“Паэзія – як золата, калі яго зашмат, настае дэвальвацыя”… Так мяркуе мой суразмоўца – выдатны паэт, вядомы журналіст, укладальнік паэтычных анталогій “Краса і сіла” і “Галасы з-за небакраю”, нястомны асветнік Беларушчыны — Міхась Скобла. Пра гэта і пра шмат чаго іншага – нашая з ім гутарка.
Эдуард Акулін: — Міхась, у якім узросце ты ўсвядоміў сябе прадстаўніком “паэтычнай нацыі”? Ці памятаеш ты свой першы верш? Што натхніла цябе на словатворчасць?
Міхась Скобла: — У сёмым класе Угрыньскай васьмігодкі мне захацелася нейкім незвычайным чынам павіншаваць маці з 8 Сакавіка. Я залез на печ, зашыўся ў куток паміж вянкамі цыбулі, каб ніхто не бачыў, і напісаў першы ў сваім жыцці верш, які пачынаўся радкамі: “Сёння свята, вясновае свята, / cакавік ужо крочыць планетай. / Дык няхай льецца песень багата / над зямлёй нашай, сонцам сагрэтай”… Напісаў і паслаў у рэдакцыю зэльвенскай раённай газеты “Праца”, дзе верш праз тры дні і быў апублікаваны. Паштовыя скрынкі ў нашай вёсцы чамусьці не карысталіся папулярнасцю, і поштаноша проста пакідала газеты паміж штыкецінаў плоту. Памятаю, як я ішоў па вёсцы, разгортваў газету, бачыў там свой верш-віншаванне, вяртаў “Працу” на месца і ішоў далей. І так ад падворка да падворка, не чуючы пад сабою ног ад незразумелага шчасця. Увечары мой першы твор прачытала ўся сям’я. Бацька ўсміхнуўся, маці пацалавала мяне, а два старэйшыя браты дражніліся. Але і яны прыціхлі, калі праз пару дзён я атрымаў першы ў сваім жыцці ганарар – 5 паўнаважкіх савецкіх рублёў. Зразумела, што аніякім прадстаўніком паэтычнай нацыі я сябе не ўсведамляў, але напоўніцу карыстаўся славай школьнага паэта. Скажам, на выпускным іспыце па беларускай мове мне было дазволена пісаць сачыненне ў вершаванай форме. Я набраўся нахабства і заявіў, што ў класе да мяне не прыходзіць натхненне. І – насуперак усім правілам і інструкцыям – быў адпушчаны ў расквітнелы школьны сад. Сядзеў пад белай яблыняй і сачыняў. Тое адчуванне раптоўнай свабоды ў паднявольны экзаменацыйны дзень помніцца і дагэтуль.
Э.А. – Атрымліваецца, што паэзія напачатку разглядалася табою як нешта практычна-карыснае? Верш-віншаванне, верш-сачыненне…
М.С. – А што тут заганнага? Увесь наш геніяльны фальклор узнік з гэтай практычна-карыснай патрэбы. Жніўныя песні, вясельныя песні, песні-галашэнні… Паэзія мне заўсёды дапамагала жыць і выжываць, знаходзіць выйсце са складаных жыццёвых сітуацый. Памятаю, у войску закінулі нас на тыдзень у Карпаты. Зіма, мароз, спім на снезе ў хімічных камбінезонах. Стаю на варце ўначы, зуб на зуб не патрапляе, вогнішча паліць нельга. Дык я глядзеў на зорнае неба і “Зорку Венеру” Багдановіча на памяць чытаў. Чытаў Уладзіміра Жылку, Янку Купалу, Пімена Панчанку, Міхася Стральцова, Уладзіміра Караткевіча – “Заяц варыць піва”. Саграваўся вершамі. І час незаўважна мінаў. Альбо, памятаю, на філфаку БДУ здаваў іспыт прафесару Звознікаву па расейскай літаратуры. І выпаў мне білет з пытаннем пра самы няўдалы, на мой погляд, твор Аляксандра Блока – паэму “Дванаццаць”. Што пра яе добрага сказаць – не ведаю. А крытыкаваць Блока проста ў вочы прафесару (светлая яму памяць) – самагубства. І я проста прачытаў яму чатырохрадкоўе Ігара Шклярэўскага, у якім сказана галоўнае адразу пра трох расейскіх класікаў: “Земные взоры Пушкина и Блока / устремлены с надеждой в небеса. / А Лермонтова чёрные глаза / с небес на землю смотрят одиноко”. Задаволены прафесар ажно з крэсла прыўстаў… Ці