Пісьменніца і журналістка Таццяна Заміроўская нядаўна парадавала чытачоў новай кнігай. Яна складзеная з яе дзённіка гонза-назіранняў за наведнікамі буціка ў Нью-Ёрку з самымі дарагімі свечкамі ў свеце. Там Таццяна працавала спачатку прадаўцом, пасля менеджеркай. Выданне пад трывожнай назвай «Свечкі апакаліпсіса» ўжо стала бестселерам у некаторых анлайн-крамах.

«Наша Ніва» распытала пісьменніцу пра тое, як нараджаўся новы твор, пра жыццё ў Нью-Ёрку, закрыццё «Голасу Амерыкі» (праз што яна згубіла працу), галоўны мінус некаторых беларусаў, найлепшых айчынных пісьменнікаў і гурты, сны пра Лукашэнку і магчымасць з’яўлення кнігі на беларускай мове ў будучыні.

Таццяна Заміроўская. Фота Вольгі Рабецкай

Таццяна Заміроўская нарадзілася ў Барысаве, скончыла факультэт журналістыкі БДУ і арт-магістратуру Бард-Каледжу. Ужо 10 гадоў жыве ў Нью-Ёрку. Як журналістка і музычны крытык пісала для такіх выданняў і сайтаў як «Музычная газета», «Jazz-квадрат», Naviny.by, Tut.by, The Village, Kyky, «Радыё Рацыя». Апошнім часам для «Голасу Амерыкі» (пакуль медыя не закрылася) рэдактаркай сацсетак. Аўтарка кніг «Жыццё без шуму і болю», «Вераб’іная рака», «Зямля выпадковых лічбаў», «Смерці.net», «Эўрыдыка, правер, ці выключыла ты газ». Паводле апавяданняў Таццяны Заміроўскай ва Украіне былі знятыя два кароткаметражныя фільмы — «Рабаванне» і «Жыццё без шуму і болю». Цяпер беларуская рэжысёрка Дар’я Жук рыхтуе экранізацыю яе апавядання «Менавіта тое, чым падаецца».

«Вербацім — наш беларускі жанр, які распачалі Святлана Алексіевіч і Алесь Адамовіч»

«Наша Ніва»: Ваша свежая кніжка «Свечкі апакаліпсіса» ўжо паспела стаць у адной з інтэрнэт-крам лідарам продажаў і ўвайсці ў кампанію бестсэлераў да ранейшай кнігі «Смерці.net». Гэта сюрпрыз для вас ці былі такія стаўкі?

Таццяна Заміроўская: Мне вельмі прыемна, што так адбываецца, бо «Свечкі апакаліпсіса» былі фактычна скончаныя адначасова з завяршэннем маёй працы ў буціку свечак — больш за чатыры гады таму. Кніжка выйшла з вельмі моцным спазненнем, і тое, што яна дагэтуль патрэбная — гэта класна, канечне.

Але чаканні былі, бо блог пра маю працу зрабіўся вельмі папулярным адразу. Я яго завяла, проста каб не звар’яцець, пакуль прадавала свечкі. Спачатку ж я штовечар пасля працы мусіла пісаць справаздачу маім парыжскім босам (іх, дарэчы, клікалі Жульен і Аліўе, як навагоднія стравы). Я пісала ім, што вось прыходзілі такія людзі, паводзілі сябе так і так (мяне ў выніку таму і нанялі менеджарам, бо я вельмі класна гісторыі распавядала). І сам бос неяк сказаў: «Таня, такія класныя гісторыі, ты проста пісьменнік!» А я такая: «Ну, блін, я як бы насамрэч...».

І бос мне параіў, што я павінна з гэтых гісторый зрабіць кніжку, бо вельмі смешна. Гэта ж француз! Яны любяць такія апакаліптычныя гісторыі пра пакупнікоў, якія дзіўна сябе паводзяць, асабліва калі гэта амерыканцы. Французам толькі дай магчымасць парагатаць з амерыканцаў (дарэчы, трэба кніжку на французскую мову перакласці, буду шукаць перакладчыка).

Карацей, я спачатку запісвала назіранні для сваіх босаў, потым пачала запісваць штосьці для сябе, а потым зрабіла блог у тэлеграме, дзе вырашыла не ўказваць сваё сапраўднае імя. І як ананімны блог ён проста адразу ўзляцеў! Я падумала тады: «Вось, Таццяна, ты пішаш свае апавяданнечкі фантастычныя, і нікому яны не патрэбныя. Кніжкі выходзяць накладам у дзве тысячы, а блог твой ужо чытае 10 тысяч чалавек. Вось чым ты павінна займацца!»

