Дом № 23 на вуліцы Савецкай вядомы як «гатэль Севярына Ромера». Для гісторыі Гродна ён нязменна застанецца «гатэлем Рамера», у розныя гады — «Пецярбургскі», «Маскоўскі», «Польскі». Крыніцы даюць адну дату пабудовы будынка — 1856 год. Няправільны.
Працуючы з дакументамі Нацыянальнага гістарычнага архіва ў Гродне, пісьменніца Ірына Шатыронак выявіла новую інфармацыю аб уладальніку дома. Севярын фон Ромэр (9 траўня 1820 — 2 кастрычніка 1885) нарадзіўся ў Гродзенскай губерні, з дваран Курляндскай губерні, адукацыю атрымаў у Віленскай гімназіі, валодаў маёнткам Губенка ў Гродзенскім павеце, маршалак шляхты Гродзенскага павета. Прымаў удзел у паўстанні Каліноўскага.
Пабудаваў гатэль з рэстаранам за год
Сапраўды, гасцініца адкрылася вясной 1863 года. З допыту Гродзенскай следчай камісіі па палітычных справах высвятляецца: «... што пабудова дому майго ў Гродне, якую я сам без дапамогі архітэктара, прыказчыкаў і іншых асоб рабіў і сам рабіў усе разлікі, не даваў мне і адной гадзіне вольнага часу для іншых заняткаў. Дом пры Дамініканскай вуліцы пачаў будаваць у 1862 года ў красавіку месяцы і скончыў 1863 года ў сакавіку месяцы. Іншы пры Калужанской вуліцы (сучасная назва Калючынскай) пачаў будаваць у 1863 года ў красавіку месяцы і закончыў у снежні месяцы».
Пры гатэлі працаваў рэстаран, дзе ўладальнік прымаў гасцей з блізкага атачэння: «... бо ўвесь горад ведае, што ў мяне быў звычай, калі хутка хто знаёмы раніцай прыходзіў, загадаю падаваць сняданак».
Наведвальнікі — губернскія і павятовыя чыноўнікі, памешчыкі, дваране — «... і больш яшчэ стаў уваходзіць з рускімі ў сяброўскія адносіны«. Усё гэта вельмі нагадвала мужчынскі клуб па інтарэсах».
У рэстаране ад Севярына Рамера наведвальнікі атрымлівалі не толькі ранішні кубак кавы ці шакаладу, але і свежую газету, выкурвалі трубку або цыгарэту, выпівалі чарку-іншую старапольскай гарэлкі, гулялі ў карты, горача абмяркоўвалі апошнія гарадскія навіны, цэны на жыта, сена, лес, але больш за ўсё цікавіліся палітыкай. Здавалася б, нявіннае мужчынскае захапленне.
Сустрэчы на даху гасцініцы
Але на двары 1863 год, у студзені ў суседнім Царстве Польскім ўспыхнула паўстанне. Грамадскасць Гродна не засталася ўбаку. Краіна на ваенным становішчы, на ўездзе ў горад — варты казакоў, Перамяшчэнне па губерні толькі па спецыяльных дазвольных прапусках.
Многія падследныя з восені 1863 года знаходзяцца пад арыштам у Гродзенскім астрозе, усю вясну-лета 1864 года ідуць допыты. Арыштанты падаўленыя — дрэннае харчаванне, перапоўненыя камеры, грубыя звароты. Пасля пакарання смерцю Каліноўскага ў сакавіку 1864 года яго правая рука Эразм Заблоцкі (1831 — 1884), у мінулым бухгалтар губернскай будаўніча-дарожнай камісіі, нарэшце, дае паказанні, як вынік — больш за семдзесят чалавек арыштавана.
Сябры Гродзенскай следчай камісіі (палкоўнік Шэлгуноў, штаб капітан Сямёнаў, паручнікі Гогель, Югань, обер-аўдытар Шчэрба, аўдытар Фёдараў) пазней высвятляць: госці гатэля — князь Чацвярцінскі, Заблоцкі, Сільвестравіч, Камінскі, Юндзіл, Солтан, Рэдых, Багатка, Дашкевіч і іншыя — сябры забароненай падпольнай арганізацыі. «Дах» гасцініцы выкарыстоўвалі для канспіратыўных сустрэч, як і металічную шафу — сейф, дзе захоўвалася каса паўстанцаў. Любая рэвалюцыя суправаджаецца перадзелам уласнасці і пераразмеркаваннем чужых фінансавых патокаў.