яшчэ адзін прыклад практычнай карысці ад паэзіі прыгадаю. Пасля заканчэння ўніверсітэта нам з жонкай не было дзе жыць разам. Наталля жыла ў інтэрнаце ў Заслаўі, дзе працавала ў гісторыка-культурным запаведніку, я – у інтэрнаце ў Менску. Аднойчы на Гуканні вясны ў Заслаўі я пазнаёміўся з Аляксеем Восіпавічам Пылілам – былым настаўнікам, які меў свой дом непадалёк ад славутай заслаўскай царквы. Ён быў улюбёны ў паэзію Сяргея Ясеніна, а я яго цэлы томік на памяць ведаў. І вось мы сядзім у хаце Аляксея Восіпавіча, нагукаўшыся вясны, адаграваемся гарбатай. І раптам ён пачынае: “Отговорила роща золотая…”. І на мяне запытальна глядзіць. Што ж, я падхопліваю эстафету і працягваю: “Берёзовым весёлым языком…”. Ён далей: “Шаганэ ты моя, Шаганэ…”. Я: “Потому что я с севера, что ли…”. Ён: “Каждый труд благослови, удача…”. Я: “Рыбаку чтоб с рыбой невода…”. Так мы з ім гадзіны дзве Ясеніна чыталі. Калі ж Аляксей Восіпавіч – залатая і чулая душа – даведаўся пра наша маладое бескватэр’е, то аддаў нам цэлы пакой з асобным уваходам. І два гады не браў з нас ні капейкі – дзякуючы Ясеніну.
Э.А. – Ты аўтар-укладальнік дзвюх фундаментальных паэтычных анталогій: “Краса і сіла” (2003) і “Галасы з-за небакраю” (2007). Звычайна, з’яўленне такіх выданняў – гэта плён працы навуковага калектыву цэлага Інстытута літаратуры… Ты адзін здалеў узняць ношку айчыннай паэзіі за ўсё ХХ стагоддзе… Пасля шматгадовай тытанічнай працы чаго ўсё-ткі ты больш пачуў у свой адрас – падзякаў ці папрокаў?
М.С. — Былі і падзякі, і папрокі – хапіла ўсяго. Але, паклаўшы руку на сэрца, магу сказаць: пры складанні анталогій я нікому не стараўся дагадзіць ці, крый Божа, адпомсціць. Ад паэта да паэта мяне, як памесяўніка, вершы вялі. Я чытаў іх запоем у Нацыянальнай бібліятэцы, раз-пораз звяраючыся з электронным каталогам, каб нікога не прапусціць. І так мусіць рабіць укладальнік любога анталагічнага выдання. А то неяк давялося пачуць ад аднаго калегі: “Ва ўкладзеных мною зборніках ніколі не будзе Глобуса!”. Грош цана будзе такім зборнікам, укладзеным паводле асабістых стасункаў. Памятаю, калі выйшла “Краса і сіла”, паэтка Данута Бічэль напісала мне абураны ліст – чаму ў анталогіі няма паэта-ксяндза Вінцука Адважнага? А мне і самому балюча было, калі давялося адкласці ўбок ягоныя зборнікі. Помню, прачытаў ліст і засумняваўся ў сваёй рацыі. Але вось нядаўна ў “Беларускім кнігазборы” выйшаў падрыхтаваны Ірынай Багдановіч том Адважнага, дык там ён найперш прадстаўлены як празаік, мемуарыст, перакладчык славутай “Элегіі” Юльюша Славацкага. Шмат хто і з сяброў крыўдзіўся: “А чаму ты ў N. шэсць вершаў выбраў, а ў мяне толькі тры?”. На што я звычайна адказваў: “Дарагі дружа, калі ў складзенай табой анталогіі знойдзецца месца хоць для аднаго майго радка, я буду табе бязмежна ўдзячны”. Што да падзякаў, то мне асабліва прыемна ўспомніць ацэнкі Янкі Сіпакова, які зычліва сачыў за маімі анталагічнымі пошукамі і нават змог апублікаваць у “ЛіМе” захопленую рэцэнзію на анталогію перакладаў – “Роздум над вялікай кнігай”. Незадоўга да сваёй смерці Іван Данілавіч расказаў мне, як тую рэцэнзію спачатку год трымалі ў рэдакцыі, а потым надрукавалі, скараціўшы на траціну. Хай гэткія адносіны да шаноўнага аўтара застануцца на сумленні супрацоўнікаў тыднёвіка. Дарэчы, я заўважыў, як маё імя (і не толькі маё) старанна выкрэсліваецца з лімаўскіх старонак. Цэнзура на імёны – найгоршая і найганебнейшая з усіх магчымых цэнзураў.