У мяне была яшчэ думка, што нас, беларусаў, робіць папулярнымі вербацім. Калі людзі кажуць, а ты проста за імі запісваеш. Выдумваць нейкія наратывы і сюжэтныя аркі — усё фігня. Вербацім — наш беларускі жанр, які распачалі Святлана Алексіевіч і Алесь Адамовіч. Таму калі беларускі аўтар пачынае пісаць вербацім, ён робіцца папулярным, бо гэта эгрэгар, ён вісіць над кожным з нас.

Новая кніга аўтаркі — «Свечкі апакаліпсіса» — пра яе працу ў буціку дарагіх свечак. Фота: Міхаіл Навасёлаў

«Постсавецкія людзі часта лічаць прадаўцоў і абслугу не людзьмі, а нейкім другім гатункам»

«НН»: Пад рэцэнзіямі на кнігу можна сустрэць і каментары «зашмат рускага адборнага мата», «аўтар ненавідзіць людзей, ёй забаронена з імі працаваць». Як на такое рэагуеце?

ТЗ: Мяне хтосьці пытаўся пра адборны рускі мат у Hunter College (дзяржаўны ўніверсітэт у Нью-Ёрку. — НН), і я настолькі не ведала, што адказаць, што сказала: ну, у беларускай мове такіх мацюкоў няма, а руская мова — гэта мова агрэсіі, яна вельмі агрэсіўная, таму калі ты па-руску злуешся, то адразу вылятае мат.

Падобных водгукаў было не вельмі шмат. Але яшчэ пра блог сапраўды хтосьці такое пісаў — «яна не любіць людзей». Мне, шчыра кажучы, было нават неяк сорамна такое чытаць. Калі пра мяне такое нехта кажа, для мяне гэта «alien logic». То-бок калі хтосьці думае, што «нелюбоў да людзей» можа ўвогуле існаваць, гэта для мяне логіка псіхапата. І мне адразу робіцца вельмі страшна. Хочацца неяк дыстанцыявацца ад чалавека, для якога рэальная думка, што такая рыса характару можа існаваць.

Як можна не любіць чалавечы род? Хто ты тады сам — звышчалавек?

Мне падабаецца, як Кіра Муратава аднойчы пра гэта казала. Ёй чамусьці таксама закідвалі, што яна не любіць людзей, хаця гэта найбольш чалавекалюбівы і эмпатычны артыст, якога я ў жыцці бачыла. Яна для мяне якраз прыклад таго, як любіць і шкадаваць людзей, паказваць іх вартымі любові пры ўсіх слабасцях. Карацей, яна адказала неяк: «Што гэта значыць «я не люблю людзей?» Як гэта? Я што, котка ці Бог?» І я вырашыла забраць сабе гэтую класную фразу.

Яшчэ чытала, што «я прафнепрыдатная». Ну канечне ж, я прафнепрыдатная! Я журналістка, якая пайшла працаваць прадавачкай, не вучылася ў тэхнікуме для прадавачак. І што мне цяпер, не працаваць? У нас поўны Нью-Ёрк такіх прафнепрыдатных людзей, якія творчыя, класныя і працуюць у абслузе. Мне здаецца, што такая крытыка — гэта адмаўленне пісьменніку ў праве быць пісьменнікам, калі ён недастаткова круты, каб зарабіць на ўласных кніжках. Гэта такі дзікі постсавецкі карга-капіталізм: калі ты такі таленавіты, чаму ты такі бедны? А калі ты бедны, то ты працуеш служкай, а, значыць, забі зяпу і нічога не пішы. Мне ад гэтага вельмі сумна і млосна.

Постсавецкія людзі часта лічаць прадаўцоў і абслугу не людзьмі, а нейкім другім гатункам. Аднойчы мая ўжо былая сяброўка мне таксама гаварыла: «Таня, я ведаю, ты вядзеш гэты блог, бо ты была такая крутая журналістка, а цяпер табе сорамна, што ты другі гатунак і прыслуга». І я проста выпала ў асадак. Бо ў Нью-Ёрку, напрыклад, у тым і гарадская магія, што кожны чалавек, які працуе ў сэрвісе, ён яшчэ хтосьці. І гэтае адчуванне чалавечай годнасці таго, хто вам робіць каву — гэта тое, што адрознівае нью-ёркцаў.