Трапіў у няласку
У працэсе вочных ставак, крыжаваных допытаў людзі ламаюцца, клянуцца бацькамі роднымі, дзецьмі і Богам. У допытных дакументах за асабістым подпісам усе арыштанты прызнаюць сваю віну... і каюцца, каюцца, каюцца.
Не выключэнне Севярын Аляксандр фон Ромер. Спраўны пісар задакументаваў наступнае: «1864 год красавіка дня ... знаходжуся на дзяржаўнай службе з 1846 года, з’яўляюся сябрам коннозаводства па Віленскай губерні, маю крыж Святой Ганны 3 ступені, маю дом у Гродна, маёнтак у Гродзенскім павеце Губінка ... чыстасардэчна паказую, што і прысягай магу пацвердзіць, што сапраўдны арышт лічу для сябе поўнаю крыўдай, бо знаходзіўся на дзяржаўнай службе васемнаццаць гадоў. Ніколі не быў ні ў якіх супрацьзаконных учынках заўважаны і заўсёды карыстаўся поўным даверам ўрада. Ні на якіх зборышчах, ні ў каго не быў ні разу...».
Ромер хоча адвезці ад сябе бяду, як і цяжкае абвінавачванне ў тым, што ён «касір» у паўстанцаў Каліноўскага. «Адносна ж назвы касіра, я мяркую, што адбываецца ад зламыснікаў, мярзотнікаў, якім, як і ўсім было вядома, што я мецяжу не спачуваў і не садзейнічаў... сапраўды, мяне называлі касірам, але толькі асобы, якія аддавалі свае грошы ў маё захоўванне, таму што ў мяне ёсць шафа жалезная, званы па-польску "kasa", набыты тры ці чатыры гады, калі жыў за мяжой... бо я з жонкай хворай бязвінна пакутую ў турме».
Але слабасць аргументаў не пераконвае камісію. З допытаў высвятляецца, што зняволеныя пагалоўна адмаўляюцца ад сваіх пасад, спадзеючыся чыстасардэчнымі прызнаннямі і супрацоўніцтвам са следствам зарабіць сабе ласку.
Авантура з «касай » скончылася высылкай
Пры ператрусе ў гасцініцы прысутнічалі ваенны начальнік, паліцмайстар, капітан жандараў і панятыя. У сейфе выявіліся «чужыя» духоўныя завяшчання нейкага Пілецкага «пісьмянніцы» святароў, няўлічаныя грошы, а таксама брыльянты Радавіцкага, даўгавыя распіскі, пазыковыя лісты. Напрыклад, калежскі дарадца Франц Багатка, таксама праходзіць як удзельнік паўстання Каліноўскага, здаваў на захоўванне грошы Ромеру. Той у яго пацікавіўся пра важкія апячатаныя канверты з грашыма: «... ён мне адказаў, што гэта ўнёскі дабрачыннага грамадства і памешчыкаў на пагашэнне доўгу».
Вядома, хітруе, адхрышчваецца: «сябры арганізацыі можа мелі на ўвазе прызначэнне мяне касірам, але ніхто мне нават не рабіў прапанову, і што можа быць хто іншы выпраўляў пасаду касіра, а ўжывалі толькі маё прозвішча для ўказання, што грошы захоўваюцца ў руках чалавека са станам».
Авантура з «касай» для павятовага правадыра дваранства, чалавека заможнага, скончылася сумна. З дзяржаўнага архіва Арэнбургскай вобласці: «Ромер Севярын — муж., 46 гадоў на 1867 г., дваранін Гродзенскай губерні, сасланы пр. без пазбаўлення правоў пр. на жыхарства, знаходзіўся ў Табольску, пр. у 1867 — 69 г. выехаў у Цвярскую шубернію, сасланы разам з жонкай. Ромер Тэадора — жан., 42 гады на 1867 г., дваранка Гродзенскай губерні, сасланая пр. без пазбаўлення правоў пр. на жыхарства, знаходзілася ў г. Табольску, прыкладна ў 1867/69 г. выехала ў Цвярскую губернію, сасланая разам з мужам». Далей сляды іх губляюцца.