Не сакрэт, што ва ўмовах вайны ва Украіне штодзённа адбываюцца інфармацыйна-псіхалагічныя атакі на розумы грамадзян Беларусі. Якія прыметы інфармацыйна-псіхалагічных аперацый? Як гэта павялічвае падзелы і канфлікты ў грамадстве і як можна ім супрацьстаяць? Піша Аляксей Гайдукевіч.

Шмат разважаць над тым, як грамадства Беларусі сёння плаціць па рахунках за дзесяцігоддзі пасіўнасці і спробы схавацца ад рэчаіснасці разбурэння нацыянальнай ідэнтычнасці ў свядомасці большасці грамадзянаў, на жаль, зараз зусім не час.

Актуальная тактыка супрацьстаяння выклікам павінна была б быць прадугледжана стратэгіяй, распрацаванай яшчэ ўчора. Але яе няма і ў бліжэйшыя часы яна хутчэй за ўсё не з’явіцца.

Гэтым у нашай краіне амаль ніхто не займаўся апошнія 30 год. Інтэлектуалы альбо працавалі на камандны апарат, альбо намагаліся трапіць у трэнды, якія гарантавалі б сякі-такі заробак.

Таму грамадства ў большасці сваёй да вайны, якая амаль год таму перакінулася і на нашу тэрыторыю, падышло без інструментаў самаабароны ад інфармацыйна-псіхалагічных атак на калектыўную свядомасць, што штурмуюць розумы грамадзян Беларусі з розных бакоў беларускай мяжы.

Таму, як ніколі раней, вельмі дарэчнымі ёсць хаця б несістэматызаваныя захады. Такія, напрыклад, як тлумачэнне неабходнасці кібергігіены. Пра якую вельмі слушна напісана ў наступным артыкуле:

Эксперты: Трымайцеся падалей ад расійскіх анлайн-сервісаў

Другога кшталту гігіенай, якая не вылечыць, але дазволіць праводзіць прафілактыку наступных фатальных памылак, можа быць гігіена мыслення.

Асабістага і калектыўнага. Якое падчас сённяшняй вайны ўвесь час сутыкаецца з часам удалымі спробамі расхіствання, агрэсіўнага ўздзеяння. З мэтамі дэмаралізацыі, правакавання панікі, падвышэння канфліктнасці ўнутры грамадства, штурхання да неабдуманых і катастрафічных для народа і краіны дзеянняў.

Пошук болевых кропак і рэтрансляцыя вашых думак

Інфармацыйна-псіхалагічныя аперацыі (ІПСА) даўно не ёсць самадзейнасцю піяршчыкаў ці медыйшчыкаў. Гэта справа спецыяльных аддзелаў у міністэрствах абароны. Кожны крок і захады пралічваюцца, знімаюцца замеры рэакцый і распрацоўваюцца розныя варыянты далейшых дзеянняў. У залежнасці ад эфектаў.

На сайце Інстытута вывучэння сучаснай вайны інфармацыйна-псіхалагічным аперацыям (у англамоўных крыніцах — PSYOP) даюць такое вызначэнне:

«PSYOP — гэта ўзгодненае разгортванне ў інфармацыйным полі пэўнага сцэнара, заснаванага на каскадзе навін, анонсаў, падзеяў і каментароў экспертаў. Гэта інфа кампаніі з рэгулярным паўторам тэзісаў, яны могуць праводзіцца даволі працяглы час са стратэгічнай перспектываю.

Для дасягнення мэтаў PSYOP сцэнары маюць сваю дынаміку, структуру і паўтаральнасць.

Праціўнікі ствараюць маніпулятыўныя інфармацыйныя пазлы, разлічваючы на тое, што калі чалавек сам іх складзе, ён паверыць у карціну свету. Бо будзе ўпэўнены, што самастойна прыйшоў да высноваў».

Сённяшнія ўмовы распаўсюду інфармацыі і маштабы ўздзеяння на свядомасць дыктуюць неабходнасць звяртання асаблівай увагі на крыніцы спажывання навінаў і звязанага з імі кантэнту. Бо істотным фактарам у тактыцы сучасных ментальных агрэсараў з’яўляецца распаўсюд патрэбных наратываў праз аўтарытэтныя для аб’ектаў агрэсіі каналы (СМІ, сацсеткі, пошукавыя сістэмы, іншыя сэрвісы).

Нездарма адным з першых прызнакаў ІПСА адмыслоўцы лічаць масаванае пашырэнне праз розныя сродкі аднолькавых альбо падобных, вельмі відавочных наратываў. Якія апелююць да зразумелых большасці грамадства каштоўнасцяў. Такім чынам агрэсары намагаюцца «трапіць у трэнды свядомасці», падвысіць давер да крыніцаў інфармацыі. Часам можа здавацца, што блогеры, СМІ і г. д. фактычна выказваюць вашыя думкі, распаўсюджваюць менавіта тое, што адпавядае памкненням грамадства. Нават калі перакручваюць факты.

Але за ўсёй гэтай шырмай заўжды хаваецца патрэбная і вельмі відавочная маніпуляцыя.