Мая цудоўная калега Ксенія Туркова з «Голасу Амерыкі» таленавіта варыць каву ў беларускай кавярні Sweet Lemon у Вашынгтоне. І ёй хтосьці напісаў: «Ой, Ксенія, вось вы былі такая крутая журналістка, а цяпер вы варыце каву». Што? Так, Ксенія — крутая журналістка, і яшчэ яна робіць крутую каву. Вы можаце ў Вашынгтоне прыйсці ў беларускую кавярню, і сама Ксенія Туркова вам зробіць каву! Усяго за пяць даляраў вы атрымаеце такі досвед.

«НН»: Але часам у «Свечках апакаліпсіса» ў апісанні людзей сапраўды назіраецца такі погляд на пакупнікоў нібыта з вышыні. Маўляў, як можна так доўга разбірацца, якія свечкі даўжэйшыя, вы што, тупыя?

ТЗ: Гэта такая бездапаможнасць. Я ўвесь час згадвала фразу з «Наладчыка» Кіры Муратавай, дзе людзі слабыя, бездапаможныя. Ну, яны вось такія. І мяне адначасова і бянтэжыла, і нават неяк замілоўвала, што мы, людзі, такія падобныя адзін да аднаго ў сваёй гэтай прадказальнай бездапаможнасці.

Вось, напрыклад, як ты расставіш у краме свечкі, так чалавек і будзе навігаваць там. Ты можаш накіроўваць увагу чалавека, менавіта так, як ты хочаш. І ты думаеш: «А не такі я ўнікальны чалавек».

Калі мне здаецца, што я штосьці заўважыла і штосьці сказала — гэта проста вопыт, які быў сканструяваны тым, што мяне атачае, а не маёй уласнай асобай. Гэта неяк нават прыніжае адчуванне істотнасці ўласнай свядомасці. Ты разумееш, што ты — біялагічны від, такі, як усе іншыя людзі.

Канечне, шмат якія наведнікі сапраўды раздражнялі, калі, напрыклад, не давалі мне выйсці ў прыбіральню. А было аднойчы, што двое белых мужыкоў вельмі жудасна выказаліся наконт чорных дзяўчат, якія выбіралі свечкі. Яны мне не давалі дзяўчат абслужыць, а калі я сказала «тут людзі ў краме, мне трэба ім дапамагчы», яны спыталі: «Дзе вы тут бачыце людзей?» І не тое, каб я не любіла людзей, але вось гэтых мужыкоў я не люблю. І я ім сказала: «Прэч з крамы, я не хачу вам нічога прадаваць».

«НН»: А ёсць нехта «number one», каго не любіць Таццяна Заміроўская?

ТЗ: Я агулам не люблю расізм, нацызм, ксенафобію ўсіх відаў. Якраз у Нью-Ёрку ты прывучаешся любіць усіх, бо ты частка ўсіх. І калі ты сустракаешся з ксенафобіяй, ты нават не верыш, што яна тут можа быць. А яна ёсць, у амерыканцаў гэтага таксама шмат. Тут не было б столькі праблем, звязаных з беднасцю і расізмам, каб самі амерыканцы часам не падтрымлівалі даволі бесчалавечныя і негуманістычныя пункты гледжання.

Фота Вольгі Рабецкай

«Я жыву ў Амерыцы, а кніжка выйшла ў расійскім выдавецтве, і грошы ад выдання кніжак у Расіі я і этычна, і палітычна атрымліваць не магу і не хачу»

«НН»: Кніжка нешта прынясе ў фінансавым плане? Пра «Смерці.net», хоць гэта і стала бестселерам, вы казалі, што пражыць за такое немагчыма.

ТЗ: Я жыву ў Амерыцы, а кніжка выйшла ў расійскім выдавецтве Алены Шубінай, і грошы ад выдання кніжак у Расіі я і этычна, і палітычна атрымліваць не магу і не хачу (нават калі б яны былі вялікія). А тыя невялікія сумы, якія там назапашваюцца, атрымліваю не я, а харошыя людзі, якім яны патрэбныя, скажам так. І грошы гэтыя праўда невялікія. У Расіі (ды і не толькі), каб сапраўды мець нейкі нібыта заробак за кніжку, патрэбныя тыражы ад 50 тысяч экзэмпляраў, бо сам аўтар атрымлівае каля даляра за экзэмпляр. А тая ж мая «Смерці.net» выйшла тыражом недзе 5-6 тысяч, ён дадрукоўваўся.

