Працягваем вандраваць разам з «Будзьма!» па беларускіх абшарах. Сёння завяршаем вандроўку па Верхнядзвінскім раёне Віцебскай вобласці па маршруце: Верхнядзвінск — Каханавічы — Асвея — Сар’я — Росіца — Вопытная — Бігосава — Бароўка. Тут пабачым цэрквы, касцёлы, старасвецкія сядзібы, прыродныя помнікі, местачковую забудову канца пазамінулага стагоддзя, магілы нашых славутых землякоў. Гэтым разам скіруемся ў вёскі Росіца (гіст. Расіца), Вопытная, Бігосава ды Бароўка.
Фота: planetabelarus.by
Росіца
Першай сёння прапануем наведаць вёску Росіца ці, як кажуць месцічы, Расіца. Першы пісьмовы ўспамін пра Расіцу датуецца 1552 годам. Вядома, што ў 1599 годзе вялікі канцлер ВКЛ Леў Сапера набыў паселішча ў Давыда Расіцкага. Знакаміты аўтар статутаў ВКЛ Леў Сапега фундаваў тут і пабудову першай уніяцкай царквы, асвечанай у гонар Яна Хрысціцеля. За Сапегамі Расіца была дастаткова буйным ды развітым мястэчкам, саступаючы на той час толькі Дрысе ды Асвеі ў дадзеным рэгіёне.
Росіца, Траецкі касцёл да 1910
Росіца, Траецкі касцёл да 1910, інтэр’ер
Паводле звестак на 1753 год, гаспадарамі Расіцы ўжо з’яўляўся род Лапацінскіх. Першы касцёл у Расіцы быў узведзены ў 1778 годзе за Мікалаем Лапацінскім, а дабудаваны ўжо за ягоным сынам, біскупам Юзафам Лапацінскім, які і быў пахаваны ў гэтым касцёле Найсвяцейшай Тройцы ў 1803 годзе. Той касцёл, на жаль, не захаваўся да нашых дзён, толькі на старых фотаздымках.
Росіца, абноўлены Траецкі касцёл, 1913
Але на ягоным месцы ў 1906 годзе пачалося будаўніцтва новага, цаглянага, рыма-каталіцкага храма ў неараманскім стылі, асвечанага ў 1911 годзе таксама, як і ягоны папярэднік, у гонар Святой Тройцы. Гэты храм і сёння з’яўляецца галоўнай архітэктурнай перлінай колішняй Расіцы.
Фота: planetabelarus.by
Фота: planetabelarus.by
Цэглу для ўзвядзення храма выкарыстоўвалі вырабленую на цагельным заводзе Лапацінскіх з суседняй Сар’і. Кіраваў будаўніцтвам тагачасны гаспадар Расіцы Станіслаў Лапацінскі. Расіцкая парафія напачатку ХХ стагоддзя была найбуйнейшай і налічвала амаль восем тысячаў парафіянаў.
Фота: planetabelarus.by
Фота: planetabelarus.by
Дзве высокія вежы касцёла былі знішчаны ў 1930-я гады савецкай уладай, бо недалёка была мяжа з Польшчай і вышыня гэтых вежаў уладам падавалася небяспечнай з-за надуманай пагрозы патрапляння ў іх артылерыйскага вагню з боку суседняй дзяржавы. Так касцёл страціў свой першапачатковы выгляд.
Фота: planetabelarus.by
Фота: planetabelarus.by
Рэлігійнае жыццё Расіцы пачало аднаўляцца на пачатку Другой сусветнай вайны, калі сюды вярнуліся айцы-марыяне Антон Ляшчэвіч і Юры Кашыра, але ненадоўга, бо ўжо ў 1943 годзе нямецкія ўлады скарысталі будынак касцёла як вязніцу для палонных. Неўзабаве ксяндзы і 1528 жыхароў вёскі былі забітыя. У 1999 годзе Папа рымскі Ян Павал ІІ беатыфікаваў Антона Ляшэвіча і Юрыя Кашыру, якія адмовіліся пакідаць сваіх парафіянаў і да апошняга спавядалі іх, змагаліся, каб уратаваць іх жыцці ды душы.
