Помнік архітэктуры пачатку XX стагоддзя, які служыў да 1960-х гадоў млыном, а пазней быў аддадзены пад аршанскі этнаграфічны музей «Млын», адзначыў 120-годдзе. Навуковы супрацоўнік установы культуры Ірына Смірнова расказала карэспандэнту БЕЛТА, як захаваўся будынак і якую калекцыю гістарычных артэфактаў у ім можна сёння ўбачыць.
Этнаграфічны музей «Млын». Фотаздымак з сайта orsha.museum.by
Гэты мураваны будынак з’явіўся ў Оршы на беразе Дняпра ў 1902 годзе на грошы мясцовай управы, а дагэтуль у горадзе быў драўляны млын. Першапачаткова млын быў вадзяным рухавіком у 50 конскіх сіл, на ім працавалі 10 чалавек. Праз 10 гадоў кола ў ім круцілася ўжо з дапамогай пары, а з прыходам электрычнасці тут усё стала працаваць на энергіі току. Да 1960 года млын выконваў сваю непасрэдную функцыю, а потым у Оршы пабудавалі мелькамбінат (цяпер гэта Аршанскі камбінат хлебапрадуктаў), і неабходнасць у «перажытку мінулага» адпала. У будынку арганізавалі склад, пасля яго выкарыстоўвалі і ў якасці кухні, а некаторы час ён пуставаў і станавіўся непрыдатным.
Пасля распаду СССР цікавасць у суверэннай Беларусі да сваёй гісторыі ўзрасла, і старажытны будынак вырашылі адрамантаваць і ажывіць. Ірына Смірнова расказала, што тады на яго знайшліся ахвотнікі сярод бізнесменаў, якія хацелі перарабіць былы млын пад кафэ, але ўсё ж помнік архітэктуры аддалі этнаграфічнаму музею. Цяпер у ім экспануюцца гістарычныя артэфакты. Асноўную частку з іх, а гэта больш за 500 экспанатаў, навуковыя супрацоўнікі музея сабралі ў этнаграфічных экспедыцыях. Толькі невялікі куток адведзены пад сучасныя вырабы народных майстроў мясцовага дома рамёстваў.
На першым паверсе музея ўсё прысвечана хлебу, сялянскаму побыту і працы ў полі. Тут сабраны плуг, ступы, дзяжа для хлебнай закваскі, сярпы, косы, гліняныя гаршкі, у тым ліку здвоеныя, у якіх на полі насілі абед для касцоў і жнеяў, і многае іншае. Усяго і не пералічыць. І яшчэ ў калекцыі музея можна ўбачыць старажытны «млын»: ступу ў выглядзе вялікага каменя з выемкай і круглым «песцікам» — каменем, якім у старажытнасці пераціралі збожжа. Яе знайшлі пры раскопках у Оршы, і яна заняла сваё пачэснае месца сярод аўтэнтычных экспанатаў у пастаяннай «хлебнай» выставе музея.
Ірына Смірнова расказала таксама аб традыцыях і павер’ях, звязаных з самай галоўнай стравай любога славянскага стала і яе вырабам. Напрыклад, хлебную дзяжу ніколі нельга было разлучаць з рыдлёўкай, прызначанай выключна для замешвання цеста. І нават калі інструмент для замешвання прыходзіў у непрыдатнасць, а яму на замену куплялі ці рабілі новы, то папярэдніцу пакідалі побач, каб энергетыка перацякла ў навабранца. А вось ступу для збожжа з песцікам нельга было пакідаць на ноч разам, пры гэтым ступу трэба было захінаць ручніком, каб туды не пракраўся злы дух.
Легендамі і былінамі аброс і сам будынак млына, які даўней лічылі месцам пасялення нячыстай сілы. Аднойчы бацька з сынам, якія працавалі тут, затрымаліся пасля працоўнага дня і разам адправіліся праз мост, што побач, дадому. Нечакана яны пачулі жаласны жаночы голас. Паглядзеўшы пад мост, яны ўбачылі цудоўную дзяўчыну, якая клікала на дапамогу. Малады работнік млына ўжо хацеў быў кінуцца ўніз на выратаванне, але бацька яго ўтрымаў, перахрысціў — і панна раптам выпарылася. Яшчэ побач з ранейшым млыном у канцы XIX стагоддзя вядомы ў Оршы ліхтаршчык падчас сваёй вячэрняй працы ўбачыў, як да яго нясецца чорная свіння. Яна стала хістаць ліхтарны слуп і апантана крычаць. Ліхтаршчык быў не з баязліўцаў, ён перахрысціў сябе і свінню, і ашалелая жывёліна знікла. А яшчэ ў сценах старадаўняга млына блукае свой прывід — Белая Дама. Па легендзе, гэта дух гаспадыні млына, якая завяшчала яго свайму пляменніку з умовай, каб той ніколі не звязваў сябе шлюбам. Аднак малады чалавек не выканаў свайго абяцання, абзавёўся сям’ёй, і дух яго цётачкі дагэтуль злуецца на непаслухмянага сваяка. Якраз гэтую легенду ў сваіх містычных экскурсіях выкарыстоўваюць работнікі музея, і наведвальнікі становяцца сведкамі з’яўлення Белай Дамы.
Ёсць у музея і сучасныя гісторыі, у тым ліку рамантычныя. Адна з іх звязана з кашуляй аршанскага строя. Аднойчы ў музей прыйшоў ліст ад дзяўчыны з Санкт-Пецярбурга, якая прасіла даслаць ёй узоры вышыўкі, распаўсюджанай на Аршаншчыне. Яна хацела ўпрыгожыць ёй кашулю для свайго каханага з Оршы. Работнікі музея запрасілі жыхарку паўночнай сталіцы Расіі на экскурсію, і тая не проста змагла ўбачыць аршанскую вышыўку, але і даведалася пра асаблівасці мясцовага строя. І вось сёлета ў жніўні ў музей прыйшла закаханая пара, а на хлопцу была апранутая тая самая кашуля. Ірына Смірнова расказала, што ўжо жонка аршанца амаль поўнасцю паўтарыла ўзор, а яе муж нават сфатаграфаваўся по
Гэтыя і іншыя гісторыі работнікі музея расказваюць наведвальнікам ад малога да вялікага. У будынку былога млына, які цудам захаваўся пасля вайны, яшчэ лунае дух даўніны, які падтрымліваюць супрацоўнікі этнаграфічнага музея «Млын».
Фота Аляксандра Хітрова