Пісьменнікі ў штатах больш зарабляюць лекцыямі, працай ва ўніверсітэтах і нейкімі, напрыклад, замоўленымі артыкуламі, дапусцім, для New Yorker. Яшчэ на экранізацыях зарабляюць. Дзякуючы маім агентам, за правы на экранізацыю «Смерці.net» я зарабіла нармальныя грошы, якія мне якраз былі вельмі патрэбныя, бо тады ў краме свечак мне не вельмі шмат плацілі.

Ёсць, дарэчы, такая добрая кніга, я яе ўсім рэкамендую — The Gift («Дар») Льюіса Хайда. Яна пра тое, што творчасць — гэта падарунак, і кніжку мы пішам у падарунак. У нас ёсць нейкі дар, і мы ім проста дзелімся з іншымі людзьмі. Пісаць — гэта не праца. Як толькі гэта робіцца пагадзіннай працай, яно перастае быць творчасцю. А вось ужо выдавец павінен кніжку прадаць, ён робіць з яе тавар. І ён зарабляе на тавары і плаціць пісьменніку за тое, што той даў магчымасць зрабіць з ягонага дару тавар.

З кніжкай як з дзіцём: калі ты яго выхоўваеш, ты ж не будзеш лічыць, колькі грошай было выдаткавана на кожны год яго жыцця і колькі табе вярнулася потым.

Фота з асабістага архіва гераіні

«НН»: Але чаму вы вырашылі публікавацца менавіта ў расійскім выдавецтве з усімі складанасцямі па вывадзе грошай?

ТЗ: Гэта быў асэнсаваны выбар. Па-першае, я ўжо даволі даўно паабяцала гэтую кніжку Алене Шубінай. Я даўно з ёй працую, і як выдавец яна мне вельмі падабаецца. Яна, праўда, класная і вельмі незалежная. Яна не зрабіла нічога, за што яе можна было б не паважаць, асабліва пасля 2022 года. Я вельмі цаню выдаўцоў — і беларускіх, і расійскіх, — якія не з’ехалі і якія ў сітуацыі татальнага навакольнага людажэрства здолелі застацца сабой і захавалі сваю этыку.

Другая прычына — я хацела сваю кніжку там, дзе яе хочуць чытаць. Каб яна прадавалася ў Беларусі на ўсіх палічках. Каб мая мама магла пайсці ў кнігарню ў Барысаве і яе набыць. «Эўрыдыку» я выдавала ў Польшчы ў выдавецтве «Мяне няма», і яе было няпроста дастаўляць у Беларусь і Расію.

«НН»: А колькі вы зараблялі ў буціку свечак, з гэтага можна было жыць? Кошт адной свечкі адтуль у 200 даляраў, канечне, уражвае.

ТЗ: Жыццё ў Нью-Ёрку можа дазволіць сабе кожны, хто можа аплаціць хаця б арэнду. Гэта самая жудасная штука. А калі ўжо арэнда і камуналачка аплачаныя, то колькі б не заставалася пасля — 100 даляраў ці тысяча, ты ўжо на гэта пражывеш.

У краме свечак мне спачатку плацілі мінімалачку — 18 даляраў за гадзіну. А калі я стала менеджарам, прапанавалі царскія 24 даляры за гадзіну. Гэта таксама мала, але гэтага хапала, хоць і не на шмат.

Цяпер я зноў шукаю працу, і складана, канечне, штосьці адшукаць, улічваючы, што больш за тысячу журналістаў «Голасу Амерыкі» засталіся беспрацоўнымі, у медыя складана ўліцца. Але на крайні выпадак у мяне ўжо ёсць класны досвед у рытэйле, я магу туды вярнуцца. Там, канечне, дагэтуль плацяць ад 18 да 24 даляраў за гадзіну. І ў цяперашнія часы гэта настолькі мала праз інфляцыю, што я не ўяўляю, як на гэта жывуць людзі. Калі я працавала ў краме, яшчэ можна было зняць у Нью-Ёрку студыю за $1600. Цяпер такія каштуюць мінімум $2500 у больш-менш нармальным раёне.

«Было складана падумаць, што дзяржава можа зачыняць медыя, у якіх я працую, калі гэта ЗША»

«НН»: Калі мы закранулі «Голас Амерыкі», вам паведамілі пра звальненне наўпрост адным днём?