Э.А. – У супрацы з выдавецтвам “Беларускі кнігазбор”, ты падрыхтаваў тамы Уладзіміра Жылкі, Ларысы Геніюш, Рыгора Крушыны, Алеся Салаўя, Рыгора Барадуліна. Уклаў, адрэдагаваў, напісаў прадмовы, пракаментаваў. А хто рэдагаваў твае паэтычныя зборнікі? Каго ты лічыш сваім творчым настаўнікам і які галоўны ўрок ты засвоіў для сябе як паэт?
М.С. – Адно ўдакладненне: збор твораў Алеся Салаўя выйшаў у іншай слыннай серыі – “Галасы Айчыны”, якую запачаткавала выдавецтва “Лімарыюс”. У гэтай серыі пасля Салаўя ўжо выйшлі выбранае Уладзіміра Дудзіцкага і юбілейны двухтомавік Ларысы Геніюш… Што да маіх рэдактараў, то мне на іх шанцавала. Першы зборнік “Вечны Зніч” (выйшаў у бібліятэчцы часопіса “Маладосць” рэкордным для першых кніг накладам 23 000 асобнікаў) рэдагаваў пільнавокі і чулы да паэтычнага вобраза Казімір Камейша. Кнігу “Дзярэчынскі дыярыюш” даводзіла да моўнага ладу Ліна Іванаўна Каўрус – з фантастычным вычуваннем роднага слова. “Акно для матылькоў” рэдагавала Хрысціна Лялько, празаік і паэт надзіва гарманічны. А два зборнікі – “Вочы Савы” і “Нашэсце Поўні” – прайшлі праз рэдактарства Анатоля Сыса. Ён меў учэпістае вока на розныя моўныя агрэхі. Памятаю, падкрэсліў ён словазлучэнне “дрымучы лес”. Думаў я думаў, чым яму той дрымучы лес не спадабаўся, і, нічога не прыдумаўшы, пакінуў так, як было. Ну і атрымаў потым у каршэнь за той лес! “Гэта відавочная расейшчына, слоўнікі мне – не ўказ!” і г.д. “А як трэба, Толік?” – ласкава так пытаюся, каб яшчэ больш не раз’ятрыць. “Трэба – пагудасты!”. Упершыню тады пачуў я такое слова, але – пагадзіўся з рэдактарам, і стаў мой лес пагудастым. Цяпер, калі бываю на атуленай высокімі бярозамі магіле Анатоля ў ягоным Гарошкаве, думаю, ці дапасоўваецца слова “пагудасты” да бярозавага гаю? Бо не маўчаць на ветры бярозы, ідзе ад іх пагудка… Што да паэтычнага настаўніцтва, то самы галоўны настаўнік паэта – маленства. Я гадаваўся на хутары і штодня захапляўся паэзіяй прыроды. Выходзячы за вішняк, бачыў, як пад сонцам жаўцеюць залатыя зубы кукурузных кіяхоў, ледзь прыкрыўшыся сваімі чубамі-асяледцамі. Слухаў, як ціха шапаціць у рэзгінах бярозы сена дажджу. Назіраў капеж, які нагадваў мне заплеценыя коскі. Бачыў, як раніцай вусаты ячмень казытаў заспанае сонца… У нас казалі не хутар, а футар. І футар, нібы казачны футарал, атуляў мяне прыгажосцю. А яшчэ адным незаменным настаўнікам літаратуры для мяне была Кніга. Пакідаючы сцены Дзярэчынскай сярэдняй школы, я ўжо няблага ведаў паэзію Рыгора Барадуліна, Анатоля Вярцінскага, Ларысы Геніюш, Генадзя Бураўкіна, Дануты Бічэль, Ніла Гілевіча (“Сказ пра Лысую гару” ведаў на памяць ужо дзесяцікласнікам). Іх творы я знаходзіў не ў школьных падручніках, а ў бібліятэцы, якую наведваў двойчы