Так, як было, не будзе. Не варта блытаць турызм з эміграцыяй. І, як напісаў тут некалі Алесь Кіркевіч, «Колькі Караткевіча ні чытай, а ў Польшчы ўсё адно дзяцей у польскую школу аддасі». Гэта трэба ведаць і ўлічваць тым, хто з’ехаў за мяжу з дзецьмі.
Канешне, як ужо адзначалася, большасць нашых уцекачоў аселі ў сумежных з Беларуссю краінах. І там, безумоўна, ёсць беларускія школы і беларускія класы. Нават Беларускі ўніверсітэт намагаўся стварыць экс-кандыдат у прэзідэнты Аляксандр Мілінкевіч у Польшчы. Аднак любая дзяржава — і нашая, і нянашая — не адпусціць на самацёк такую важную рэч, як адукацыя. Колькі б мы ні казалі пра тое, што мы «выраслі з аднаго СССР», варта памятаць: саюзу няма 30 гадоў, і за гэты час вырасла новае пакаленне — пакаленне тых, хто гэты саюз нават у вочы не бачыў.
Да чаго гэта? Да таго, што «беларускія школы» ў любой краіне падпарадкоўваюцца гэтай краіне. І, адпаведна, у іх дзейнічае дзяржаўны навучальны план пэўнай краіны. Гэтыя планы, зразумела, вельмі адрозніваюцца адзін ад аднаго, і, зразумела, адрозніваюцца праграмы навучання. У кожнай краіне яна свая. Разлічваць на тое, што за мяжой нехта будзе вучыць вашых дзетак па беларускай навучальнай праграме — не варта.
Чытайце яшчэ па тэме: Адукацыя: за мяжой, але як у Беларусі
Зразумела, ва ўсіх постсавецкіх краінах нешта агульнае ў спісе прадметаў для вывучэння ёсць. Прадметы выкладаюцца па-рознаму. І нават у, падавалася б, вельмі блізкай да нас Украіны якасць адукацыі — зусім іншая.
З яе мы, напэўна, і пачнем агляд нашых навучальных устаноў за мяжой. Адразу зазначу: гэты спіс можа быць не поўны і не выключны. Гэта толькі тое, што «на слыху», і навідавоку.
Украіна
Першае, пра што можна пачуць у нашай паўднёвай суседкі — гэта Першая беларуская анлайн-школа ва Украіне. Яе заснавальніцай з’яўляецца Наста Шпакоўская, вакалістка гурта Naka, якая з’ехала з Беларусі ва Украіну пасля падзей 2020 года і сутыкнулася з тым, што няма дзе вучыць яе дзяцей.
На фота Наста Шпакоўская з дзецьмі
Як зазначаецца на сайце школы, вывучаюцца ўсе прадметы, якія ўключаны ва ўкраінскую школьную праграму на рускай мове, а атэстат выдаецца на базе ўкраінскага ліцэя «Грэміум». Для беларускіх дзяцей ёсць адпаведныя беларускія прадметы — найперш, канешне, мова, літаратура і гісторыя Беларусі.
Як распавядаюць тыя, хто сутыкаўся з праблемай навучання дзяцей ва Украіне, няма нічога дзіўнага ў «анлайн-школе». Украіна, у адрозненне ад нашых кіраўнікоў, не лечыць каронавірус козачкамі і трактарамі, і цяпер там ці не 70% школьнікаў навучаюцца ў анлайн-фармаце.
Анлайн, дарэчы — вялікі плюс школы. На яе фэйсбук-старонцы нават ёсць запыт пра навучанне з Таронта. То-бок, вучыцца ў ёй можна з любой кропкі свету, і неабавязкова быць ва Украіне, каб наведваць украінска-беларускую школу.
Навучанне праводзіцца на базе ўкраінскай школы Мідгард — і кажуць, што гэта адна з самых крутых школ ва Украіне.