ТЗ: Так, усё адбылося адным днём: 14 сакавіка пра гэта абвесцілі, і на наступны дзень ужо нікога не пусцілі ў рэдакцыю — будынак быў фактычна зачынены, нават рэчы ўласныя было складана забраць. На той момант сама я знаходзілася ў арт-рэзідэнцыі MacDowell, таму атрымалася змякчаная версія катастрофы. Рэзідэнцыя паставілася да маёй сітуацыі з разуменнем: я павінна была правесці там толькі два тыдні, бо праца рэдактаркі сацсетак больш не дазваляла. Але тут я была ў такім жудасным стане, што мне дазволілі яшчэ на месяц затрымацца.

Перажывалася ўсё вельмі цяжка. Было складана падумаць, што дзяржава можа зачыняць медыя, у якіх я працую, калі гэта ЗША. У Беларусі гэта неяк звыкла было.

Я вось жартую (але гэта не жарт), што ў мяне такое прывіднае партфоліа: кожнае медыя, у якім захаваліся б мае самыя класныя артыкулы, сёння проста не існуе. Маіх артыкулаў не існуе. Немагчыма знайсці мае тэксты ў «Белгазеце», на Naviny.by, Tut.by, The Village, на Kyky. Пры гэтым у Беларусі мне ніколі не было страшна. А вось тое, што гэта яшчэ і з Амерыкай адбываецца, гэта страшна. Нас абазвалі «радыкальнымі левакамі», якімі мы ніколі не з’яўляліся...

А мне казалі: «Таня, чаму ты так пераймаешся? Мы ўсе гублялі працу. Гэта нармальна». Але мне крыўдна за саму сітуацыю, што медыя забіваюць. Тое, што ў Беларусі столькі знішчаных архіваў, як у выпадку з Tut.by, — гэта катастрофа. Гістарычнага маштабу катастрофа, падчас якой знішчаюцца сведчанні пра тое, чым жыла Беларусь у гэтыя часы. Тое самае з «Голасам Амерыкі». Гэта гістарычнае медыя, яму 82 гады. Яго нават КДБ не змаглі заглушыць, а тут раптам сама Амерыка проста забіла. Я гэта ўспрымаю як забойства жывой істоты. Медыя жывыя ўсё ж.

Я лічу, што Амерыцы вельмі патрэбнае было такое медыя, каб трансляваць сваю амерыканскую гісторыю для іншых краін на розных мовах. «Голас Амерыкі» па законе меў права на рэдакцыйную незалежнасць, дзяржава не магла ўмешвацца ў палітыку медыя. Магчыма, таму яго ў выніку зачынілі. Прасцей было зачыніць, чым рэфармаваць.

Некаторыя былыя супрацоўнікі цяпер па ўласнай ініцыятыве зрабілі сайт Save VOA і актыўна ім займаюцца.

Фота Вольгі Рабецкай

«НН»: Пісьменнікам Святлане Алексіевіч ці Сашы Філіпенку часам прылятае за тое, што яны не пішуць па-беларуску. Вам самой хочацца адолець нейкую буйную літаратурную форму менавіта на беларускай мове?

ТЗ: Хацелася б вельмі. Я думаю, што мне так не прылятае, як таму ж Філіпенку, бо я ўсё ж не жыла ў Расіі. І як журналістка я найперш абслугоўвала беларускамоўную культуру і працавала даволі шмат па-беларуску (на той жа «Радыё Рацыя» гадоў сем рабіла ўсялякія падкасцікі і нешта пісала).

Але літаратура ў мяне пісалася толькі па-руску, бо ўсё ж гэта мая першая мова. Па-ангельску я таксама не тое каб пішу (эсэ і журналістыку яшчэ магу і па-ангельску, і па-беларуску).

Апошнім часам, дарэчы, я пішу якраз беларускія расказы для нью-ёркскага альманаха «Беларус». Там штораз просяць: «Таццяна, дай апавяданне». І я напісала для іх парачку па-беларуску. Па адным з іх «Менавіта тое, чым падаецца» рэжысёрка Даша Жук будзе здымаць кіно (яно, дарэчы, білінгвальнае, бо там два героі — у аднаго больш беларускамоўны свет, а ў іншага рускамоўны).

«Менавіта тое, чым падаецца» — гульнявы праект у жанры антыўтапічнай навукова-фантастычнай драмы па аднайменным апавяданні Таццяны Заміроўскай. Будучы фільм Дар’і Жук раскажа гісторыю маладой пары, якая эмігруе з Беларусі ў ЗША. Але ўлады вяртаюць маладзёнаў на радзіму праз тэхналогію тэлепорта.

Прома-кадр з фільма «Менавіта тое, чым падаецца» (Exactly What It Seems)

«НН»: У чэрвені Дар’я Жук расказвала, што фінансаванне на фільм было ўжо часткова сабранае. Ці ёсць ужо яснасць калі пачнуцца здымкі?

