«Гэта стан нашага грамадства», — распавядае аб сваёй працы «Ікар» мастачка Таццяна Радзівілка.
На палатне — вялікая частка прасторы — блакітная паверхня вады. На беразе спіной да вадаёма стаіць мужчына. Перад намі мора? Паветранае марыва? І дзе ж Ікар? Пейзаж ціхі і амаль «утаймаваны»: толькі падказка пра героя прымушае ўглядацца ў блакітную смугу.
— Хуткаплыннасць гібелі, смерць — вось тое, што мяне хвалявала, калі я пісала гэтую працу, — тлумачыць Таццяна Радзівілка. — Ікар упаў — і ніхто нават не заўважыў, не здрыгануўся. І хваляў не было. Нічога. І персанаж, які стаіць на беразе, аббарочваецца — яму пачуўся нейкі гук — але ўжо нічога няма. І ўсё як быццам прыгожа, сонца свеціць — толькі ніхто не заўважыў таго, што адбылося.
Мы гутарым з беларускай мастачкай на выставе «Глыбіня рэзкасці» — экспазіцыя, у якой прадстаўлены работы трох аўтараў — Таццяны Радзівілкі, Канстанціна Селіханава і Яўгена Шадко, працуе ў мінскай галерэі DK.
У апусцелым і ў той жа час жывым Мінску я распытваю мастакоў аб іх выказваннях і аб тым, што значыць сёння быць і працаваць у Беларусі.
— Я пачала пісаць толькі апошнія некалькі месяцаў, — прызнаецца Таццяна Радзівілка. — Нарэшце змагла нешта зрабіць. Цяпер працую амаль аўтаматычна, па нейкіх назапашаных за апошні час уражаннях. Як я адчуваю сённяшнюю сітуацыю? Мне здаецца, беларускае грамадства знаходзіцца ў стане стагнацыі, было занадта шмат болю і складана вярнуцца да нармальнага жыцця.
Я звяртаю ўвагу на тое, што ў карцінах аўтаркі такіх вядомых прац, як «Купальшчыцы», «Змярканне», інсталяцый «Дно», «Прыватная жыццё» шмат прасторы. Пляцоўкі, басейны, паркі, месцы адпачынку, — у іх чалавек толькі сувымярае сабой пустэчу.
— Па вялікім рахунку, гэта размова аб тым, што кожны чалавек — адзіночка. І прастора — гэта нейкая сусвет, дзе пустата і чалавек так ці інакш ўзаемадзейнічаюць — адказвае яна.
У працах Яўгена Шадко героі, калі казаць пра пустату як пра пагрозу, ужо адлюстроўваюцца вітальнымі, экспрэсіўнымі і пачуццёвымі. Як адзначае аўтар, «мае фігуры ўсё яшчэ змагаюцца з тым, каб не растварыцца ў пустаце».
Я заўважаю, што аб ўнутраным супраціве персанажаў Яўгена заўсёды кажа іх погляд. Але на апошніх карцінах маладыя героі адводзяць вочы ў бок.
— Настрой цяпер такі, — згаджаецца Яўген. — Не ясна, што будзе далей. І вы маеце рацыю, я заўсёды імкнуся маляваць погляд, у якім бы чыталася усвядомленасць героя. Разуменне таго, што цябе чакае наперадзе. Я б не сказаў, што мае героі здаліся — яны па-ранейшаму імкнуцца нешта зрабіць, перадаць, але ёсць на выставе і такая праца, як, скажам, «Шэры чалавек». Гэта — «выгарэлы» чалавек, спустошаны занадта моцнымі эмоцыямі.
Яўген Шадко прызнаецца, што знаходзячыся ў Беларусі, ён таксама адначасова адчувае мноства станаў: горыч, надзею, страту. Вельмі моцна ўзрушыла мастака вестка аб пачатку ўварвання Расіі ў Украіну.
— Не мог працаваць нейкі час, — распавядае аўтар такіх палотнаў як «Boys with flag», «Пушкінская». — Але потым мяне падтрымаў вопыт маіх украінскіх калегаў. Яны ствараюць нават ва ўмовах вайны. Я зноў пачаў пісаць.
