Днямі выйшлі 123 палітвязні. «Гэта павінна было б стаць вялікай радасцю. І рацыянальна я гэта разумею. Але цела і душа адрэагавалі інакш». Чаму так, і ці нармальная такая рэакцыя? Разважае Марыя Грыц.
Марыя Грыц. Фота з асабістага архіва
Мінулым разам, калі з Беларусі вывезлі 51 асобу, я не выпускала з рук тэлефон. Абнаўляла навіны, чытала спісы, шукала прозвішчы, лавіла кожнае слова. Гэта была сапраўдная бура эмоцый.
Мы ў офісе спачатку смяяліся, як шалёныя, нібыта пасля доўгага ўтрымання паветра нарэшце дазволілі сабе ўдых. А праз некалькі гадзін я рыдала каля прадуктовай крамы так, што не магла дыхаць. Мінакі пыталі мяне, што здарылася і як мне дапамагчы, а ці можна ім было патлумачыць вось гэтае ўсё? Я і цяпер не ведаю, якімі словамі гаварыць пра нашае беларускае з тымі, для каго гэта не штодзённасць.
А гэтым разам усё было інакш. Я нават не чытала спісы. Не таму, што мне ўсё адно.
Не было моцы. Мяне папросту разрывалі гэтыя два магніты: радасць за тых, хто на (умоўнай) волі і роспач ад усёй сітуацыі агулам.
Нават быць сведкай такіх падзей — гэта траўматычна. І мы часта не ўлічваем гэтага. Нам здаецца, што траўму прыносіць толькі дрэнная навіна, толькі боль, толькі страта. Але радасць таксама вымагае электрычнасці душы. Яна таксама патрабуе сіл. А калі ты доўга жывеш у стане напружання, то ў нейкі момант унутраны генератар проста перастае выдаваць патрэбную магутнасць.
Гэта не тыя навіны, якія можна не чытаць. Не тыя падзеі, пра якія можна не ведаць. Яны ўсё адно прасякнуць цябе. Праз паведамленні, праз чужыя галасы, праз адзін радок у стужцы. Нават калі ты адвернешся, яны знойдуць шлях. Такая інфармацыя, здаецца, дацягнецца да цябе нават на тым свеце.
Вызваленыя беларускія палітвязні прыбылі ў Варшаву. На фота злева направа: Марыя Калеснікава, Максім Знак, Марына Золатава, Уладзімір Лабковіч, Аляксандр Фядута. Польшча, 18 снежня 2025 года. Фота: «Люстэрка»
І, як і папярэдні раз, мяне разматала. Без выбуху. Без катарсісу. Проста цяжка, глуха, ціснуча. Настолькі, што ў панядзелак я баялася не ўстаць з ложку.
Я задала сабе пытанне: што я зрабіла такога, ад чаго потым так цяжка дыхаць? Заданаціла ў BYSOL? Прыбрала хату на выпадак, калі трэба будзе прытуліць кагосьці з вызваленых?
Але гэта ж не героіка. Не подзвіг. Гэта звычайная штотыднёвая руціна — нічога грандыёзнага. А паветра нібыта ператварылася ў вату.
Не было ўзлёту. Не было святкавання. Нават нафарбаваць вусны чырвонай памадай я змагла толькі праз два дні. Хаця, здавалася б...
Мінулым разам я бачыла першую прэс-канферэнцыю людзей, якія толькі што выйшлі з-за кратаў. І не здолела даглядзець яе да канца.
Цяпер я чытала толькі вытрымкі. Не таму, што не хацела чуць. А таму, што кожнае слова балела. Бо з гэтых слоў прабіваўся не толькі досвед катавання, але і нешта яшчэ — як мала ў свеце літасці чалавека да чалавека.
Адна мая сяброўка адзначыла, што «святыя месцы не будуць пустымі». Гэтая фраза прагучала амаль між іншым, нібыта будзённая заўвага. Але ў ёй — уся жахлівасць сітуацыі. Бо самае горкае і ў тым, што людзей саджаюць, і ў тым, што колькасць гэтых месцаў — неабмежаваная.
Я цешуся за тых, хто цяпер на волі. І адначасова баюся за тых, па каго ідзе чарга шалёнай машыны. І ў гэтым месцы радасць не перамагае страх. Яна не лечыць яго, а кладзецца зверху, як яшчэ адзін цяжар.
Уладзь Лабковіч убачыў сваю жонку пасля 1613 дзён за кратамі. Фота: Праваабарончы цэнтр “Вясна”
Мы часта думаем, што не вытрымліваем гора. Але, магчыма, я ўжо не вытрымліваю і радасць. Таму што яна прыходзіць не замест болю, а праз яго. Таму што такіх «добрых навінаў» не павінна быць, бо не павінна быць усёй гэтай сранай сітуацыі, калі... ай, чаго па-новай пачынаць.
А тое, што ў мяне няма сіл святкаваць — гэта не абыякавасць, не здрада, не «прывыканне». Гэта стомленасць чалавека, які доўгі час жыве ў рэальнасці, дзе нават светлае мае цень.
Мы вельмі доўга вучыліся трымацца. Быть у курсе. Сачыць. Рэагаваць. Перажываць. Спачуваць. Мы аддавалі на гэта ўсё — увагу, нервы, сон, здольнасць радавацца простым рэчам. І цяпер нашы рэакцыі сталі іншымі. Цішэйшымі. Глухімі. Цяжкімі.
Магчыма, гэта і ёсць наш сённяшні стан.
Калі радасць больш не выбухае.
Калі яна не выносіць на руках.
Калі яна не крычыць.
Яна проста ёсць. І побач з ёй — страх. І побач — стомленасць. І побач — разуменне, што гэта не канец.
І, магчыма, прызнаць гэта — самы шчыры спосаб застацца чалавекам.
Не прымушаць сябе радавацца «як трэба».
Не вінаваціць сябе за адсутнасць феерверкаў унутры.
Не рабіць выгляд, што ўсё добра, калі добра не можа быць.
Я цешуся за тых, хто выйшаў.
І адначасова дыхаю з цяжкасцю.
І гэта не супярэчнасць.
Гэта рэальнасць, у якой я жыву.
Марыя Грыц, Budzma.org
*Меркаванне аўтараў рубрыкі «Калумністыка» можа не супадаць з меркаваннем рэдакцыі. Калі вы таксама хацелі б выказацца па актуальнай для Беларусі тэме, пішыце нам на razam@budzma.org