ТЗ: Кінавытворчасць — вельмі павольны працэс. З Дашыных словаў, практычна ўсё ўжо пазбіралі, крышачку засталося. Спадзяемся, што калі не ў канцы гэтага года, то ў пачатку наступнага пачнуцца здымкі.

«Я лічу, што беларусы — гэта такая вельмі аселая нацыя»

«НН»: Нядаўна вы сказалі, што нарэшце асэнсавалі сябе нью-ёркеркай. Што гэта значыць? Хто такі нью-ёркер і чым ён асаблівы?

ТЗ: Я гэта зразумела толькі бягучым летам, калі давала інтэрв’ю Халезіну для яго YouTube-шоу. Мы пайшлі ў Elizabeth Street Garden, я глядзела на гэты садзік і раптам зразумела, што я нью-ёркерка, што я ўжо эмігравала. Гэта было такое споўненае атаесамленне сябе з мясцовымі: мне гэты горад баліць, мне баляць ягоныя месцы, якія хочуць знішчыць, і ў мяне ёсць адчуванне гэтага «мы». Мы, нью-ёркеры, і мы хочам, каб было так, а вось так мы не хочам. З’явілася гэтае адчуванне прыналежнасці да сваіх. Дарэчы, праца ў свечным буціку мне вельмі дапамагла ў тым ліку стаць часткай горада.

Для мяне быць нью-ёркерам — гэта мець адчуванне таго, хто мы. То-бок я праз тутэйшасць усё роўна вызначаю нью-ёркерства, таму, напэўна, я беларускі нью-ёркер.

«НН»: А ў чым яшчэ асаблівасць беларускага нью-ёркера?

ТЗ: Мне здаецца, беларускія нью-ёркеры, як і ўсе нью-ёркеры, вельмі розныя. І па палітычных пазіцыях, і па этычных. Але я іх усіх люблю, нават тых, з кім не супадаю ў нейкіх момантах, бо ўсё ж гэта беларусы. І толькі з беларусамі можна размаўляць пра такія штукі, якія не трэба тлумачыць.

Я калі была экзіт-польшчыкам на незалежных назіраннях за выбарамі 2020 года ў беларускім кансулаце ў Нью-Ёрку, там жа стаяла чарга ў паўтары тысячы чалавек. І такія былі цудоўныя людзі, сэрца радавалася! Я там столькі новых сяброў знайшла ў гэтай чарзе, мы дагэтуль сябруем. Усе мы розныя, але ёсць такое эйфарычнае адчуванне нашай аднолькавасці.

«НН»: Ці стала ў ЗША адчувальна больш беларусаў з 2020 года?

ТЗ: Рускіх дакладна стала шмат. Эміграцыйны адвакат, які мне дапамагаў з рознымі паперкамі, аднойчы мне сказаў: вось раней вас, беларусаў, было шмат, а пасля 2020-га неяк перасталі вы прыязджаць. Быў кавід, складана было рабіць візы, у тым ліку эміграцыйныя, магчыма, таму. Я тады задумалася: мне здавалася, што сапраўды шмат беларусаў прыехала, а вось на думку эміграцыйнага адваката — не вельмі. Усё ж большасць едзе пабліжэй, у Еўропу.

У пачатку 20-га стагоддзя сюды вельмі шмат беларусаў з’язджала. Неяк да нас з канцэртамі прыехала Света Бень і сказала: «Мне трэба знайсці стрыечнага дзядулю на востраве Эліс». Мы пашукалі, пагуглілі па архівах, аказалася, што праўда — быў там нейкі Аляксандр Бень. Але ўсё ж такі гэта такія асобныя, вельмі адважныя людзі. І пра іх засталіся сведчанні, пашпарты, дакументы ў музеі міграцыі. Агулам я лічу, што беларусы — гэта такая вельмі аселая нацыя, яны не тое, каб імкнуліся самі па сабе эміграваць. Толькі вымушана прыходзілася, як пасля 2020-га.

Калі я і мае сябры пачалі рабіць 23andMe, Ancestry і іншыя генетычныя тэсты, аказалася, што ва ўсіх нас вельмі гамагенныя этнічныя складнікі, бо ўсе нашы продкі сядзелі літаральна ў адной вёсачцы, хадзілі адзін да аднаго ў госці і бралі ў жонкі дзяўчын з суседняга сяла.

