Літаратуразнаўца Язэп Янушкевіч з нагоды 95‑й гадавіны з дня нараджэння класіка беларускай літаратуры Уладзіміра Караткевіча апублікаваў у фэйсбуку ніколі раней не друкаваныя ўспаміны пра Караткевіча ягонага грузінскага сябра і аднакашніка Оціі Іяселіяні (1930-2011). Успаміны былі дасланыя ў Мінск яшчэ ў 1980‑я гады, але па пэўных прычынах больш за 35 гадоў праляжалі ў шуфлядзе.

Уладзімір Караткевіч

Таму, хто ведаў Уладзіміра Караткевіча — асобу шматгранную, адначасова сумную і светлую, напісаць пра яго будзе нялёгка, якім бы майстрам слова ён сябе не ўяўляў. Партрэт Валодзі мае патрэбу ў фарбах такой чысціні і смутку, якія наўрад ці знойдуцца на палітры мастака.

Складанасць яго асобы трэба было адгадаць і распазнаць за зайздроснай прастатой і дзіцячай непасрэднасцю, каб не прыняць толькі за наіўнага, спагадлівага публіцыста і здольнага паэта, а разглядзець мудрасць, бяздонную тугу і пранізлівы да болю ў сэрцы патрыятызм. [...]

Я не сустракаў чалавека, так самааддана закаханага ў сваю радзіму. Мяне з ім зблізіла менавіта гэтае асляпляльнае каханне, падобна яркаму полымю, якое шугае над яго высокай, элегантнай фігурай.

Я таму падкрэсліваю гэтую акалічнасць, што, не прыцягні мяне гэтае чыстае полымя (яно добра бачнае здалёк), то не ведаю, што яшчэ магло б зблізіць нас. (Цяжка сказаць, што ён сам знайшоў ува мне; можа быць, тое, пра што Акакій Цэрэтэлі сказаў: «Сэрца распазнае сябра...»).

А цяжка мне таму, што калі ў 1959 годзе я прыехаў у Маскву на Вышэйшыя літаратурныя курсы, Валодзя быў ужо на другім курсе. Ні я, ні Валодзя асабліва не збліжаліся нават са сваімі аднакурснікамі, тымі, хто два гады быў побач, што ўжо тут казаць пра слухачоў з паралельнага курсу. З тых часоў здзіўляюся і не магу растлумачыць сабе, за што я так палюбіў гэтага чалавека? [...]

Упэўнены, што калі хто-небудзь падобна яму ўмеў бы любіць сваю радзіму, то гэтага хапіла б для духоўнай супольнасці... Для братэрства... [...]

Яго пастаянна спальвала любоў да радзімы. (У Маскве гэта асабліва кідалася ў вочы). І гэтак жа ён схіляўся перад маёй Радзімай.

Ён так добра ведаў грузінскую паэзію, што некаторых нашых паэтаў я наноў спазнаў, калі ён прасіў прачытаць уголас у арыгінале іх творы. І, нягледзячы на няведанне мовы, вершаскладаннем, рытмам, рыфмай, — музычнасцю і сваім беспамылковым паэтычным нюхам — спазнаваў глыбіню грузінскай паэзіі, што нават у найлепшым перакладзе абавязкова губляецца. [...]

Рускую мову я так бязлітасна ламаў і ламаю, што слухач затыкае сабе вушы. Але ў нас было пра што гаварыць! (Яму не трэба было тлумачыць, што ў цябе на сэрцы). Многія вечары да паўночы праводзілі мы ў гутарках і заўсёды заставалася што сказаць!

Я не належу да тых, якія «п’юць» (у Грузіі, па традыцыі, п’янства непрымальнае, а я цвёрды абаронца традыцый), каб ніхто не падумаў, што баляванні дапамагалі нашай блізкасці. (Хоць тады і ў Валодзі не было схільнасці да «возлияний»).

Калі ён стукаў у мае дзверы — я пытаўся: хто там? (Я тады шмат пісаў і далёка не ўсім адчыняў дзверы). У адказ ён усміхаўся, адказваючы: «Я — Ладо Маклешвілі» (Так ён перакладаў на грузінскую сваё імя і прозвішча: «кароткі» — «мокле», «віч» — «швілі»). Ладо Маклешвілі быў той адзіны на свеце, для якога мае дзверы заўсёды былі адчыненыя.