на дзень – па дарозе ў школу і назад. Помню, маці нават сварыцца да бібліятэкаркі хадзіла, баялася, што я ўсе астатнія прадметы запушчу. Ад каго меў непасрэдныя літаратурныя урокі… Я яшчэ паспеў пабываць на семінарах маладых літаратараў у Каралішчавічах, у Іслачы, нават у Пецярбургу (тагачасным Ленінградзе) і Піцундзе. Апошнія два – усесаюзныя, і ўрокі (цяпер сказалі б – майстар-класы) на іх давалі знакамітыя расейскія паэты. Але нешта не далася мне іхняя навука… Аднойчы з прыгаданага ўжо Заслаўя я быў запрошаны Анатолем Вялюгіным на яго лысагорскае лецішча. Было застолле, былі галубы ў небе, былі паэтычныя чытанні ў альтанцы. Калі я прачытаў сваю “Баладу пра стайню”, Анатоль Сцяпанавіч задаволена крэкнуў і паабяцаў напісаць прадмову да “тома маёй паэзіі”. Сваё абяцанне майстар пацвердзіў і на падараванай тады ж сваёй кнізе “З белага камення – сіняе пламенне”. З таго часу я пісаў вершы з міжвольнай аглядкай на тую прадмову – каб не расчараваць Вялюгіна. Але не паспеў – праз два гады яго не стала. Гэта ж не жарты – том паэзіі! Тут і за цэлае жыццё можна не паспець.
Э.А. — Ты парупіўся таксама над выданнем пасмяротнага томіка паэзіія Анатоля Сыса “Лён”. Не так даўна ў архівах паэта адшукаўся невядомы рукапіс ягонага першага зборніка паэзіі “Берагі майго юнацтва” з вершамі напісанымі Анатолем у студэнцкія гады. Як ты мяркуеш, ці варта выдаваць гэты зборнік, улічваючы тое, што Анатоль неаднойчы публічна заяўляў аб тым, што нібыта ўласнаручна яго спаліў?..
М.С. — Любы выдавец сёння схопіцца за нявыдадзены зборнік Анатоя Сыса. Але тут не варта спяшацца. “Берагі юнацтва” могуць стаць асобным, дадатковым раздзелам у выніковым томе Анатолевай спадчыны, але выдаваць гэтыя вершы асобнай кнігай, на маю думку, не варта. Трэба лічыцца з воляй самога аўтара – ён жа іх забракаваў. З другога боку, усе вялікія пісьменнікі асуджаныя, як пісаў Янка Брыль, на пасмяротнае пакаранне – Поўны збор твораў. Ці заслугоўвае на Поўны збор Анатоль Сыс? Думаю – так. Усё ім напісанае павінна быць беражна сабранае (улучна да аўтографаў на кнігах), пракаментаванае і выдадзенае, скажам, у класічнай серыі “Беларускі кнігазбор”. Такі падыход – звычайная практыка ў тэксталогіі. Не пачынаецца ж збор твораў Янкі Купалы з ягоных юначых польскамоўных вершаў, а збор твораў Якуба Коласа – з ягоных ранніх расейскамоўных практыкаванняў. Ім знайшлося месца – у адпаведных раздзелах. Аналагічным чынам трэба абысціся і з адшуканым рукапісам Анатоля Сыса.
Э.А. — У сваёй хатняй бібліятэцы я маю не адзін дзясятак паэтычных зборнікаў з аўтарскімі аўтографамі. Але гэта – мізер у параўнанні з тваёй калекцыяй… Колькі аўтарскіх аўтографаў налічвае твой кнігазбор? Ці маюцца сярод іх бібліяграфічныя рарытэты?