Я вось даведалася, што пісьменнік Кірыл Дубоўскі — нейкі там мой вельмі далёкі пляменнік. А потым высветліла, што Рома Свечнікаў таксама мне радня. І нават мастачка Леся Пчолка, якая родам з Барысава, як і я, яна нейкая мая далёкая сястра.

«Столькі мы пераймаліся за тое, каб нейкі наш гурт стаў сусветна вядомым, што Божанька злітаслівіўся над намі»

«НН»: Хто для вас сёння топ-тры пісьменнікі з сучаснікаў?

ТЗ: Я назаву топ-тры беларускія паэткі, бо пра топ-тры беларускіх пісьменнікаў-мужчын і так усе скажуць, што гэта Марціновіч, Бахарэвіч і Філіпенка. І без мяне ўсе ведаюць, што яны крутыя.

А мае тры любімыя беларускія паэткі — гэта Вальжына Морт, Таня Скарынкіна і Ліна Казакова, пра якую мала хто ведае. Яна ў фэйсбук выкладае свае вершы, і яны мне так падабаюцца, што я ўпершыню ў жыцці на падставе верша напісала апавяданне старонак на 15 і зараз працую над яго беларускамоўнай версіяй.

Ліна ў сваіх вершах піша пра тое, як функцыянуе чалавечая памяць, пра тое, як немагчыма дацягнуцца да нашага Менска, якога ўжо няма. Гэта проста да слёз класна. Хацелася б, каб у яе была кніжка і каб пра яе вершы ведалі.

«НН»: А што наконт топа гуртоў?

ТЗ: «Молчат дома» трэба назваць, я ганаруся імі вельмі. Яшчэ мне падабаецца Анастасія Рыдлеўская. Я спачатку была падпісаная на яе як на мастачку, і тут раптам бачу, які яна альбом запісвае, якая ў яе крутая музыка — ну проста беларуская Bjork і Kate Bush, нават лепш. Вельмі хочацца, каб у яе склаўся вельмі яркі лёс і каб яна зарабляла творчасцю.

Плюс толькі нядаўна я пачула класны гурт Rap&Vogue. Вельмі харошы, вельмі яны мяне развесялілі, смешныя і таленавітыя. Гэта татальна мой жанр.

«НН»: У чым прыкол, што менавіта пост-панк гурты з Беларусі так выстрэльваюць у свеце? Не толькі «Молчат дома», а той жа беларускамоўны «Нюрнберг».

ТЗ: Яшчэ Super Besse і Dlina Volny.

Мне здаецца, гэтае пытанне больш да Сашы Чарнухі. Трэба, каб ён зрабіў цэлы выпуск свайго «Міністэрства сепультуры» на ютубе на тэму, чаму ўсё ж пост-панк. А я ўжо, на шчасце, пісьменнік, а не музычны журналіст.

Таму проста лічу, што наша гаротная беларуская краіна так шмат пакутавала, столькі мы пераймаліся за тое, каб нейкі наш гурт стаў сусветна вядомым, што Божанька злітаслівіўся над намі і сказаў: «З гэтага моманту ўсё ў стылістыцы «тлен 90-х» будзе рабіцца папулярным, калі яно будзе з Беларусі. Трымайце падарунак».

Вось так і атрымліваецца з тых часоў.

«Мне даволі даўно не пішацца, бо мне страшна. Мне пішацца, калі мне трывожна»

«НН»: Крытыка ў бок Сяргея Міхалка не сціхае, цяпер ад яго патрабуюць не толькі палітычных заяваў, але і больш агеньчыка ў вачах на выступах, абмяркоўваюць яго знешнасць. Вы працягваеце быць яго адвакаткай, як раней?

ТЗ: Я ўжо казала, што ад Міхалка варта адчапіцца. Ён ужо зрабіў усё, што мог, для беларускай культуры. Кожны чалавек мае права на дэпрэсію, на тое, каб ляжаць і нічога не рабіць і не мець ніякай моцы працягваць быць тым, кім быў раней. І ўсе мы, асабліва эмігранты, у такіх сітуацыях бывалі. Людзі агулам слабыя.

Здаецца, адзінае, за што я магу крышачку злавацца на беларусаў, гэта тое, што для некаторых з нас агульны траўматычны досвед з’яўляецца не падставай для эмпатыі, а часам падставай для большага цынізму. Для пэўных беларусаў чамусьці перажыць лайно — гэта нагода пасля казаць: «Ой, ды бл*ць, у мяне гэта ўжо 10 разоў было. Ой, божа, дэпрэсія? Я ўжо прайшла праз дэпрэсію. Ой, закрылі тваё медыя? Маё медыя 10 разоў зачынялі». Гэтага я не разумею. Нам варта свой траўматычны досвед пераплаўляць не ў цынізм, а навучыцца любові і эмпатыі.