Беларуская анлайн-школа выдае атэстат дзяржаўнага ўзору Украіны. Кошт навучання, дарэчы, супастаўны, але ўсё ж меншы, чым кошт аналагічнага навучання ў Беларусі. Поўная месячная аплата складае $150 (375 беларускіх рублёў па сённяшнім курсе), аднак для тых беларусаў, хто вымушана пакінуў Радзіму і знаходзіцца ў цяжкім матэрыяльным стане, прадугледжаныя зніжкі.
Цікава, што школа прадугледжвае два варыянты навучання: слухач (без атэстацыі ва Украіне) і навучэнец (з атэстацыяй ва Украіне). Так што тыя, хто спадзяецца вярнуцца ў хуткім часе, могуць пераходзіць на індывідуальны план навучання ў беларускай школе і быць «слухачамі» ў школе Шпакоўскай.
Па факце, паўнавартасны набор у школу пачынаецца ў гэтым годзе. Яна адкрытая для вучняў 4-10 класаў (5-11 па беларускай сістэме). А вучням трэба разумець — лайдачыць тут не атрымаецца, адных моў трэба будзе вывучаць аж 4 штукі: беларускую, рускую, украінскую і англійскую.
Літва
Паўночная суседка стала цяпер адным з цэнтраў беларускай эміграцыі. Гістарычна Вільня, канешне, наш горад, у ім шмат беларускага, і адукацыя — не выключэнне. Яшчэ ў 1994 годзе там была адкрытая адзіная ў Літве агульнаадукацыйная школа з беларускай мовай навучання. 15 лютага 2013 года рашэннем Вільнюскай мэрыі ёй быў нададзены статус гімназіі.
Як напісана на сайце навучальнай установы, гімназія з’яўляецца муніцыпальнай і бюджэтнай, таму навучальны працэс ажыццяўляецца ў адпаведнасці з прававымі актамі Літоўскай Рэспублікі. Асноўная мова навучання — беларуская, частка прадметаў выкладаецца па-літоўску. У гімназіі вучацца вучні з 1-га па 12-ты клас, а з верасня 2014 года працуе дашкольная група.
Як напісана на сайце навучальнай установы, гімназія з’яўляецца муніцыпальнай і бюджэтнай, таму навучальны працэс ажыццяўляецца ў адпаведнасці з прававымі актамі Літоўскай Рэспублікі. Асноўная мова навучання — беларуская, частка прадметаў выкладаецца па-літоўску. У гімназіі вучацца вучні з 1-га па 12-ты клас, а з верасня 2014 года працуе дашкольная група.
Але з гімназіяй не ўсё так проста, таму што яна «муніцыпальная і бюджэтная». Адпаведна, з масавым наплывам беларускіх мігрантаў яна не справілася. Напрыклад, вядомая вядоўца і спявачка Кацярына Ваданосава скардзілася ў Фэйсбуку, што ейнай дачцэ ў гімназіі проста і банальна не хапіла месца. «І завуч, і дырэктар не могуць нічым дапамагчы», — у роспачы напісала Ваданосава.
Відавочна, што праблема адукацыі для беларусаў — вельмі вялікая. Увесь Фэйсбук абмяркоўваў адкрыццё ў Літве рускамоўнай філіі школы «Стэмбрыдж», пра якую мы згадвалі ў мінулым артыкуле. Зразумела, уся фэйсбучная дыскусія была вакол мовы: як так, беларуская школа, але рускамоўная?
А што рабіць? Іншай жа няма!
Таму ёсць два выйсця з гэтай сітуацыі: або «беларусізаваць» школу, — то-бок, знайсці настаўнікаў з адпаведнымі ведамі, каб выкладаць прадметы па-беларуску, альбо самім зрабіць тое, што зрабіла Шпакоўская ва Украіне — скааперавацца з той жа самай беларускай гімназіяй і пачаць анлайн-навучанне па-беларуску.