М.С. — Нядаўна, даведаўшыся пра выдадзенага ў Менску Алеся Салаўя, знакаміты наш гісторык Юры Туронак зрабіў мне фантастычны падарунак – кнігу Салаўя “Мае песні” 1944 года выдання з дароўчым надпісам Наталлі Арсенневай. Гэты рарытэтны аўтограф стаў 1995-м у маёй калекцыі. Яшчэ шаснаццаць, і я даганю летазлічэнне. Але мне не ўласцівая жарсць калекцыявання. Калі пэўная кніга камусьці пільна патрэбная, – магу саступіць. Кніга з аўтографам – адзіная ў сваім родзе, яна ў дадатак да ўсяго валодае патэнцыяльнай культурнай значнасцю. Кожная надпісаная кніга мае сваю гісторыю, дароўчы надпіс можа шмат пра што расказаць чалавеку дасведчанаму. Асаблівую каштоўнасць маюць вершаваныя аўтографы. Часам гэта – закончаныя міні-творы, але рэдка калі яны трапляюць у друк і становяцца прадметам даследавання. Надпісы на падараваных мне асабіста кнігах я прыводзіць не буду, а вось пару-тройку з даўніх сваіх набыткаў прапаную ўвазе чытачоў “Верасня”. Анатоль Вялюгін – Эдзі Агняцвет (на зборніку “Насцеж”, 1960): “Хачу, каб усё прачытала, / гартала старонкі смялей. / Бо кніжка, хоць аркушаў мала, / “премногих томов тяжелей”. Андрэй Вазнясенскі – Віктару Жаку (на зборніку “Взгляд”, 1972): “Родные Виктор с Валентиной, / люблю вас, Валентина с Витей, – / мои чудесные дельфины! / Когда-нибудь мы вспомним, свидясь, / как заповедную святыню, / и нас, и светозарный Свитязь”. Рыгор Барадулін – Анатолю Вялюгіну (на зборніку “Вечалле”, 1980): “Ніхто не зможа пасварыць нас, даўніх. / Любоў да Вас – віна мая адна. / У гонар Ваш, шаноўнейшы Настаўнік, / гатовы выпіць Вечалле да дна!”. Хіба ж не цудоўныя экспромты? Тут і багавейныя адносіны выдатнага расейскага паэта да нашай Свіцязі, і бліскавічны досціп другога возерапаклонніка – Барадуліна. Мая мара – напісаць кнігу пра цікавыя аўтографы беларускіх паэтаў. А на кнігу трэба яшчэ дазбіраць. Таму я люблю наведвацца ў букіністычныя крамы – і ў Менску, і калі бываю за мяжой. Праўда, у Вільні, Кіеве, Варшаве ці Маскве купіць кнігу з аўтографам не заўсёды ўдаецца – цана кусаецца. А ў нас – дайце веры! – аўтограф Уладзіміра Караткевіча я аднойчы набыў коштам двух боханаў хлеба! Пытаюся ў свайго варшаўскага сябра Андрэя Масквіна: ці можна ў вас за два боханы хлеба набыць аўтограф Генрыка Сянкевіча ці Чэслава Мілаша? Ён на мяне паглядзеў, як на вар’ята…
Э.А. — Аднойчы ты вывеў закон паэтычнай тоеснасці: “Паэзія – як золата, калі яго зашмат, настае дэвальвацыя…”, згодна якому замнога пісаць шкодна. Ці прытрымліваешся ты сам гэтага закона?
М.С. — Паэзія – самы энергазатратны жанр у літаратуры. Каб самааднавіцца, паэт мусіць рабіць перапынкі ў вершапісанні, часам пераходзіць на прозу. Калі ён не будзе перапыняцца, то апустошыць сябе дарэшты, да неўзнаўляльнага стану. Падобныя выпадкі ў гісторыі сусветнай літаратуры здараліся. Так, напрыклад, апустошыў сябе Адам Міцкевіч – “Дзядамі” і “Панам Тадэвушам”. І потым маўчаў да самай смерці. Але геній – гэта вынятак з любых правілаў. Што да мяне, то я свой закон нікому не навязваю. Верш напішацца – я шчаслівы. Не пішацца – нагрымзолю якую-небудзь рэцэнзію… З-за маўчання не перажываю – ні з-за свайго, ні з-за чужога. Якая мне справа, што ў Вільні замаўчаў Алег Мінкін? Мне дастаткова ягонай кнігі “Пенаты” – адной з найлепшых, па-мойму, за апошнія дваццаць гадоў.
Э.А. – Нехта трапна заўважыў: “Пародыя і эпіграма – найлепшая рэклама”. У свой час ты выдаў цэлы зборнік вершаваных пародый “Розгі ў розніцу”, у якім зрабіў рэкламу не аднаму дзясятку беларускіх паэтаў. Жанр паэтычнай пародыі сёння гэткі ж актуальны, ці ператварыўся ў літаратурны анахранізм?
