Пра творчасць класіка беларускай літаратуры, якога і цяпер ведае ці не кожны школьнік, распавядае PALATNO.

Стоп, а хто такі Янка Маўр?

Сапраўднае імя Янкі Маўра — Іван Фёдараў. Ён нарадзіўся ў 1883 годзе ў горадзе Лібава (цяпер гэта Ліепая ў Латвіі) у сям’і сталяра. У дзяцінстве жыў у вёсцы маці на Ковеншчыне.

Вучыўся там жа, скончыў рамеснае вучылішча ў Коўне. У 1889 годзе паступіў у Панявежскую настаўніцкую семінарыю, але быў выключаны за ўдзел у рэвалюцыйным гуртку. У 1903 годзе Янка Маўр стаў настаўнікам, працаваў на Ковеншчыне і Барысаўшчыне.

Аднак ужо праз тры гады, у 1906-м, яго затрымалі разам з Якубам Коласам і яшчэ некалькімі ўдзельнікамі з’езда настаўнікаў. На доўгі час Янка Маўр быў пазбаўлены права выкладаць. Толькі ў 1911 годзе ўладкаваўся выкладчыкам геаграфіі і гісторыі ў прыватную школу ў Мінску.

Пасля Кастрычніцкага перавароту Янка Маўр працаваў у школе, у саюзе работнікаў асветы і іншых установах. Акрамя асветніцкай працы і пісьменства займаўся перакладамі.

Памёр у 1971 годзе.

«Багіра»

Аповед «Багіра» расказвае гісторыю з’яўлення незвычайнай чорнай коткі ў адной сям’і. Спачатку котка падавалася звычайнай жывёлай, але хутка яна становіцца клапатлівай, сапраўднай абаронцай і гаспадыняй. Высвятляецца, што котка не выпадкова прыйшла да людзей, бо яна хацела схаваць кацяня ад холаду. Котцы далі імя Багіра — у гонар знакамітай пантэры. Котка разносіла сваіх кацянят па розных кватэрах, даглядала іх і карміла. Жыхар кожнай з кватэр думаў, што котка клапоціцца толькі пра аднаго гадаванца, але яна працавала на чатыры сям’і адначасова.

Як толькі Багіра аддала ўсіх кацянят, то ў яе зніклі мацярынскія абавязкі і прачнулася гаспадыня, якая лезе ва ўсе справы. Яна пачала шкодзіць, нават крала ежу. Яе ніяк не змаглі спыніць і супакоіць, хоць у ёй усё роўна бачылі характар і розум.

Гэтая гісторыя напісана з вялікай любоўю, гумарам і цёплай іроніяй. Яна закранае пытанні пра розум і інстынкт, давер паміж чалавекам і жывёлай, пра адданасць жывёлы, якая часам бывае мацнейшай за чалавечую. Багіра — не проста котка. Гэта вобраз мацярынства, розуму, годнасці, з якой яшчэ трэба ўмець жыць побач.

«Палескія рабінзоны»

Аповесць Янкі Маўра апісвае падзеі 1920-х гадоў. Два беларускія падлеткі, Віктар і Мірон, адпраўляюцца ў вандроўку па Палессі на лодцы падчас вясновай паводкі. Хлопцы выпадкова губляюць сваю лодку і трапляюць на невялікую выспу сярод балот. У ізаляцыі ад людзей і цывілізацыі яны пачынаюць змагацца за выжыванне: будуюць жытло, здабываюць ежу, вучацца паляваць і гэтак далей.

З часам хлопцы адкрываюць сапраўдную моц сяброўства. Яны дапамагаюць адзін аднаму, выкарыстоўваюць веды для выжывання: Віктар захапляецца заалогіяй, а Мірон — батанікай. Акрамя штодзённай барацьбы з прыродай яны сутыкаюцца з сапраўднай небяспекай. Заўважаюць, што выспа з’яўляецца базай для кантрабандыстаў і браканьераў, якія трымаюць у палоне мясцовага міліцыянера. Хлопцы дапамагаюць уцячы міліцыянеру, а пасля ўдала змагаюцца супраць злачыннай групы.

Янка Маўр быў натхнёны класічным матывам «Рабінзона Круза», але стварыў беларускі варыянт «рабінзанады». Пісьменнік замест экзотыкі з марамі і пясчанымі выспамі апісаў падзеі ў беларускіх лясах, балотах і жывой прыродзе Палесся.

«Чалавек ідзе»

Аповесць Янкі Маўра «Чалавек ідзе» з’яўляецца мастацкім асэнсаваннем вытокаў чалавецтва. Пісьменнік раскрывае яркія і дынамічныя эпізоды жыцця першабытных людзей, тэму паходжання чалавека. Маўр пагружае чытачоў у цяжкую і напружаную барацьбу першабытных людзей з прыродай, як людзі паступова адрываюцца ад яе і становяцца самастойнымі асобамі.

Галоўным героем аповесці становіцца Краг, дзяўчына Агу і хлопчык Ра. Яны ўвасабляюць розных прадстаўнікоў першабытнага племені. У іх вобразах яшчэ не адбыўся падзел паміж чалавекам і прыродай, але ўжо адчуваецца імкненне адрознівацца ад навакольных людзей. Маўр вылучае найбольш драматычныя моманты ў іх жыццях: смерць, выратаванне, страх і іншае. Пісьменнік падкрэслівае, што менавіта ў такія моманты адбываецца чалавечае фарміраванне.

Своеасаблівы каларыт даўніны надаецца праз элементы прыгодніцкага жанру, казачнага зачыну і з дапамогай сімвалічных загалоўкаў раздзелаў аповесці. У гэтым творы Янкі Маўра можна прачытаць паміж радкоў, што сапраўдны Чалавек яшчэ толькі пачынае свой вялікі гістарычны шлях.