На пытанне аб тым, чаму Яўген аддае перавагу застацца ў Беларусі, ён адказвае:
— Мабыць, надзея ўсё ж цепліцца. Калі б яе не засталося — я б з’ехаў. Усё насамрэч дрэнна, але хочацца быць тут да апошняга моманту. І з’ехаць тады, калі ўсё наладзіцца.
Карціны Яўгена Шадко у гэтым годзе сярод твораў і іншых аўтараў не патрапілі на нашумелы фестываль сучаснага мастацтва «Арт-Мінск». Але аўтар на гэта толькі паціскае плячыма.
— Не ўзялі — і не ўзялі, — адказвае Яўген. — Я падаваўся на гэты праект, таму хочацца ў любых умовах узаемадзейнічаць з гледачом. Але адмова асабліва не паўплывала на мяне. Я не стаў займацца самацэнзурай. Калі мастак спыняе сябе — ён не рэалізуецца.
Сваю пазіцыю ў дачыненні да ўсё больш цэнзураванай арт-прасторы трэці ўдзельнік выставы — мастак і скульптар Канстанцін Селіханаў — апісаў яшчэ больш адстаронена.
— Я ўжо даўно свядома самаўхіліў сябе з грамадскіх працэсаў — адзначыў аўтар, які адмовіўся ад удзелу ў працы актуальных камісій. — У мяне няма сёння магчымасці выстаўляцца ў дзяржінстытуцыях, але ў мяне, заўважу, і няма ў гэтым патрэбы.
Аўтар вядомых праектаў «адзін і многія», «рэканструкцыя героя», «выхад» прызнаецца, што на дадзеным этапе ў яго і няма жадання ствараць нешта новае. (І на выставе, дарэчы, прадстаўлены работы мастака да 2020 года: графіка і скульптура).
— Чаму я не магу працаваць? Мне трэба асэнсаваць тое, што з намі зараз адбываецца, — адказвае Канстанцін. — За апошнія два гады я сутыкнуўся з цалкам новай рэальнасцю —прызнацца, я не быў да яе гатовы. Цяпер адбываюцца тэктанічныя працэсы ў свядомасці нашага грамадства, і нам патрэбны час. Гэты час трэба і мне, як мастаку, для рэфлексіі, аналізу, каб я мог рухацца далей.
Дылема «застацца тут ці з’ехаць» для Канстанціна Селіханава вырашаецца ў бок «застацца».
— Гэта цяжкі час я павінен перажыць тут — разважае аўтар. — З усімі. Мне хочацца пафасна дадаць, таму што тут мой глядач, але я не ўпэўнены, што гэта так. Проста калі цябе не відавочна пераследуюць, чаму гэтая сітуацыя павінна быць падставай кінуць усё? А як жа тыя, хто застаўся? Што яны? І гэтая выстава, дарэчы, як раз для тых, хто застаўся. Для тых, хто жыве тут.
Мы падыходзім да інсталяцыі Канстанціна Селіханава, дзе на маленькіх пастаментах стаяць скульптурныя выявы вядомых і невядомых людзей. Праца ўпершыню была паказана на выставе «Рэканструкцыя героя» у Музеі-майстэрні Заіра Азгура ў 2016 годзе.
— Гэта мая версія «пантэона» герояў ХХ стагоддзя, альтэрнатыўная паноптыкуму савецкіх гістарычных персанажаў, створаных Заірам Азгурам — тлумачыць сваю ідэю аўтар. — У маёй галерэі асоб ёсць людзі вядомыя — Альберт Эйнштэйн, або, скажам, Роберт Дэ Ніра, а ёсць тыя людзі, якіх ведаю толькі я. І нават людзі ананімы. Збольшага ўсе гэтыя маскі афарбаваныя пэўным драматызмам.
— І прызнацца, калі б я ствараў гэтую працу пасля 2020 года, магчыма, мае героі былі б зусім іншымі, — дадае мастак.
Выстава «Глыбіня рэзкасці» будзе працаваць у галерэі DK да 14 ліпеня.