А вы калі-небудзь былі на Брытанскіх выспах і ў Ірландыі? Сутыкаліся з прыхільнікамі спорту з тых краёў?
Самае цікавае з майго асабістага досведу — гэта сапраўднае ўсведамленне таго, што спорт, у прыватнасці камандныя гульні, для брытанцаў і ірландцаў значыць нашмат больш, чым для астатніх еўрапейцаў і асабліва для жыхароў рэгіёна экс-СССР.
У гэтым плане мы, беларусы, у большасці сваёй, падаёмся людзьмі з іншай планеты.
А калі я вам скажу, што ірландцы выкарыстоўвалі спорт у барацьбе з англійскімі ўплывамі, і ў часы барацьбы за незалежнасць Ірландыі нацыянальныя віды спорту набылі і заваявалі папулярнасць, якой не маюць лакальныя камандныя гульні ў сённяшнім глабальным свеце?
Каб разабрацца, варта зразумець значнасць спорту на Брытанскіх выспах
Вывучаючы гісторыю развіцця камандных відаў спорту, лёгка ўсвядоміць: гульні з мячом (розных памераў і формаў) развіваліся і былі найбольш папулярнымі ў сучаснай Італіі, Брытаніі і Ірландыі.
Але так склалася гістарычна, што “вялікі брытанскі спартыўны свет” заваяваў усю планету.
Гістарычна папулярнасць спартыўных гульняў на выспах, напэўна, варта звязаць з асаблівасцямі менталітэту, які, застаўся ў спадчыну ад кельцкіх продкаў народаў, якія цяпер насяляюць Брытанскія выспы.
У ХІХ стагоддзі “спартыўная экспансія” закранула ўсе краіны Брытанскай супольнасці, дзе ў вялікай колькасці пражываюць нашчадкі перасяленцаў з выспаў. У Аўстраліі, Новай Зеландыі, ЗША, Канадзе спорт і цяпер значная частка грамадскага жыцця, а не проста забава.
Менавіта таму спартыўныя гульні з мячом як агульнанацыянальныя з’явы ў гэтых краінах выкарыстоўваюцца для фармавання грамадскіх кантэкстаў, аб’ядноўваюць ці раздзяляюць грамадства.
Напрыклад, каб зразумець феномен брытанскага футбольнага фанатызму і звязаны з гэтай з’явай гвалт пад час супрацьстаяння заўзятараў, варта зазірнуць у гісторыю спартыўных гульняў на выспах.
Да сённяшняга дня ў сельскай мясцовасці і невялічкіх мястэчках яшчэ захаваліся гульні з мячом, якія ў ХІХ стагоддзі трансфармаваліся ў сучасныя папулярныя. Гульні, якімі цяпер захапляюцца мільёны, у пачатку сваёй гісторыі адлюстроўвалі грамадскае жыццё ранняга сярэднявечча, калі адзін горад ці вуліца супрацьстаялі іншаму. І ў вялікія святы месцічы збіраліся разам, каб давесці сваё першынства сапернікам-суседзям.
Барацьба за незалежнасць і спорт у Ірландыі
Цяпер размова пра Ірландыю і пра тое, як ірландцы праз спорт намагаліся захоўваць у грамадстве сваю адметнасць і адрознасць ад ангельцаў.
Ірландскі нацыянальны ўздым праходзіў паралельна са станаўленнем і фармаваннем агульных правілаў брытанскіх гульняў з мячом (футбол, рэгбі і крыкет). У змаганні з моўнай, культурнай і спартыўнай уніфікацыяй патрыёты Ірландыі вырашылі, што з ростам папулярнасці брытанскіх камандных гульняў у сваім грамадстве варта змагацца “англійскімі метадамі”. Тым больш што ў Ірландыі было шмат гульняў, якія маглі прэтэндаваць на такую папулярнасць.
У сярэдзіне і другой палове ХІХ ст. у Англіі было створана некалькі асацыяцый, мэтай якіх было развіццё падобных адзін да аднаго відаў гульняў па адасобленых напрамках і розных правілах (футбол супраць рэгбі).
Рэгбі
Ірландцы паспрабавалі супрацьстаяць росту папулярнасці ў сваёй краіне англійскага рэгбі (1860-я гады) і арганізавалі Гэльскую атлетычную асацыяцыю. Мэтай арганізацыі была распрацоўка і ўніфікацыя правіл, арганізацыя рэгулярных спаборніцтваў па гэльскім футболе і хёрлінгу.
