Да чаго можа прывесці вялізная хваля некантраляванай міграцыі, якая ахапіла свет? Змрочны прагноз развіцця падзеяў ад Алеся Кіркевіча.
Лічбы загінулых украінцаў толькі ў Марыупалі падаюцца ў памеры ад 20 да 50 тысяч чалавек. Страты расійскіх войскаў за кампанію — ад 30 тысяч. На фоне гэтых лічбаў блякне колькасць людзей, якія былі змушаныя пакінуць свае дамы. І гэта толькі пачатак тэндэнцыі, якая можа змяніць этнічную мапу Еўропы.
Два гады таму, у чэрвені 2020-га, яшчэ да выбараў, я пісаў артыкул «Exodus 2020. Напярэдадні». Там вялося пра тое, што вынікам палітычнай кампаніі з вялікай верагоднасцю будзе выезд вялікіх масаў насельніцтва, параўнальны з хваляй 1944 ці 1991 гадоў. Найбольшая хваля эміграцыі за апошнія дзесяцігоддзі.
«...А мы з вамі яшчэ ўбачымся. У Гамбургу, Празе, Варшаве, Кіеве, Таронта, Чыкага... Сустрэнемся на мітынгу са сцягамі і плакатамі «Never again!» ці «Stop repressions in Belarus». Паспяваем песні, пакрычым лозунгі, перапытаем адно аднаго пра надзённае. Узгадаем былое. І сыдзем», — цытата з таго тэксту.
«Пераафармляю кватэру на сястру і еду»
Прыкладна так яно і сталася, з папраўкай на Кіеў і набор лозунгаў: дадаліся антырасійскія. Сам жа працэс эміграцыі ніяк не спыняецца. Ідзе вымыванне не толькі тых, каму пагражаюць рэпрэсіі (а каму яны зараз не пагражаюць?..), але таксама актыўных і прадпрымальных. Тых, хто мае здольнасці і хоча мець упэўненасць у заўтрашнім дні: у Беларусі з гэтым цяжка.
Дзень Волі ў Батумі, сакавік 2022 г.
Вось што я рэгулярна чую:
«Мая фірма займалася медабсталяваннем. Зараз лагістыка парушаная, мне тут няма чаго рабіць».
«Я прызыўнога веку і не хачу, у выпадку чаго, ваяваць за ўсё гэта».
«Я даўно ні ў чым не ўдзельнічаю, але зараз прыйсці могуць па кожнага... Пераафармляю кватэру на сястру і еду».
«У нас дачка, якой ісці ў школу. А там піянерыя, гімн кожную раніцу. Не хочам для яе ўсяго гэтага».
«Тут не засталося нікога з сяброў. Толькі бацькі. На візу падаўся. Вучу польскую. У цябе з сяброў нікога ў будаўніцтве няма?..»
І гэтак далей. Гэта далёка не заўсёды палітычныя гісторыі (у вузкім разуменні палітыкі як удзелу ў нейкіх актыўнасцях). Гэта пра жыццё і планы на будучыню. Беларусы схільныя да сістэмнай працы ў любой сферы. Нездарма ж «усходнееўрапейскія немцы». А зараз гэтая праца часта наўпрост губляе сэнс, бо не ведаеш, ці здолееш заўтра скарыстацца яе плёнам.
Нябачны рух тэктанічных плітаў
Добра, беларускі кейс — гэта «драбяза». Прынамсі, колькасна: сотні тысяч. Возьмем кейс украінскіх уцекачоў — гэта мільёны. Толькі ў Польшчы, як пішуць, гаворка ідзе пра 4.5 млн чалавек. Кожная лічба будзе максімальна прыблізнай, бо палягае на колькасці выдадзеных дакументаў ці зафіксаваных выпадкаў. Рэальная можа быць яшчэ большай.
На вуліцах Варшавы, Уроцлава і нават маленькага Беластока зараз гучаць руская і ўкраінская. Пераважна ад жанчын і дзяцей. У меншай ступені ад мужчынаў: шмат украінцаў, якія былі на заробках, вярнуліся дадому. Рускамоўны мужчына з вялікай верагоднасцю акажацца, усё ж, беларусам.
