Многія беларусы шакіраваныя тым, што адбываецца ва Украіне. Вайна б’е па псіхіцы, выклікае пачуцці страху, жаху, панікі, гневу, бяссілля.
Плюс эканамічная сітуацыя і нявызначанасць у тым, як жыць далей, прымушаюць многіх нервавацца і ўпадаць у роспач. Як у гэтых умовах захаваць псіхалагічнае здароўе, газета «Беларусы і рынак» даведалася ў псіхолага Аксаны Нікіціч.
Як мы пражывем страх невядомасці
— Тое, з чым мы ўсе зараз сутыкнуліся, — гэта жах ад таго, што адбываецца, і стан непрадказальнасці, якое нараджае паніку. Людзі баяцца вайны, яны не ведаюць, што будзе далей, як вырашыцца канфлікт паміж Расіяй і Украінай, якія будуць яго наступствы для Беларусі. Узровень трывожнасці зашкальвае. А для нашай псіхікі самае горшае — невядомасць. Каб хоць неяк з гэтым справіцца, мозг спрабуе канкрэтызаваць трывогу і малюе страшныя карціны: вайна, нягды, голад, беспрацоўе, адсутнасць даляглядаў для развіцця.
У сітуацыі страху людзі праяўляюць некалькі мадэляў паводзін. Адны шукаюць суцяшэнне і таму з вялізнага патоку інфармацыі выбіраюць тую, якая ў іх у галаве складваецца ў даволі бяскрыўдную карціну, дзе небяспека сітуацыі моцна прымяншаецца ці ўвогуле адмаўляецца. Іншыя, выпрабоўваючы запатрабаванне ў апоры і абароне, далучаюцца да моцнага. А так як агрэсар заўсёды выглядае мацней ахвяры, у іх уключаецца неўсвядомленае далучэнне да агрэсара і апраўданне яго дзеянняў, у тым ліку для таго, каб пазбегнуць пакарання. Гэта разнавіднасць стакгольмскага сіндрому. У цяперашняй сітуацыі так найчасцей рэагуюць людзі старэйшага пакалення. Яшчэ адзін тып рэакцыі — перабольшанне трагедыі. Людзі вышукваюць самыя жудасныя прагнозы і навіны, перажываюць адчай і поўную апатыю. І вельмі мала тых, хто можа, не ўпадаючы ў крайнасці, захоўваць спакойны розум і бачыць тое, што адбываецца ў рэчаіснасці, а адпаведна, прымаць адэкватныя рашэнні ў цяперашняй нестандартнай сітуацыі. Нялёгка пры гэтым усім.
Пачуццё віны
У многіх зараз абвастрылася пачуццё віны. За тое, што яны не могуць дапамагчы тым, хто апынуўся ў зоне баявых дзеянняў, за тое, што яны смачна ядуць і радуюцца жыццю, калі хтосьці памірае, за тое, што яны не прадухілілі, не спынілі, не выратавалі... Гэта разнавіднасць «віны выжыўшага». Але, як і любая віна, гэтае непрадуктыўнае пачуццё, яно пазбаўляе сіл і нікому не дапамагае. Калі вы будзеце пакутаваць, хіба ад гэтага стане некаму лягчэй? Няўжо сітуацыя ва Украіне ад гэтага палепшыцца? Не.
Важна адрозніваць віну і адказнасць. Пачуццё віны заўсёды знясільвае, здольнасць браць на сябе адказнасць пакідае нас у актыўнай пазіцыі, надае сілы жыць і дзейнічаць.
Парадак вакол сябе
Калі ў навакольным свеце непрадказальнасць, невядомасць, нявызначанасць, для захавання псіхалагічнага здароўя вельмі важна зрабіць свет вакол сябе прадказальным, наколькі магчыма стабільным і паслядоўным. Гэта значыць вонкавы хаос мы перамагаем унутраным парадкам.
Важна выконваць выразны рэжым дня. Хай для псіхікі ўсё будзе чакана і прадказальна: пад’ём у адзін і той жа час, сілкаванне, звыклая фізічная актыўнасць і т. д. Абавязкова сочыце за чысцінёй у хаце і даглядайце за сабой. Гэта дазволіць захаваць чалавечую годнасць і не апусціцца да ўзроўню жывёльнага выжывання. Сусветна вядомы псіхіятр Віктар Франкл, які тры гады правёў у канцлагеры, вучыў, што ў любых, нават самых жудасных умовах, трэба ўставаць і чысціць зубы — хоць палачкай, хоць пальцам, гэта дазваляе захаваць годнасць. Не дазваляйце абставінам звонку дыктаваць вам распарадак вашага дня.
