармацыяй, дасягнуць можна наогул усяго на свеце.

А калі гэткага месца там, у вашым жыцці, раптам не знойдзецца – такой бяды. Затое ў гэтай задушлівай смярдзючай каморы заўжды можна адшукаць месца для ўласнага Календара. Свайго, гатовага ў патрэбны момант зрабіцца літаратурай. Таксама сваёй. Бо нам чужога не трэба. Прымаўку пра краўца з дудой чулі?

Магчыма, так яно нават лепей – няхай подзвігі здзяйсняюць спецыяльна навучаныя людзі са сваімі спецыяльна навучанымі сабакамі. А мы застанемся сам-насам са сваёй версіяй часу. Захочам – абновім, захочам – выдалім. І тады ў кожнага будзе што пісаць і што пачытаць.

Календары пішуцца так.

Спачатку трэба ўзяць і ўсё падзяліць. Напрыклад, цэлы, цнатлівы каляндарны год на дні. І проста пачаць запаўняць пустыя клетачкі. Спачатку можна ўпісаць свой дзень нараджэння – і расказаць у адмыслова створаным файле пра ўсе вядомыя і невядомыя абставіны, з гэтым звязаныя. Затым можна згадаць дзень вяселля – і паспрабаваць аднавіць ход падзей. Займальная выйдзе гісторыя… Нават калі зайцы былі забітыя не тыя. Потым: дні нараджэння дзяцей. А далей логіка і інстынкты чалавека з гадзіннікам самі падкажуць, што рабіць. Дзень, калі даведаўся, што паступіў, дзень, калі забралі, дзень, калі ўратаваўся ад немінучай смерці, дзень першага пацалунку. Дзень, калі свет перакуліўся. Дзень уцёкаў, дзень вяртання. Дзень, калі ўпала страла. Дзень, пасля якога ўсё пайшло наўскасяк. Дзень, калі да Ўскасяку пусцілі метро – і ты быў першым пасажырам.

Дзень, калі табе стала ясна, што подзвігу ў жыцці не будзе. Ніколі.

Яно толькі падаецца, што ўсё гэта назаўжды патанула, згубілася, выпала… Даты, дні, ды не, ну так, ды ну… параненыя раніцы, ночы, ночвы… Чалавек, які засядзе за такі каляндар – свой уласны каляндар, – сам здзівіцца, як лёгка можна рэканструяваць пражытае, калі яно сваё. Здзівіцца таму, як прыемна адчышчаць даты ад іржы, з якім вясёлым віскам працуе гэты на першы позірк тупы нож – нож памяці, і як яны, даты, голенькія, гідзенькія, мілыя, пачынаюць ззяць на каляндарным сонцы. Да таго ж наш час – час архівавання інфармацыі. Кожны дзень запісаны і ўлічаны, і калі нешта недзе адбывалася – недзе яно адбілася. На табе, на мне, на нас. Пачнеш шукаць пра нейкую там дэманстрацыю – і знойдзеш сябе з дурнымі вачыма і адкрытым навечна ротам. А дата – вось яна, тут як тут.

А памятаеш?.. – запытае цябе твой каляндар. – Памятаеш, як ты плаваў у вадасховішчы і раптам адчуў, як пад грудной, жалезнай, такой нечакана халоднай клеткай раптам вырасла Сэрца? Сэрца, якое, як высветлілася, ёсць пустатой, вялікай, неспазнавальнай і вусцішнай пустатой?

Памятаеш, якія былі на смак яе вусны? Такія ўсе шурпатыя, пакусаныя, у белых узорах тонкай, нібы накінутай на іх скуры, якую відаць толькі тады, калі блізка-блізка…

Памятаеш, як яе язмінавы язык… Стоп, пра язмінавы язык не трэба. Бо гэта ўжо літаратура, падуладная сезонным скаргам. Літаратура словаў. А мы пішам датамі. Лічбамі на сценах даўно не існых завулкаў. Нам нецікава, як. Нам цікавае толькі “я”.

Памятаеш, як загарнулася апошняя старонка і ты агледзеўся, разумеючы, што свет ужо ніколі не будзе іншым?

Памятаеш, як упершыню пабачыў сваё дзіця?

Памятаеш, як у самалёце нешта шчоўкнула, і пад табой раскрыўся горад – чужы і поўны каляровых рыбінаў, свецень, што плавала ў цемры?

Памятаеш, як ты ступіў на перон – пругка, рашуча, а насамрэч баязліва, нібы шпіён, як падхапіў свой чамадан, свой каляндар, свой дом, сваю крэпасць?

Памятаеш, як мяч?.. Памятаеш, як мякка?.. Памятаеш, які быў боль?

Памятаеш?..

Дык запаўняй жа клетачкі, як людзі запаўняюць клеткі. Словамі пра сябе, пра тое, што напраўду было – хаця даўно ўжо здаецца, што гэта выдумалі пісьменнікі. Нейкія нетутэйшыя. Тутэйшыя так не могуць.

Хіба што Аліндарка, наш Чалавек-каляндар. Ягоны аповед – гэта ў нейкім сэнсе спроба стварыць вось такі свой часапіс. Калі прачытаць паэму Багушэвіча правільна, робіцца зразумелым, што Аліндарка займаўся тым, што пакутліва намагаўся запоўніць тыя клетачкі. Баяўся, што не хопіць: ці то клетачак, ці то часу. Ягоны аповед цяжка назваць літаратурай. Ён – гэта суцэльны зварот да сябе: памятаеш? Памятаеш? Памятаеш?

Хай бы кожны злез з нараканняў, а стварыў бы сабе такі каляндар. Патрэба ў прозе і яе сціплых прызах адпадзе ў гэтым разе сама сабой. Па некалькі словаў на кожны дзень, крыжаванка, у якой і па вертыкалі, і па гарызанталі выходзіць нейкі абсурд. А чытаць усё роўна прыемна… Я б першы купіў такую кніжку. Ці памяняўся б. Мне нецікавыя раманы. Мне цікавыя чужыя жыцці і пустыя клеткі.

Такім вось – вольным птаствам аўтараў уласных календароў – цікава ўявіць сабе будучы літаратурны працэс. Кожны складае свой уласны каляндар, не прэтэндуючы ні на славу, ні на словы – і ўсе абменьваюцца календарамі, дорачы іх адно аднаму на розныя даты. І, шакаваныя, знаходзяць у чужых календарах сябе. Чым не нагода запоўніць клетачку?..

Пісьменнікам можа зрабіцца кожны. Бо літаратура – гэта тое, што пішацца, каб было цікава чытаць самому.

…І калі адзін такі Уласны Каляндар састарэе, можна ўзяцца за другі. Хацелася напісаць: у вольны ад працы час, але час заўсёды вольны, гэта ў нас клетачак замала. Можна тасаваць даты і ўзважваць іх у руках: ці пацягне гэтая на каляндар – або акалее адразу, калі ператворыцца ў словы і лічбы? Споведзь можа быць толькі адна – шчырая, а календароў – безліч, як каляровых квадратаў, як авечак, якіх цябе вучылі лічыць перад сном. Каб заснуць, каб не было часу. Клятага часу, які лётае над тваім домам, як гэтыя паршывыя парадныя аэрапланы.

Гэта і праўда мадэль вечнага календара і вечнай літаратуры. Бо ў ім немагчыма будзе згадаць адну важную, неаспрэчную, немінучую падзею. Цяжка знайсці для яе клетку і лічбу. Таму чалавек з календаром – вечна жывы. А там, глядзіш, і месца для подзвігу вызваліцца.

Альгерд Бахарэвіч