Таму я не буду асабліва кпіць са «Стэмбрыжду» — гэта яшчэ адна магчымасць навучання для беларусаў, і любая падобная ініцыятыва (асабліва ў адсутнасці альтэрнатывы), персанальна на маю думку — павінна вітацца.
Латвія
У Латвіі, у Рызе ёсць Рыжская Беларуская асноўная школа імя Янкі Купалы. Яна пачала працу ў 1994 годзе. Беларуская мова і літаратура — абавязковыя прадметы, па-беларуску ладзяцца ўсе пазакласныя мерапрыемствы.
Школа рэалізуе вучэбную праграму асноўнай адукацыі. Працэс выкладання білінгвальны — большая частка прадметаў выкладаецца на латышскай і рускай мовах, што адпавядае патрабаванням Міністэрства адукацыі Латвійскай Рэспублікі да адукацыі ў школах для нацменшасцяў. Так што для паступлення ў гэтую школу трэба хаця б мінімальнае веданне латышскай.
Пра гэта кажа нават тое, што сайт навучальнай установы — выключна па-латышску.
Польшча
Заходняя суседка даўно і шмат у чым дапамагае рэпрэсаваным беларусам (за што ім вялікі дзякуй). Варта ўзгадаць толькі адну «праграму Каліноўскага», якая тычыцца ўніверсітэцкай адукацыі. Але і ў школьнай адукацыі ёсць што прапанаваць.
Найперш, гэта II агульнаадукацыйная школа з беларускай мовай выкладання імя Браніслава Тарашкевіча ў Бельску-Падляскім. Яна была створана ў верасні 1944 года як 4-гадовая беларуская дзяржаўная гімназія і 2-гадовая беларуская дзяржаўная сярэдняя школа.
«Сярэдняя школа выпрацавала вельмі высокія паказчыкі адукацыі, сярэдні паказчык за апошнія 5 гадоў склаў: эфектыўнасць адукацыі-93,3 %, заахвочвання-99,5%, паступленні ў ВНУ-80%. У абласных алімпіядах удзельнічала ў агульнай складанасці 635 школьнікаў, з іх 94 былі ўдзельнікамі цэнтральных Алімпіяд, у тым ліку 18 лаўрэатамі. Вынікі навучання ніколі не зацямнілі беларускі характар школы, якая на працягу дзесяцігоддзяў прапагандуе беларускую культуру сярод моладзі і ў мясцовым асяроддзі», — напісана на сайце школы.
Адзінае — што набор у яе на гэты, 2021/2022 навучальны год ужо скончаны. Але радуе, што «вельмі добрая» ацэнка па беларускай мове (для ліцэістаў, то-бок ад 8-га класу) уваходзіць у спіс патрабаванняў для паступлення. Значыць, адукацыя там сапраўды беларуская.
Сапраўдная разнастайнасць навучальных устаноў — у Беластоку. На сайце аб’яднання ў карысць дзяцей і моладзі, якія вывучаюць беларускую мову «АБ-БА» у раздзеле «Беларуская мова ў Белстоку» ёсць адрэсы пяці навучальных устаноў з беларускай мовай — ад прадшколля да ліцэя і гімназіі.
«Комплекс школ з дадатковай беларускай мовай навучання» ёсць ў Гайнаўцы і Белавежы.
А увогуле падрабязны спіс падобных навучальных устаноў ёсць на сайце Згуртавання беларусаў свету «Бацькаўшчына».
Таму, як можна пабачыць з вышэйпрыведзенага, галоўнае — быць актыўным. Хочаш беларускую школку за мяжой — зрабі яе сам. Гэта цалкам можна арганізаваць: на вялікі жаль, цяпер з краіны з’язджаюць вельмі адукаваныя і актыўныя.
P.S. Аўтарка выказвае падзяку Сяргею Кандраценку за дапамогу ў падрыхтоўцы матэрыялу.
Аліна Бялова, budzma.by
Фота з афіцыйных сайтаў навучальных устаноў