М.С. — Пародыя існавала да нас, існуе пры нас і будзе існаваць пасля нас. Не варта спісваць яе ў анахранізмы з прычыны часовага затухання да яе чытацкай цікавасці. А чаму так сталася? Таму што сучасная паэзія сама з сябе насміхаецца і нярэдка выглядае самапарадыйна. Што там паэзія – усё жыццё наша стала нагадваць перасмешніцкі калейдаскоп. Вось іду я днямі па сталічным праспекце Незалежнасці і чытаю расцяжку: “Остановим торговлю женщинами!”. Разумееш, адным плакатам уся гендэрная палітыка адпраўленая кату пад хвост. Чытаеш і не можаш зразумець, ці гэта сур’ёзна, ці нехта пажартаваў не зусім удала. З тае самае прычыны неактуальная сёння і байка. Але ж байка – самы старажытны літаратурны жанр, які зрадзіўся на свет яшчэ на шумерскіх гліняных таблічках. Кожны жанр зведвае пару росквіту і пару заняпаду. Вернуцца яшчэ ў наша жыццё і літаратурныя пародыі, і байкі, чалавецтва смяяцца ніколі не развучыцца.
Э.А. – Апошнім часам у межах кампаніі “Будзьма беларусамі!” ты шмат выступаеш перад прыхільнікамі паэзіі. Як ты лічыш, гэтая акцыя своечасовая ў культурным жыцці Беларусі? Ці можаш згадаць нейкі цікавы выпадак са сваёй “будзьмаўскай” адысеі?
М.С. — Будзьмаўская кампанія разварушыла ўсю Беларусь. Адбыліся тысячы літаратурных сустрэчаў, сотні прэзентацый кніг, часопісаў, музычных гуртоў, дакументальных і анімацыйных фільмаў. Асабліва істотна тое, што імпрэзы ў межах кампаніі “Будзьма беларусамі!” ладзяцца і далёка ад сталіцы, у правінцыйных гарадках, у аддаленых нават ад райцэнтраў вёсках. Прыязджаеш часам у якую-небудзь школку, і настаўніца кажа: апошнім пісьменнікам у нас быў байкапісец Уладзімір Корбан у 1972 годзе! А бываюць школы, дзе зусім не ступала нага пісьменніка. Так, прынамсі, нам сказалі ў вёсцы Бакуны Пружанскага раёна. Так што акцыя гэтая вельмі своечасовая – як антыдзеянне на тую палітыку русіфікацыі, якая апошнім часам праводзіцца ў нашай краіне. Можна было б пра шмат якія мясціны і сустрэчы згадаць – яны таго вартыя, але абмяжуюся дзвюма. Травень, малалюдная вёсачка Дубок на Смаргоньшчыне. Драўляны касцёл проста ўлесе – як для набожных зайцоў ці мядзведзяў. На выгінастым беразе – скульптура Маці Божай, і здаецца, што імклівая Вялля малітоўна прыпадае да яе падножжа. Пасля выступу перад байдарачнікамі сядзім у хаце барда Алега Мізулы ў недалёкіх ад Дубка Жодзішках. Выпілі па шклянцы-другой бярозавага соку, і раптам у мяне з’яўляецца дзіўнае адчуванне, быццам сяджу я не ў вясковай хаце, а на палубе карабля, якая… нахілілася. А пілі ж толькі сок! Алег нада мною пасмейваецца: ты, відаць, ператаміўся (а ў той дзень было тры выступы). Дзіўнае адчуванне мяне не пакідае. Дастаю з кутка гантэлю, стаўлю на падлогу, і – о дзіва! – яна з грукатам коціцца да парога. Аказваецца, у выніку нейкага патаемнага землятрусу адзін канец хаты на дваццаць сантыметраў апусціўся, а другі – на столькі ж падняўся. Хату тую турыстам можна паказваць, як Пізанскую вежу! Алег Мізула паабяцаў падумаць над маёй прапановай. Другі выпадак. Зіма, заснежаная Нарач, лягер “Зубраня”. Выхавацелькі папярэдзілі нас з Касяй Камоцкай, што аўдыторыя будзе няпростай – школьныя лідары з усёй Беларусі, чалавек пяцьсот (ты, напэўна, ведаеш тую “зубранячую” залу). Выступаю першым і з улікам папярэджання выкладваюся дарэшты, ажно кашуля на спіне ўзмакрэла. Бачу – позіркі ў лідараў пацяплелі, але на поўнае паразуменне разлічваць не даводзіцца. Перадаю мікрафон Касі. Адна песня, другая, трэцяя… На сцэну прыходзіць цыдулка – выканайце песню “Мая краіна”. Кася пачынае: “Мая краіна пад белым сцягам, пад белым сцягам з чырвонай стужкай…”. І тут я бачу, што зала пачынае ўставаць, як пад гімн. Хваля пачынаецца на прыцемненай камчатцы, набірае сілу, і пасярод песні стаяць усе пяцьсот школьных лідараў! Апошні акорд і – авацыя. Калі такое бачыш і чуеш, то нацыянальны аптымізм цябе доўга не пакідае.