Фота: planetabelarus.by
Фота: planetabelarus.by
Пасля вайны ў касцёле быў размешчаны сельскі клуб, стайня, зернясховішча, нават млын. У 1988 годзе будынак амаль цалкам разбураным быў перададзены вернікам і быў адрэстаўраваны. Паўторнае асвячэнне адбылося ў 2000 годзе.
Фота: fotobel.by
Ёсць у Расіцы і крушні праваслаўнага храма, збудаванага акурат на месцы колішняй уніяцкай царквы, фундаванай Львом Сапегам. Тыповая царква-мураўёўка была ўзведзена тут расійскімі ўладамі ў 1864 годзе.
Фота: fotobel.by
Фота: fotobel.by
Але, вядома, за савецкай уладай царква была ліквідавана, разрабавана ды паступова прыйшла ў заняпад. Сёння ад Свята-Еўфрасіннеўскай царквы засталася толькі званіца. Сёння праваслаўныя вернікі моляцца ў былой яўрэйскай пякарні, пабудаванай на пачатку ХХ стагоддзя з чырвонай цэглы, дзе сёння месціцца царква.
Фота: planetabelarus.by
Вопытная
Далей прапануем рушыць у вёску Вопытная, частку колішняга маёнтка Бігосава, які, паводле расповедаў месцічаў, называецца ў гонар вядомай стравы «бігас». Тут варта звярнуць увагу на сядзібу Нітаслаўскіх сярэдзіны ХІХ стагоддзя.
Фота: @tomkad
Бігосава першапачаткова было ўласнасцю Сапегаў і ўваходзіла ў склад іх шматлікіх уладанняў на Друйшчыне. Каля 1824 года Францішак Сапега прадаў частку маёнтка разам з Бігосава Марціну Нітаслаўскаму. З таго часу і ажно да канца Першай сусветнай вайны ў Бігасава гаспадарылі Нітаслаўскія.
Фота: planetabelarus.by
Сядзіба Нітаслаўскіх, пачатак ХХ стагоддзя
Асноўнай архітэктурнай адметнасцю ў вёсцы Вопытная з’яўляецца сядзіба, узведзеная Вітольдам Нітаслаўскім. Згаданаму палацава-паркаваму ансамблю тут папярэднічаў палац, збудаваны Сапегамі на мяжы XVIII—ХІХ стагоддзяў. Комплекс будынкаў, уключна з капліцай, гаспадарчымі пабудовамі, стайняй і часткова захаваны сёння парк з сажалкай былі закладзеныя ў другой палове ХІХ стагоддзя.
Фота: @tomkad
Сама родавая сядзіба Нітаслаўскіх была ўзведзена ў стылі позняга класіцызму, уяўляе сабой аднапавярховы мураваны прастакутны будынак з двума бакавымі выступамі на высокім падмурку. Пярэдняя частка будынка завершана франтонам, а бакавыя выступы вылучаюцца чатырохкалоннымі дарычнымі порцікамі.
Фота: @tomkad
Перад асноўным будынкам размешчаны парк пейзажнага тыпу. У цэнтры сядзібнага ансамблю — сажалка са штучнай выспай, праз якую калісьці былі перакінутыя масткі. На захад ад сажалкі размяшчаліся гаспадарчыя будынкі ды мураваная капліца.
Фота: @tomkad
Апошні гаспадар сядзібы пакінуў уладанні ў лютым 1917 года. Нейкі час у будынку сядзібы размяшчалася памежная часць, пасля тут адчынілі вопытную станцыю. Назва «Вопытная» з часам настолькі прыжылася, што пасля Другой сусветнай вайны яе пачалі выкарыстоўваць як афіцыйную назву вёскі, што разбудавалася вакол колішняга сядзібнага комплексу.
