Без жартаў, Валожыншчына хутка стане цэнтрам культурніцкага жыцця ў вёсцы. Сюды перасяляюцца маладыя гарадскія сем’і, на мясцовых хутарах адбываюцца модныя музычныя фестывалі. А яшчэ тут ёсць вёска Дубіна Баярская, дзе мясцовыя жыхары сваімі сіламі зрабілі годны музей, ладзяць майстар-класы , святочныя “хвэсты” і гуртуюць вакол сябе ваколіцы раёна.
З чаго ўсё пачыналася
Васіль нават раззлаваўся на фатографа, які доўга папраўляў ягоную паставу для кадра. Аднак як было не зайсці ў фотаатэлье для здымка з нагоды заканчэння вучобы па дарозе дадому?
Вядома, можна было застацца ў Вільні і з галавой занурыцца ў палітыку, як гэта зрабілі многія хлопцы і дзяўчаты з настаўніцкіх беларускіх курсаў. Балазе, у 1919 годзе горад стаў цэнтрам інтарэсаў моцных гэтага свету з захаду і ўсходу. Нацыянальныя спрэчкі ў прэсе, росквіт народнай асветы — усё гэта неймаверна вярэдзіла ўчэпісты розум рэвалюцыянера з-пад Валожына.
Дома, у Дубіне, чакала сям’я і пачатая справа, таму гаворкі пра тое, каб паддацца сталічным спакусам, не магло і быць. З 1901 года Васіль Рагель настаўнічае для вясковых дзетак. Васіль Васільевіч у анкетах запісваўся сябрам партыі бальшавікоў, а ў душы заставаўся вялікім патрыётам Беларусі. На занятках ён выкладаў вучням не толькі школьныя прадметы, але і традыцыйныя рамёствы.
Пасля 1921-га, калі Валожыншчына трапіла ў склад Польшы, Рагель на ўласную рызыку адмовіўся весці ўрокі па-польску. За гэта яго звольнілі. Праўда, калі змянілася ўлада, Рагель вярнуўся ў школу. У 1939 годзе ён стане настаўнікам у суседняй вёсцы Чабаі, а з пачаткам акупацыі ў Другую сусветную працягне выкладаць мясцовым дзецям па-беларуску.
Уся гэтая гісторыя настаўніка-патрыёта, якіх у той час было сотні, магла б цалкам забыцца, калі б выпадкова не трапіла да Тамары Каляды.
У Дубіну трапіла па накіраванні
Тамара Уладзіміраўна — тая самая культур-трэгерка, якая сёння задае настрой у Дубіне. Гэта яна адрадзіла жыццё ў хаце настаўніка Васіля Рагеля і стварыла тут музей.
Жанчына родам з Жодзіна, а ў Дубіну прыехала па накіраванні ў 70-я і тут выйшла замуж. Па адукацыі Тамара Уладзіміраўна пчаляр, але пасля нараджэння сыноў пайшла працаваць у дзіцячы садок. Аднаго разу ў яе рукі трапіла кніга “Год беларуса”. Аўтар — Стары Улас, сапраўднае імя — Уладзіслаў Сівы-Сівіцкі. Гэта яшчэ адзін патрыёт Валожыншчыны, які жыў у пачатку ХХ стагоддзя і пакінуў дзённік. Дык вось, у ягоных запісах Тамара Уладзіміраўна знайшла такую фразу:
“10 вёрст ад Валожына ёсць вялікае сяло Дубіна, і чутно аб ім далёка-далёка. Мае яно 300 хат, ёсць там і манаполька, і карчма. Народ вельмі паганы, самыя п’яніцы і зладзеі: не то што на дварэ не пакінь, але і з будынку павыцягваюць. <…> Трэба каго абараць, пабіць або і падсмаліць — ідзі ў Дубіну, там усё гэта знойдзеш. Але няма чаго дзівіцца: яны маюць вучыцеля, каторы не дае ім добрага прыклада”.
Тамара Каляда пачала шукаць: што ж гэта за настаўнік такі? Яна стала пытацца ў мясцовых і так выйшла на Васіля Рагеля.
— Праўда, Васіль Васільевіч не мог быць апісаны ў Старога Уласа. Гэта быў Сухадолец Сямён Львовіч, старэйшы за яго. Яны разам распаўсюджвалі рэвалюцыйныя ўлёткі ў Дубіне. Сямёна Львовіча арыштавалі. Васіль Васільевіч выступаў на судзе ад РСДРП. Ён так абараняў паплечніка, што Сухадольца праз чатыры месяцы вызвалілі, — расказвае Тамара Каляда.