Э.А. – Ці чытаеш ты часопіс “Верасень”? Каго з маладых аўтараў выдання ты ўзяў на прыкмету для будучых перавыданняў сваіх анталогій?
М.С. –“Верасень” я чытаю і жадаю яму нарэшце ператварыцца з паўгадовіка ў квартальнік. Падабаецца, што часопіс у кожным нумары адкрывае новыя імёны. Што да перавыданняў маіх анталогій, то яны прывязаныя да ХХ стагоддзя. Падрахаванне ягоных здабыткаў зробленае, цяпер трэба ствараць паэтычныя шэдэўры для анталогій ХХІ стагоддзя. Не сумняваюся, што сённяшнія аўтары “Верасня” зоймуць у іх самае пачэснае месца…
Э.А. — Чаго, на тваю думку, нестае сённяшняй маладой беларускай паэзіі?
М.С. — Я яшчэ не ў тым веку, каб бурчаць, як той дзед на прызбе: моладзь у нас такая-сякая, вось мы ў свой час… Наша літаратурная моладзь выклікае ў мяне захапленне. Яна таленавітая, абазнаная ў сусветнай літаратуры, ведае замежныя мовы, яна крэатыўная, мабільная і камунікабельная. Слаўная наша моладзь мае хіба адзін маленькі недахоп: ёй часам бракуе начытанасці ў айчыннай класіцы. Моладзь наша прачытала Борхеса з Маркесам, Муракамі і Пялевіна, але забылася ў школьнай парце Максіма Гарэцкага, Алеся Гаруна, Уладзіміра Жылку, Пімена Панчанку, Міхася Стральцова…
Э.А. — “О баразна – беларускі акоп! / Хай дыктатура ці мор у краіне, / Хай землятрус ці сусветны патоп – / А беларус баразны не пакіне…” Гэта радкі з твайго верша “Ода баразне”. Ты напраўду так лічаш? Няўжо гэткі наш гістарычны лёс?
М.С. — “Ода баразне” друкавалася ў трох выданнях – у часопісе “Дзеяслоў”, у тыднёвіку “Наша ніва” і ў кнізе “Акно для матылькоў”. Агульны наклад – 8000 асобнікаў. Плюс чытачы электроннай бібліятэкі kamunikat.org. Відаць, з гэтай прычыны “Оду…” ведаюць і часам просяць прачытаць на сустрэчах. Баразна – гэта, вядома ж, метафара. Але метафара, якая прарасла з рэальнасці. Калі паблізу вёскі Шышчыцы на Случчыне выбухнуў склад боепрыпасаў, ніводзін случак не ўцёк з бульбянога поля! Капалі як пад артабстрэлам – тое я на свае вочы бачыў. Баразна – гэта не толькі свая бульбачка, свой бурачок, свая капуста. У баразне працалюбны беларус, нібы ў акопе, пераседзеў усе войны, усе раскулачванні, усе дыктатуры і застойныя часы. Але як позна ці рана з акопа вылазіць жаўнер, так і беларус мусіць нарэшце вылезці са сваёй баразны. У акопе добра трымаць абарону, а сучасны глабалізаваны свет змушае нас да больш актыўных дзеянняў.
Эдуард Акулін
спецыяльна для Таварыства беларускай мовы імя Францішка Скарыны
tbm-mova.by