Фота: @tomkad
Фота: planetabelarus.by
У пасляваенны час у будынку сядзібы Нітаслаўскіх месціўся будаўнічы тэхнікум, пасля тут праводзіліся курсы старшыняў калгасаў, а ў 1957 годзе адчыніўся заатэхнічны тэхнікум. З 1970-х гадоў будынак апынуўся ў запусценні, некаторы час выкарыстоўваўся як дзіцячы летнік, але яго так і не адрамантавалі. Сёння сядзіба знаходзіцца ў выглядзе крушняў ды імкліва разбураецца.
Фота: @tomkad
Фота: @tomkad
Бігосава
Наступным нашым прыпынкам у Верхнядзвінскім раёне прапануем зрабіць вёску Бігосава. Тут нас цікавіць унікальны архітэктурны помнік пачатку ХХ стагоддзя, узведзены ў стылі мадэрн з абарончымі элементамі — будынак мясцовай чыгуначнай станцыі.
Фота: planetabelarus.by
Незвычайны для вакзалу знешні выгляд станцыі Бігосава абумоўлены тым, што станцыя знаходзілася ў памежным раёне. Сёння знешні выгляд яе троху зменены, але захаваліся асноўныя рысы: шпіль ды вежы, масіўныя сцены ды ганак, паўкруглыя вокны па-над цэнтральным уваходам.
Бігосава. Чыгуначная станцыя да 1941
Сярод месцічаў пераказваецца легенда, што права на тое, каб змяніць назву чыгуначнай станцыі ў 1910 годзе, было разыграна ў карты. Выйграў тагачасны гаспадар маёнтка Бігосава, таму станцыя, якая з 1866 года, ад самага будаўніцтва Рыга-Арлоўскай чыгункі, мела назву Георгіеўская, была перайменаваная ў Бігосава.
Фота: wikimedia.com
Бароўка
Фота: planetabelarus.by
Фота: planetabelarus.by
Апошнім нашым прыпынкам на колішняй Дрысеншчыне прапануем зрабіць вёску Бароўка. Тут нас цікавіць праваслаўны храм Святой Ефрасінні Полацкай, пабудаваны ў 1840 годзе. Храм цікавы тым, што ўзведзены яшчэ да таго, як на тэрыторыі Беларусі пачалі масава ўзводзіць цэрквы ў рэтраспектыўна-рускім стылі, так званыя «мураўёўкі», каб наблізіць мясцовую праваслаўную архітэктуру да расійскай пасля Студзеньскага паўстання.
Фота: wikimedia.com
Фота: fotobel.by
Мураваная царква ў Бароўцы ўзведзена ў стылі позняга класіцызму. Але знешні выгляд царквы вытрываў некалькі перабудоваў, таму яна троху адрозніваецца ад той, якую бачылі месцічы ў ХІХ стагоддзі. За савецкім часам у царкве размяшчалася сховішча, пасля функцыянавала крама, пасля крамы месціўся сельскі клуб. У 1990-я гады будынак царквы быў вернуты вернікам, тут пачалі праводзіцца службы, адчынілася нядзельная школа, якая функцыянуе і сёння.
Фота: fotobel.by
У Бароўцы апроч царквы таксама варта звярнуць увагу на будынак чыгуначнага вакзала. Першапачаткова, да перайменавання ў Верхнядзвінск у 1960-я гады, прыпынак называўся «Дрыса». Станцыя «Дрыса» функцыянуе з сярэдзіны ХІХ стагоддзя на чыгунцы Дзвінск — Віцебск, пазней дабудаванай у Рыга-Арлоўскую. Будынак вакзала ўзведзены напачатку ХХ стагоддзя ў стылі мадэрн.
Фота: wikimedia.com
Фота: wikimedia.com
Вандруйце разам з «Будзьма!».
ПЖ, Budzma.org