Менавіта ў гэты час ваенізаваныя групы паўстанцаў пачалі змаганне за незалежнасць краіны.
Партызанскія метады, якія праз няўдалы ход паўстання трансфармаваліся ў тэрарыстычныя, не прывялі да перамогі.
Але ўзброеная барацьба і культурнае і спартыўнае супрацьстаянне англійскай экспансіі далі плён: у грамадстве англійскія ўплывы зменшыліся. І ў 1921 годзе, пасля двухгадовай вайны за незалежнасць, Ірландыя стала свабоднай.
Як вы думаеце, якія самыя папулярныя спартыўныя гульні ў Ірландыі?
На сённяшні дзень менавіта нацыянальныя віды спорту самыя папулярныя ў Ірландыі і “спрачаюцца” з рэгбі ў Паўночнай Ірландыі (дзе палову насельніцтва складаюць нашчадкі брытанскіх каланізатараў ці тыя, хто лічыць сябе брытанцам).
У большасці недасведчаных турыстаў альбо людзей, якія кантактуюць з ірландцамі, выклікае шок, што найбольш папулярнымі відамі спорту ў краіне з’яўляюцца менавіта нацыянальныя гульні, пра якія ва ўсім свеце вельмі мала вядома.
Ірландыя, дзе амаль поўнасцю знікла свая мова, за кошт развіцця і папулярызацыі ў тым ліку нацыянальных відаў спорту даводзіць сваю адметнасць, падтрымлівае ў народзе супольную самасвядомасць.
Гэльскі футбол
Здаецца, гэта самы ўнікальны выпадак у сучаснай гісторыі, калі ў краіне, настолькі інтэграванай у глабальны свет, нацыянальны спорт з’яўляецца адным са слупоў, на якім трымаецца нацыянальная самасвядомасць.
За кошт таго, што ў спаборніцтвах GAA (Гэльскай атлетычнай асацыяцыі) удзельнічаюць толькі аматары-спартсмены, клубы, нават у самых невялікіх мястэчках, могуць прэтэндаваць на поспех у нацыянальных спаборніцтвах. Больш за тое, мясцовыя каманды робяцца пунктамі кансалідацыі супольнасцяў, грамадскай актыўнасці.
Паводле спецыяльнага рашэння брытанскага парламента ад 1920 года, каманды з Паўночнай Ірландыі па нацыянальных відах спорту ўваходзяць у агульнаірландскую структуру.
Такім чынам, паўночныя ірландцы і ірландцы разам удзельнічаюць у аб’яднаных чэмпіянатах па гэльскім футболе і хёрлінгу, а англійскія гульнявыя віды могуць пазайздросціць колькасці аматараў.
Безумоўна, навідавоку канкурэнцыя і сапраўдны антаганізм паміж мясцовымі і “імпартнымі” відамі спорту. Спартыўныя аб’екты для нацыянальных гульняў часта адмаўляюць камандам па футболе ці рэгбі ў правядзенні матчаў ці выстаўляюць вялікія цэны на арэнду. Найбуйнейшы спартыўны аб’ект Ірландыі — Croke park у Дубліне (на 90 тыс. гледачоў) —прымае толькі матчы па гэльскім футболе і хёрлінгу.
Хёрлінг
Самы буйны рэгбійна-футбольны стадыён — дублінскі Aviva Stadium (52 тыс. месцаў).
Гэтыя лічбы ў поўнай меры адлюстроўваюць інтарэс гледачоў. Ірландцы галасуюць колькасцю і “рублём” за свой спорт і аматараў-спарстменаў. Неверагодна для любой іншай еўрапейскай краіны!
Унікальны прыклад кансалідацыі нацыі, падзеленай мяжой вакол нацыянальных, ды яшчэ такіх папулярных на выспе, відаў спорту.
Ірландцы ў часы змагання за незалежнасць ад Брытаніі ў сферы спорту абралі шлях, пабудаваны на антаганізме і супрацьпастаўленні ўплывам акупантаў. У адрозненне ад народаў, якія праз сусветна папулярныя віды гульняў даводзяць сваю значнасць і будуюць супольнасць (прыклад новазеландцаў), ірландцы ў пэўным сэнсе пайшлі на “ізаляцыю”, якая стала адметнасцю і паспрыяла кансалідацыі нацыі і ірландскай супольнасці ў Паўночнай Ірландыі.
Аляксей Гайдукевіч, спартыўная ўстанова “Рэгбі Юніян”