Выконвайце рэжым сну — ад гэтага залежыць ваша стрэсаўстойлівасць. Нашая нервовая сістэма аднаўляецца прыкладна з 22:00 да паўночы. Калі гэты час вы правялі з гаджэтамі, значыць, усклалі дадатковую нагрузку на ЦНС. Лепш выключаць тэлевізар і гаджэты за дзве гадзіны да сну.
Сачыце за атрыманай інфармацыяй
Усвядомлена падыходзіце да таго, якую інфармацыю вы ў сябе ўпускаце. Адна інфармацыя ўводзіць вас у дэпрэсію і паніку, запалохвае і аслабляе, іншая дапамагае разумець, што адбываецца, аналізаваць бягучую сітуацыю і адэкватна дзейнічаць. Адпаведна, першая ўключае ў вас эмоцыі , якія і без гэтага якія зашкальваюць, другая, накіраваная на рацыо, спрыяе прыняццю найбольш эфектыўных рашэнняў.
Вельмі добра ўводзіць «вокны без інфармацыі» — некалькі гадзін у дзень у пэўны час проста не ўключаць каналы навін. Паверце, калі адбудзецца нешта вельмі важнае, вы пра гэта даведаецеся.
Дапамагайце іншым
Застаючыся спакойнымі і моцным, вы можаце дапамагчы іншым. Можна супакоіць таго, хто ў паніцы скупляе грэчку, рыхтуючыся да вайны. Можна маральна падтрымліваць знаёмых і сваякоў, якія непасрэдна пацярпелі ад ваенных дзеянняў. Можна працаваць валанцёрам у праграмах Чырвонага Крыжа.
Калі мы дапамагаем іншым, мы самі пачуваемся лепш, мацней, да нас вяртаецца адчуванне кантролю над сітуацыяй, і, адпаведна, узрастае ўзровень спакою. Пры гэтым у арганізме выпрацоўваюцца гармоны радасці і шчасця, якіх нам зараз вельмі не хапае.
Таму словам ці справай аказвайце дапамогу блізкім, сябрам, выпадковым мінакам, усім навакольным.
Шукайце тое, што вас аб’ядноўвае з блізкімі
Чарговы раз грамадства падзялілася на два лагеры. Так было ў 2020 годзе, так адбываецца і зараз: нехта за Украіну, нехта за Расію. Палярызацыя адбываецца ў сем’ях, сярод сяброў, у працоўных калектывах.
Адна з асноўных патрэб чалавека — пачуццё прыналежнасці, таму калі мы сварымся са сваімі блізкімі, то становімся яшчэ больш слабымі і ўразлівымі. У зносінах з роднымі і сябрамі шукайце тое, што вас аб’ядноўвае, што вас збліжае, у чым вы сыходзіцеся. Калі ў вас з блізкімі розныя погляды на сітуацыю, якая адбываецца, дамоўцеся з імі, што кожны мае права на сваё меркаванне, але вы не абмяркоўваеце гэтыя тэмы.
Засцерагайце псіхіку дзяцей
У звычайных умовах псіхолагі раяць абмяркоўваць з дзецьмі свае пачуцці. Аднак зараз парада будзе супрацьлеглай: не трэба дэманстраваць дзецям, што вы напалоханы, разгублены, прыгнечаныя. Яны і так шмат чаго бачаць і разумеюць. Заставайцеся для сваіх дзяцей апорай і абаронай. Станьце для іх прыстанкам надзейнасці і спакою.
Не прымайце рашэнні ў паніцы
Большасць памылак здзяйсняюцца на піку эмоцый, а страх — адна з наймацнейшых. Перш чым прыняць важнае рашэнне, зрабіце невялікую паўзу хаця б на 10-15 хвілін. Выключыце ўсе навіны, застаньцеся ў поўнай цішыні. Зрабіце пяць павольных удыхаў і выдыхаў, засяроджваючы на гэтым усю ўвагу. Гэта супакоіць вашу нервовую сістэму. Затым спакойна прапішыце, чым вы рызыкуеце і што выйграеце, калі распачнеце дадзенае дзеянне і калі ўстрымаецеся ад яго.
Аднойчы ў Гары Каспарава спыталі, наколькі крокаў наперад ён прадумвае шахматную партыю. І ён адказаў, што значна больш важна дакладна аналізаваць бягучую сітуацыю і рабіць тое, што ў тваіх сілах, тое, што ты можаш рабіць зараз.
