Масленіца пачынаецца за 8 тыдняў да вялікага хрысціянскага свята — Вялікадня. У 2024 годзе тыдзень Маслёнкі прыпадае з 11 па 17 сакавіка. Распавядаем пра гісторыю свята і дзелімся рэцэптамі страў, якія можна прыгатаваць на выходныя сваім блізкім.
Фота: slushna.by
Масленіца: дзе карані свята?
Адным са старыжытных вясновых святаў нашых продкаў з’яўляецца Масленіца або Маслёнка. Гэтае свята, што мела некалькі сакральных сэнсаў, звязанае з аграрным календаром і культам прыроды. Карані Маслёнкі сягяюць далёка ў дахрысціянскія часы, калі на нашых землях панавала язычніцтва. У часы хрысціянізацыі шмат язычніцкіх традыцый злучыліся з хрысціянскімі святамі і такім чынам змаглі захавацца да нашых дзён.
Пазней дзеці і моладзь у тыдзень Маслёнкі ладзілі гульні, шанавалі бабак-павітух, дзякуючы якім з’явіліся на свет. Дарослыя віншавалі маладых, якія ажаніліся цягам года. На Масленічным тыдні ўсе дзеянні і абрады былі накіраваныя на забеспячэнне сваёй сям’і багатым ураджаем увосень, а цягам году — дабрабытам у хаце. Усе абрады і гулянні былі накіраваныя таксама на ўзмацненне міжродавых і міжсуседскіх сувязей.
Чаму бліны былі галоўнай стравай?
На Масленічным тыдні перавага аддавалася стравам на малацэ, а асновай заўсёды былі бліны, што сімвалізавалі сонца — знак надыходу цеплыні. Продкі верылі, што ўжыванне бліноў спрыяе набліжэнню вясны. Пяклі бліны рознага кшталту: жытнія, пшанічныя, грачаныя, гатавалі пірагі і варэнікі.
У розных рэгіёнах святкавалі масленічны тыдзень па-свойму, некаторыя пачыналі есці бліны з панядзелка, іншыя — з чацвярга, бо гэты дзень лічыўся шырокім або тлустым, трэба было дагадзіць хатнім жывёлам. Іх таксама частавалі блінамі і іншымі прысмакамі са стала гаспадароў. У некаторых рэгіёнах ужывалі стравы выключна без мяса, іншыя — ласаваліся ўсімі прысмакамі перад Вялікім пастом. У апошні дзень перад пастом на стале мусілі быць стравы з яйкамі — сімвалам Вялікадня.
Як забаўляліся ў суботу і нядзелю?
На суботу і нядзелю выпадалі самыя вялікія гулянні. Коней і вазы або санкі ўпрыгожвалі стужкамі і званочкамі, каталіся і спявалі песні, выкрыквалі заклічкі, якія прысвячаліся вясне. Уночы, дзеля жарту, моладзь магла скрасці браму або санкі ці вазы ў суседзяў, або нешта іншае, каб на раніцу гаспадар вымушаны быў шукаць свае рэчы. Дарослыя адпраўлялі моладзь ехаць далёка ад вёскі, каб рос доўгі лён і каласілася жыта.
Фота: etna.by
У нядзелю пачыналі праводзіць зіму. Па вёсках вадзілі Пудзіла, што сімвалізавала зіму, палілі вогнішчы, скакалі праз іх, што азначала сімвалічнае ачышчэнне агнём яшчэ з паганскіх часоў. Затым Пудзіла спальвалі, такім чынам заклікаючы вясну прыйсці.
Спальванне суправаджалася песнямі і танцамі, карагодамі. Танчыць і скакаць мусілі так, каб з-пад снегу з’яўлялася чорная зямля. Лічылася, што тупат і скокі абуджалі зямлю і рыхтавалі яе да аграрных прац. Моладзь у гэты дзень спявала і танчыла ажно да паўночы. А згодна з усходняй хрысціянскай традыцыяй трэба было прасіць адзін у аднаго прабачэння. У паўночна-заходніх рэгіёнах увечары ішлі на могілкі і прасілі прабачэння ў памерлых продкаў.
Фота: etna.by
Чым ласаваліся на Маслёнку?
На Маслёнку ці Масленіцу заўсёды гатавалі бліны, таму дзелімся некаторымі рэцэптамі з нашай рубрыкі «Гатуем з Будзьма».
Галоўнай стравай на стале ў нашых продкаў заўсёды былі бліны. Іх елі з маслам, смятанай, мёдам або гатавалі да стравы мачанку, што рабіла ласунак больш смачным і сытным.
Хіба самая беларуская страва, што на слыху — верашчака. Гэта своеасаблівая поліўка, адмысловая мачанка, якую падавалі да бліноў здаўна. Рэцэптаў верашчакі ёсць сотні, некаторыя вядомыя яшчэ з XVIII стагоддзя. Гатавалі поліўку на квасе. А прадукты да яе можна набыць у бліжэйшай краме.
Бліны падавалі яшчэ з начыненнем і падпечанымі ў печы. Такія бліны называлі наліснікамі. Начыненне можа быць абсалютна рознае — ад рыбнага, мяснога ці грыбнога фаршу да садавіны і сочыва. Часцей за ўсё на Маслёнку гатавалі наліснікі з тварагом.
Гатавалі таксама і пышныя блінцы — аладкі. Іх елі з сочывам, мёдам ці смятанай у час Масленічнага тыдня.
Таксама была папулярнай на святочным тыдні беларуская лазання або лазанкі. Калі вы думалі, што лазання выключна італьянская страва, то памыляліся. Нашы продкі з XVI стагоддзя гатавалі аналагічны ласунак пад назвай лазанкі. Страва гатуецца хутка, лёгка, з простых інгрэдыентаў, і яе хопіць на некалькі асобаў.
Заўсёды ў гэты час нашыя продкі былі радыя пірагам на стале. Калі мы чуем слова «курнік», то адразу ўзгадваецца вёска і ўяўляецца хлявок для хатняй птушкі. Аднак нашыя продкі называлі курнікам пышную страву — пірог з птушкай і іншым смачным начыненнем, што падавалі пад смятаннай поліўкай на вялікія святы.
На святочным стале ў час Масленіцы нярэдка былі варэнікі або перогі. Страва з цеста з начыненнем была таксама вельмі папулярнай у Маслёнку.
ХІХ стагоддзе ўнесла значныя карэктывы ў беларускую кухню, нашыя продкі пачалі актыўна ўжываць бульбу. На сталах і панскіх, і сялянскіх пачалі з’яўляцца стравы з бульбы. Тут і распачалася гісторыя беларускіх дранікаў і дзеруноў. Прапануем альтэрнатыўны рэцэпт бургера па-беларуску.
Жадаем смачных і вясёлых выходных на Маслёнку!
