У Гродне прэзентавалі “сармацкія” цішоткі і ўнікальныя банкноты 1993 года, якія так і не трапілі ў абарачэнне.
Незвычайная прэзентацыя прайшла ў этнакраме “Цудоўня”. Першай часткай стала лекцыя, прысвечаная беларускім грашам ад часоў Рымскай імперыі да Вялікага Княства, падрыхтаваная нумізматам Андрэем Карачом.
“ПТРВА” значыць “Пятрова”
Тут можна было пачуць, да прыкладу, што ўсе залатыя рымскія аўрэўсы, знойдзеныя ў Беларусі, маюць дзіркі. Чаму? Бо манеты не выкарыстоўваліся як грошы, а насіліся ў якасці ўпрыгожанняў.
Альбо цікавы факт пра срэбраныя дзірхемы ІХ-Х стст., якія часцяком знаходзяць паламанымі папалам альбо на чвэрць. Навошта іх псавалі? Мэты было дзве: разбіць манету на драбнейшы намінал (размяняць) і заадно спраўдзіць, ці не фальшывая: калі гэта толькі пасярэбраны мядзяк, на зломе ўсё будзе бачна.
Першыя ж нашы мясцовыя грошы — гэта грыўні альбо ізроі, папулярныя ў ХІ-ХІІІ стст. Фактычна, гэта кавалак срэбра рознай вагі (ад 100 да 160 г у залежнасці ад месца вытворчасці). Зрэдку на іх сустракаюцца надпісы, напрыклад, “ПТРВА”, то бок “грыўня Пятрова” — так зашыфраванае імя ўладальніка. Часцей жа сустракаюцца зарубкі — так кожны новы ўладальнік правяраў злітак на сапраўднасць.
“Грошы 1993 года не выглядаюць састарэлымі: дызайн добры”
Пасля лекцыі Карача ініцыятыва перайшла да мецэната Паўла Бераговіча, вядомага сваімі дабрачыннымі праектамі і доўгатэрміновым планам па стварэнні ў Падароску музея шляхецкай культуры. Бераговіч прывёз з сабой камплект купюраў 1993 года, аформленых у нацыянальным стылі, якія маглі трапіць у абарачэнне, але так і не трапілі.
“Я не нумізмат, але лічу, што гэтыя грошы маюць каштоўнасць, — распавядае Бераговіч. — Перш за ўсё таму, што гэта першыя грошы незалежнай Беларусі з яскравай нацыянальнай сімволікай і партрэтамі выдатных дзеячаў: Скарыны, Коласа, Багдановіча і інш. Цікава, што нават больш чым праз 20 гадоў яны не выглядаюць састарэлымі — дызайн сапраўды добры”.
Перадгісторыя банкнотаў наступная: Бераговіч набыў іх у Маскве за немалую суму — 5000 даляраў за 6 купюр. Зрэшты, першапачатковы кошт быў удвая большы. Дагэтуль сп. Павел не мае пацверджанняў, што яны сапраўдныя, аднак знаўцы сцвярджаюць, што гэта ўсё ж арыгіналы. Колькі яшчэ пробных камплектаў беларускіх купюраў 1993 года захавалася, ніхто не ведае, бо банк звычайна знішчае асобнікі, якія не пайшлі ў тыраж.
“Галоўнае, што грошы вярнуліся ў Беларусь, — працягвае Бераговіч, — Спадзяюся, яны будуць выстаўленыя ў музеі ў Падароску, калі там скончацца працы. Гэтыя банкноты, выкананыя ў нацыянальным стылі, — вельмі важны ланцужок паміж старажытнай і сучаснай грашовымі сістэмамі”.
“Якасна, бо шляхетна”
“На закуску” пры канцы імпрэзы прайшла прэзентацыя новай лініі цішотак у “сармацкім” стылі, якая стала сумесным праектам ужо вядомага брэнда LSTR і Змітра Карабача, які займаецца сувенірнай прадукцыяй будучага музея ў Падароску.
“Першапачаткова думалі намаляваць вежы Крамля ў агні, але перадумалі, — жартуе Карабач. — Атрымаліся цішоткі пад агульным слоганам PAN BRAT SARMAT: “Пане браце” — гэта старажытны зварот шляхцічаў адзін да аднаго. Цішоткі на 100% беларускія — і пашыў, і дызайн, і прынты. Усё зроблена тут, у Беларусі”.
На цішотках мы бачым Пагоню на фоне адбітка пальца чалавека, выяву шляхціча з сякеркай, крылатага гусара на мядзведзі з хэштэгам #Дзядываявалі і інш. Атрымалася сумесь з ужо раскручаных традыцыяў вопраткі LSTR і сармацкай эстэтыкі.
“Будаўнічыя працы ў Падароску, на жаль, зацягнуліся, — тлумачыць Бераговіч. — Тым не менш мы маем працаваць паралельна і па іншых напрамках, у тым ліку ў галіне сувенірнай прадукцыі. Бо ў плане “сувеніркі” Падароск, на маю думку, мусіў быць нечым незвычайным і не падобным на масавую прадукцыю, якая ўжо ёсць. Саломка, гліна, дрэва — усё гэта традыцыйныя формы, але “шляхецкі” сувенір мае быць іншым. Так і прыйшлі да таго, каб распачаць лінію “сармацкіх” цішотак. Мы паспрабавалі зрабіць якасна, бо мусіць быць шляхетна”.
На імпрэзе цішоткі прэзентавалі жывыя мадэлі з Гродна. Дарэчы, самі цішоткі ў “Цудоўні” можна будзе набываць і надалей. У якіх яшчэ гарадах Беларусі і ў якіх крамах можна будзе прыдбаць сучасную “сармацкую” вопратку — стане вядома найбліжэйшым часам.
Алесь Кіркевіч, фота – Алесь Саенка