Калі яму здаралася быць падпітым, пра гэта можна было здагадацца толькі па тым, як ён абдымаў, раскінуўшы рукі, і цалаваў. [...]

Мы не ўяўлялі сабе, што расстаемся на доўгія гады. Не пасяліцца ж нам у Маскве?.. Суцяшаліся тым, што часта будзем сустракацца; ён прыедзе ў Грузію, я — у Беларусь з творчымі справаздачамі. Але складанае і сумбурнае жыццё не песціла нас.

У 1975 годзе ён паведаміў, што збіраецца ў Гагру з жонкай (з той жонкай, якую так любіў!... Пасля амаль адначасовай смерці маці і жонкі ён так і не змог вырвацца з ціскоў гора і тугі). Зразумела, я неадкладна паехаў да яго. Калі мы, нарэшце, здаволілі радасць сустрэчы і перавялі дух, я сказаў з папрокам:

— Ладо, на што падобныя твае паводзіны! Чаму ты не прыязджаў столькі часу? (мы дамовіліся, што спачатку ён прыедзе ў Грузію).

Валодзя ўсміхнуўся сваёй шырокай, скаральнай, усёахопнай усмешкай, якая нагадвае цвіценне персіка:

«Мой дарагі! Прабач, але ж спачатку я павінен быў зрабіць для свайго народа нешта такое, што дало б мне права на сустрэчу з табой...» — і працягнуў мне тоўстую — у 40 лістоў 637‑старонкавую кнігу. Гэта быў раман, які глыбока раскрывае гістарычныя лёсы беларускага народа — «Каласы пад сярпом тваім» [...]

Надышла мая чарга з’ездзіць у Беларусь. Але маё блытанае жыццё не дазволіла своечасова зрабіць гэта.

У 1983 годзе я быў запрошаны ў Латвію, на 60‑гадовы юбілей майго перакладчыка Петэра Петэрсана — драматурга і рэжысёра. Назад паехаў праз Беларусь, каб пабачыць Валодзю.

Я не пазнаў свайго светлатварага сябра Ладо Маклешвілі. Як пазмрачнелі ягоныя прамяністыя вочы і якая невылечная туга гнездавалася ў іх. Нават пры нашай сустрэчы прамільгнулая ўсмешка не ўпрыгожыла ягоны азызлы твар. Ён і радасная ўсмешка рассталіся назаўжды.

У апошнія гады пасля разнастайных жыццёвых трагедый з’едзены, струменены сумам ён заліваў сваё гора віном. Як ён быў непадобны да таго выцягнутага, зіхатлівага беларуса, які раскінуў рукі насустрач усяму свету, на яснатварага паэта, дзякуючы якому я палюбіў не толькі яго, але і яго радзіму, яго народ.

Той дзень і тую ноч мы правялі разам. Я загаварыў пра хуткую сустрэчу, але ён толькі паківаў галавой; напэўна, упершыню за гады нашага сяброўства не пагадзіўся са мной.

Я прыехаў у Мінск праз год на сустрэчу — «круглы стол» пісьменнікаў, якія пішуць пра вайну. Зразумела, з вакзала перш за ўсё патэлефанаваў Валодзю. Адказала жанчына.

«Дзе мой сябар?» — спытаў я. У яе асекся голас (па-мойму, гэта была сястра Валодзі). Я зразумеў, што Ладо Маклешвілі больш ніколі не адкажа мне. Але як паверыць у такую здагадку?! Я не змог павесіць трубку і крыкнуў:

— Валодзя! Валодзя Караткевіч! Дзе мой Валодзя?

— На могілках... — пачуў я праз жаночыя слёзы.

Разам з Валодзевымі сябрамі мы пайшлі на могілкі. Я нёс цяжкі груз — дзевяць чырвоных гваздзікоў. [...]

Мне цяжка гаварыць і пісаць пра Валодзю, паколькі я ведаю, што не магу настолькі пазбавіцца ад пачуцця смутку і страты, каб не заразіць імі чытача і слухача. А гэта было б няправільна: сёння людзям хапае сваіх смуткаў і не трэба ўзвальваць на іх новыя. Трэба ўмець не абцяжарваць іншых сваім болем.