Пра Васіля Васільевіча жанчына назбірала вельмі шмат звестак, знайшла ягоных нашчадкаў і дом і нават ужо марыла пра музей. Унук дазволіў выкарыстаць хату пад экспазіцыю музея.
Унук настаўніка-беларуса перадаў будынак, і з 2005 года тут працуе вясковы музей. За гэты час тут пабывалі турысты з Англіі, Швецыі, Нідэрландаў, Польшчы. Для дарослых і малых жыхароў Дубіны гэта цэнтр культурніцкага жыцця: усё самае цікавае, што толькі можа адбывацца ў вёсцы, праходзіць у гэтых сценах і на падворку.
Традыцыі фэстаў і супольнасці
Знаёмства Тамары Каляды і сямейнай пары Змітра Мурашкі і Юліі Літвінавай было справай часу. Зміцер і Юлія некалькі гадоў таму пераехалі з горада ў суседнюю вёску Вялікая Дайнава. Яны абодва — вядомыя рамеснікі: яна — майстрыца традыцыйных строяў, ён — архітэктар-эколаг.
— Мы набылі хутар, вырашылі стварыць майстэрню і давесці, што рамёствы і сельскагаспадарчыя віды дзейнасці могуць быць крыніцай заробку. Сучаснае заканадаўства дазваляе на прымальных умовах гэтым займацца, — тлумачыць Зміцер.
“Каб жыхары па-іншаму паглядзелі на горад і сталі ўдзельнікамі гарадскіх змен”. У Маладзечне прайшоў Кірмаш праектаў для Міншчыны
Дзякуючы ініцыятыве Юліі і Змітра ў хаце Васіля Рагеля аднавілі кросны і печ. Для дзяцей і дарослых сямейная пара правяла з дзясятак майстар-класаў па розных рамёствах. У чэрвені гэтага года Зміцер Мурашка і Тамара Каляда ўдзельнічалі ў Кірмашы праектаў з прапановай адрадзіць традыцыю вясковага фэсту.
Ад ідэі да рэалізацыі прайшло некалькі месяцаў, і ў канцы кастрычніка хата настаўніка запрасіла ўсіх сяброў і вяскоўцаў на “Восеньскі хвэст”. Юрыст Мікола Арцюхоў правёў семінар пра тое, як рамёствы, асабістая гаспадарка і аграэкатурызм могуць стаць дадатковай крыніцай заробку на вёсцы. Юлія Літвінава расказала са свайго багатага досведу майстрыцы, як весці кнігу ўліку рамесніка, як удзельнічаць у кірмашах і розныя іншыя хітрасці.
— Рамёствы — гэта першыя эканамічныя дачыненні. Людзям трэба было нешта рабіць. У тых, хто рабіў лепш і меў запасы, пачыналі выменьваць ці купляць. Я перадусім разглядаю рамесніцкую дзейнасць як крыніцу прыбытку. Нават цяпер, у ХХІ стагоддзі. Гэта адметная рукатворная прадукцыя з індывідуальным стылем і якасцю, — гаворыць Зміцер Мурашка.
Пакуль ішоў майстар-клас, людзей у хаце паболела, прыйшлі дзеці: усе чакалі, што будзе далей. А потым былі танцы і песні. Спеўны гурт “Мярэжа”, музыка Наста Шпілеўская, Дар’я Зуева, Дзяніс Сухі і Васіль Грынь і пані з аматарскага аб’яднання “Бацькаўшчына”. Дарэчы, усе яны паміж сабой добра і даўно знаёмыя, бо раней выступалі на адной сцэне на фэстах.
У “Бацькаўшчыне” спявае малодшая дачка настаўніка Рагеля Любоў Васільеўна (на відэа злева). Яна жыла ў гэтай хаце да 1962 года, пакуль не выйшла замуж.
— Я намагаюся, каб гэты музей жыў, каб жыхары Дубіны і Дайнавы бачылі ў гэтым перспектыву і сэнс, каб традыцыйныя навыкі, што засталіся ад дзядоў, былі не проста нейкім хобі ці забавай: гэта сістэма ведаў, каб выжыць на сваёй зямлі. Калі ўсе людзі пераедуць жыць у шэсць абласных цэнтраў, гэта нядобра. Калі тэрыторыя раўнамерна пакрытая сістэмай паселішчаў, тады краіна развіваецца ўстойліва, — падсумаваў Зміцер Мурашка.
Хрысціна Марчук
Фота аўтара
