У беларускай традыцыйнай культуры найлепшым часам для вяселляў лічылася восень. Важным этапам былі заручыны. Якія падарункі рыхтавалі на заручыны? Што значыла «даваць гарбуза» і што можа сёння падвысіць вашыя шанцы атрымаць згоду ад каханай, распавядаем у партнёрскім матэрыяле з брэндам «Беларускі край». 

Беларускае вяселле. Ілюстрацыя: citydog.io

Калі жаніцца

Ажаніцца трэба было паспець да Піліпаўскага перадкаляднага паста. У католікаў ён пачынаецца 15-га, а ў праваслаўных — 28 лістапада. Наступны спрыяльны перыяд, малая вясельніца, доўжыцца ад Калядаў да Масленіцы. Але зрабіць каханай прапанову можна ўжо цяпер!

Дашлюбныя звычаі

Уласна вяселлю ў беларускай традыцыі папярэднічала не абы-якая падрыхтоўка. Сярод дашлюбных звычаяў розных частак Беларусі: 

• Сватанне,

• агледзіны (агляд гаспадаркі сям’і жаніха альбо нявесты), 

• заручыны (запоіны, змовіны, угодзіны), 

• запросіны (гасцей на вяселле), 

• зборная субота (дзявочы вечар). 

У сваты патэнцыйны жаніх выпраўляўся з бацькамі ці старэйшымі крэўнымі, гаваркімі знаёмымі. Мэта сватання — атрымаць згоду на шлюб і дамовіцца аб пасагу, умовах правядзення вяселля. У выпадку згоды сем’і мяняліся боханамі хлеба, ладзілася застолле. Адразу пасля ўдалага сватання маглі адбыцца заручыны, але часцей іх адкладалі на тыдзень — два.

Што значыць «даць гарбуза»

Са слоўніка фразеалагізмаў можна даведацца, што «даваць (даць) гарбуз (гарбуза)» — значыць адмовіць таму, хто сватаецца. Гэты выраз мае карані ў этнаграфічных рэаліях: выносячы гарбуз, дзяўчына паказвала сватам, што ім не радая.

 Ураджай гарбузоў. Фота Алены Ляшкевіч

Фразеалагізм жывы і сёння, і часам можа атрымліваць нечаканыя ўвасабленні. Да прыкладу, 5 снежня 2019 г., пратэстуючы супраць інтэграцыі з Расіяй, беларускі ў нацыянальных строях выкацілі гарбуз да расійскай амбасады ў Мінску.

Заручыны — радасць і абавязкі

Згода на шлюб магла канчаткова замацоўвацца на запоінах, якія называлі таксама малыя заручыны (гэты звычай зафіксаваны не па ўсёй Беларусі). У сваю чаргу, заручыны маглі звацца вялікія запоіны і адбывацца праз тыдзень пасля запоінаў. 

Пасля запоінаў альбо заручынаў (іншыя назвы гэтага этапу падрыхтоўкі да вяселля — змовіны, угодзіны) дамова аб шлюбе лічылася канчатковай. Бацькі маглі забараніць дзяўчыне наведваць моладзевыя забавы. У некаторых мясцовасцях нявесце на заручынах распляталі касу, і так яна павінна была хадзіць да самага вяселля, што сведчыла аб яе асаблівым статусе. Ужо на заручынах пачыналі гучаць вясельныя песні. З таго моманту пару звалі жаніх і нявеста (альбо малады і маладая, князь і княгіня, заручоны і заручоная).

 Вясельны вянок. Фота Алены Ляшкевіч

Кавалер, якому не пашанцавала стаць жаніхом, ужо з моманту заручынаў дзяўчыны, а не вяселля, страчваў надзею на шчасце. Нездарма ў лірычнай песні ёсць радкі:

Да ўчора была дзяўчына мая,

А цяпер яна заручоная.

Ці магчыма адмовіцца ад шлюбу пасля заручынаў

Дзяўчына магла адмовіцца ад шлюбу пасля заручынаў, але тады яе сям’я павінна была заплаціць за прывезеную сватамі гарэлку, а бок жаніха — вярнуць усе падарункі, атрыманыя ад нявесты, у тым ліку хлеб і жыта, якое насыпалі ў бутэльку з-пад гарэлкі на запоінах. 

Калі адмаўляўся хлопец, то яго сям’я аплочвала ўсе выдаткі. Адмова ад вяселля пасля заручынаў лічылася вялікай ганьбай для абодвух бакоў, але для жаніха ўсё ж большай.

Вясельныя падарункі

Падарункам жаніха нявесце на заручынах часцей за ўсё былі прадметы адзення, якія яна потым надзявала на вяселле. Нявеста таксама рабіла падарункі жаніху і яго сям’і: часцей за ўсё прадметы тэкстылю — саматканае палатно, ручнікі, наміткі, хусткі. Мужчыны маглі адразу завязваць іх праз плячо, а на вяселлі такім чынам вылучаліся сваты. 

Экспазіцыя «Вяселле» ў Беларускім дзяржаўным музеі народнай архітэктуры і побыту. Фота з інстаграма музея

У другой палове ХХ ст. самаробнае палатно ў якасці вясельных падарункаў паступова замянілі адрэзы крамных тканін. 

Бывала, што ўжо на заручынах маладыя абменьваліся пярсцёнкамі.

А што ў нашы дні

Сёння заручыны ў Беларусі не маюць юрыдычнай сілы. Але гэта зусім не значыць, што можна падыходзіць да падрыхтоўчага этапу стварэння сям’і абы-як і спадзявацца на «авось». Каб дзяўчына пагадзілася на шлюб, лепш падрыхтаваць стылёвы і канцэптуальны пярсцёнак. Напрыклад, ад брэнду «Беларускі край».

Тонкі срэбны пярсцёнак «Беларусь

Шырокі срэбны пярсцёнак «Беларусь»

Шырокі пазалочаны срэбны пярсцёнак «Беларусь» 

Шырокі срэбны пярсцёнак «Беларусь» з London тапазам

Срэбны пярсцёнак-абярэг «Знічка»

Такія пярсцёнкі дакладна ацэніць кожная беларусачка. І, канечне ж, дарыць іх можна не толькі на заручыны ці на вяселле, але і на любое свята, ці проста, каб зрабіць прыемнае каханай.

Больш прыгожых пярсцёнкаў на сайце брэнду «Беларускі край».

Алена Ляшкевіч, budzma.org