У дачыненні да Міхалка беларусам якраз трэба згадаць: «А ў вас саміх не было такіх сітуацый? Вы такімі не былі?» Я не веру, што вы такімі не былі. Калі вы выкараскаліся, то чаму гэта не нагода адчуць жаданне падтрымаць чалавека? А не дыстанцыявацца на падставе таго, што ён недастаткова малайчына.

Думаю, шмат хто з нас таксама без аганькоў у вачах, без былой бадзёрасці. Мне самой даволі даўно не пішацца, бо мне страшна, а калі мне страшна, то мне не пішацца. Мне пішацца, калі мне трывожна. Я думаю, паколькі кожны з нас праходзіў праз рознае, ад Міхалка трэба адчапіцца. Канцэрты, я лічу, у яго не столькі дзеля грошай, а каб згадаць сябе мінулага і неяк з ім наноў злучыцца.

Фота з асабістага архіва гераіні

«НН»: Беларусь, дзе сёння не можа выступіць Макс Корж, Nizkiz і іншыя папулярныя творцы, а лідара гурта «Палац» Алега Хаменку затрымліваюць, хаця на двары 2025 год, якія будзе мець наступствы далей?

ТЗ: Я гэта ўсё перажываю як катастрофу і не магу гэта аналізаваць, бо ў мяне аналітычны розум не ўключаецца, калі мне балюча. Ніхто не ў бяспецы дагэтуль, нават тыя мае сябры, якія думалі, што яны ў бяспецы, бо за імі не прыйшлі за пяць гадоў. Не, усё роўна прыходзяць.

І наконт Алега Хаменкі была страшная навіна. Але я не з тых, хто будзе казаць: «Чаму не з’ехаў, сам вінаваты». Гэта яго краіна, ён мае права жыць на сваёй зямлі.

«НН»: Ці сняцца вам яшчэ сны пра Лукашэнку? Калі так, пра што быў апошні сон?

ТЗ: Мне снілася нядаўна, пасля 20 студзеня, што я сустракаю Лукашэнку і так жартаўліва, з усмешачкай, яму кажу: слухайце, вось я пра вас так дрэнна думала, што вы вось такі і такі, а цяпер так, ведаеце, паглядзіш на нейкіх іншых другіх лідараў, навіны пачытаеш — так слухайце, вы ў параўнанні з некаторымі яшчэ нармальны! Нават не такі ўжо і жудасны, увогуле нават нічога такі, ха-ха! Уяўляеце? І ён такі на мяне глядзіць і холадна пытаецца: у параўнанні з кім? Ну, скажы! З кім? І ў мяне такі вусціш — што мой жарт не падхапілі, і прычым хто не падхапіў, Лукашэнка не падхапіў! Мне стала так страшна, што я прачнулася.

«НН»: Чаго яшчэ чакаць ад Таццяны Заміроўскай як пісьменніцы бліжэйшым часам?

ТЗ: Пакуль у мяне такі творчы крызіс, таму трэба выдаць тое, што я напісала за апошнія пяць гадоў. А я напісала толькі адну кніжку, насамрэч. Бо «Свечкі апакаліпсіса» я скончыла ў 2021 годзе, «Смерці.net» увогуле ў 2019-м напісала, а «Эўрыдыка» была складзеная з эсэ, напісаных цягам дзесяці гадоў у эміграцыі. З новага там было толькі вялікае эсэ пра вайну, напісанае ў 2022-м годзе.

А з «creative writing fiction» я напісала за пяць гадоў толькі складанку апавяданняў. І яны ўсе вельмі балючыя. І там ёсць і пра Беларусь, і пра бежанства, і пра эміграцыю, і пра квантавую тэлепартацыю, і пра рэпрэсіі. І вось я хачу, каб гэтая кніжка ўрэшце выйшла, гэта будзе такая мая справаздача: усё, я адстралялася, я расказала пра гэтыя пяць гадоў, і тады я буду пісаць нешта новае.

Пакуль хачу ў канцы года гэты зборнік выдаць, каб людзі пакуль выдыхнулі, пачытаўшы «Свечкі», а потым ужо будзе складанае. А калі назбіраецца ў мяне складаначка беларускамоўных апавяданняў, я беларускамоўным нашым выдаўцам яе прапаную.