Цікавы сацыялагічны момант: пасіянарыі хутчэй вяртаюцца ва Украіну. Пенсіянеры, дзеці і хатнія гаспадыні — з’язджаюць. У беларусаў сітуацыя адваротная: з’язджае вялізная колькасць пасіянарыяў, а вось пенсіянеры ці шматдзетныя сем’і часцяком застаюцца. Магчыма, з гэтай прычыны ўкраінскія акцыі збольшага маюць жаночы твар. Беларускія — мужчынскі.
Лагер бежанцаў. Крыніца: https://t.me/abflithuania
Так ці інакш, у рэгіёне ідзе нябачны рух тэктанічных плітаў: ніякія эканамічныя «заманухі» ці бязвізы не ссунулі б такія масы насельніцтва з месца. Заўважым, што нічога яшчэ не скончана. Уявім, што вайна будзе трываць 3–5 гадоў. Уявім, што Беларусь стане ўдзельнікам канфлікту. Уявім, што будзе выкарыстаная тактычная ядзерная зброя ці наўпрост ракета прыляціць у Запарожскую АЭС... Наколькі паскорыцца і вырасце колькасць выехалых?
Эміграцыя была заўжды, але яе можна было пралічыць
Ідзем далей. Пасля першага ж сур’ёзнага інцыдэнту на беларуска-польскай ці беларуска-літоўскай мяжы пачнецца рух на Захад з Польшчы і Літвы. Яго памер будзе залежаць ад маштабу рызыкаў, але ўжо на пачатку вайны палякі пачалі задумвацца пра атрыманне пашпартоў (у звыклым жыцці яны без патрэбы, але пры выездзе — так).
Сюды ж дакінем эміграцыю з Калінінградскай вобласці: у Гданьску ўжо поўна расійцаў. Пра Расію, зрэшты, асобная размова. Мы зважаем на выезд Пугачовай, Няўзорава ці Макарэвіча, але не задумваемся пра лічбы з’ехалых звычайных грамадзянаў РФ па ўсім свеце: ад Грузіі да ЗША. Гэты працэс таксама будзе прагрэсаваць.
Некалі чуў такую легенду: яшчэ ў далёкія 1990-я расійскія ФСБшнікі, пралічыўшы дэмаграфічныя працэсы ў Расіі, разглядалі Беларусь як «запасны палігон», калі Расія будзе перапоўненая «неславянскім» насельніцтвам. З той пары шмат што змянілася, але тыя ж дэмаграфічныя працэсы — паралельна з вайной і крызісам, які нарастае, — будуць працаваць далей. І расійцы таксама будуць рухацца не ў Кітай ці Азію, але на Захад.
Да чаго гэта ўсё ідзе? Пасля 1991-га эміграцыя была звыклай справай для ўсёй Усходняй Еўропы. Палякі ехалі ў Брытанію і Штаты. Украінцы і беларусы — у Польшчу і Германію. Жыхары Сярэдняй Азіі і Каўказа — у Расію. Расіяне — паўсюль. Але працэс можна было пралічыць і больш-менш кантраляваць.
Немцы ў 1960-я пралічылі, што з улікам старэння насельніцтва ім выгадна пусціць да сябе туркаў. Тая ж Польшча пралічыла, што беларусаў асіміляваць прасцей, чым сірыйцаў, таму варта ўкладацца ў польскія школы і «карту паляка» як трампліны для насельніцтва з «Крэсаў». Запоўніць лакуны, якія ўтвараліся пасля выезду суайчыннікаў.
Realpolitik па стандартах позняй Рымскай імперыі
Цяпер жа працэс стае некантраляваным і непрадказальным. Пакуль на Захадзе яшчэ працуюць каштоўнасці: прытуліць і легалізаваць. А што далей? Што будзе, калі працэс стане лавінападобным? Гісторыя, на жаль, ведае такія прыклады: калі пасля падзення пад націскам гунаў Імперыі Германарыха готы вырушылі на Захад, на землі Рыма, іх не пусцілі. Чыноўнікі разрабавалі «гуманітарку», а готы былі змушаныя прадаваць сваіх дзяцей і жонак за кавалак хлеба.
Не хочацца сурочыць. Не хочацца праз два гады пісаць сумны тэкст наўздагон гэтаму. Але можа быць па-рознаму. Магчыма, правы акажацца той, хто выехаў раней. Магчыма, той, хто выехаў далей. Або — выязджаць ужо не будзе куды, бо фактар каштоўнасцей наўпрост знікне з еўрапейскай павесткі, і запануе поўны realpolitik па стандартах позняй Рымскай імперыі.
Алесь Кіркевіч, budzma.org