Чытайце па тэме: Прапаганда: частка стратэгіі па трансфармацыі масавай свядомасці 

Прыкладам можа служыць наратыў пра «вайну за мір», пра якую распавядалі прапагандысты першыя тыдні пасля ўварвання ва Украіну ў 2022-м. Такі пасыл хаця і з’яўляўся відавочна хлуслівым, але адпавядаў думкам большасці грамадства. Якое не жадала ўсвядоміць надыход катастрофы і фінал «стабільнага жыцця», жадаючы і надалей трымаць свой розум і сумленне ў цёплых умовах ілюзій. Таму для такой катэгорый вайну ў інфармэфірах прыхавалі «змаганнем за мір», непажаданай, але неабходнай дзеяй на некалькі тыдняў.

Спрашчэнне мыслення і рэакцый

На фронце вайскоўцы ўвесь час знаходзяцца ў становішчы экстрэмальных выпрабаванняў, пад сталым уздзеяннем фізічнага і інфармацыйна-псіхалагічнага характару з боку праціўніка. Але яны навучаныя пераадольваць цяжкасці, уключаць дадатковыя рэсурсы арганізма. Таксама добрае камандаванне сочыць не толькі за бяспекай ці матэрыяльным забеспячэннем, але і за маральным станам асабовага складу. Праводзяцца захады па маральна-псіхалагічнай мабілізацыі байцоў і падтрыманні баявога духу.

Цывільнае насельніцтва, асабліва ў тылах, далёка ад актыўных баявых дзеянняў мае меншы ціск на псіхіку, але ў большасці сваёй не валодае тэхнікамі па выяўленні і пераадоленні агрэсіўных атак па ўздзеянні на свядомасць. Таму інфармацыйна-псіхалагічныя аперацыі маюць нашмат большы поспех і маштабы пры выкарыстанні супраць цывільных.

Гукаўзмацняльнікі — звычайная зброя на лініі фронту

Другой прыметай таго, што нашыя розумы атакуюць, ёсць наяўнасць спробаў у СМІ ці сацсетках абыходзіць пытанні, не ўскладняць рэакцыі на падзеі да простых і абавязкова адзіна слушных. Так адбывалася, калі грамадства намагаліся накіраваць, напрыклад, у бок слогана «не ўсё так адназначна», выклікаць аднаскладаныя рэакцыі, накідаць толькі негатыўныя ацэнкі для тых, чыё меркаванне супярэчыць патрэбнай лініі.

У беларускай рэчаіснасці падобныя кірункі ў інфармацыйнай палітыцы можна выявіць нават сярод некаторых лідараў меркаванняў і СМІ. Якія часам, навешваючы цэтлікі на ўчорашніх аднадумцаў з восені 2020 г., фактычна гуляюць на баку службаў з-за ўсходняй мяжы. Дзе добра выкарыстоўваюць прагаліны ў ідэнтычнасцях сярод грамадзянаў Беларусі для яшчэ большага раздзялення нашага грамадства і ўмацавання крамлёўскіх стратэгічнага і тактычнага кантэкстаў.

Чытайце яшчэ: Беларуская нацыянальная ідэнтычнасць ці лакальная самасвядомасць

Вы будзеце ўпэўненыя, што самі прыйшлі да высноваў

Іншай прыметай і адной з прамежкавых мэтаў ІПСА можна назваць фарміраванне ўяўлення ў аб’екта, што менавіта ён ёсць аўтарам таго бачання свету ці нават дактрыны, якія насамрэч накінутыя звонку інфармацыйнымі маніпулятарамі.

Такі вынік атрымліваецца дзякуючы тэхнікам апеляцыі да базавых для асобы і грамадства ўстановак, спрашчэнню шляху ад атрымання інфармацыі да ўсведамлення ўласнай пазіцыі і магчымых будучых дзеянняў.

Прымяненне такой схемы рэалізуецца праз шырокі набор СМІ і актыўнасці ў сацсетках. Масаванае бамбардаванне медыясферы можа прыводзіць да таго, што кантэнт патрэбнай накіраванасці становіцца трэндавым. І нават рэсурсы па «іншы бок барыкад», эксперты і аўтарытэты з сацсетак падхопліваюць яго.

У выніку наратывы так глыбока прапісваюцца ў калектыўнай свядомасці, што выкрасліць ці аспрэчыць іх становіцца магчымым толькі праз надломы, рэвалюцыі і іншыя памежныя сітуацыі.

За прыклад можна ўзяць вядомую ў Беларусі «дактрыну апалітычнасці». Людзей з такой устаноўкай фактычна немагчыма пераканаць у хібнасці гэтай пазіцыі. Амаль любыя аргументы адразу выклікаюць негатыўную рэакцыю. Як бы вы не намагаліся, аспрэчванне прапісаных нават на біялагічным узроўні ўстановак у «апалітычных» правакуе страх. А ілюзорнае ўяўленне, што аўтарам пазіцыі з’яўляецца сам індывід, любога, хто ёй пярэчыць, можа ператварыць у ворага.

-----

Як сведчаць гістарычныя прыклады, пазбавіць грамадства ад уздзеяння такога кшталту ІПСА (фактычна частак стратэгіі падпарадкавання волі грамадства і кіравання ягонымі рэакцыямі), могуць толькі фатальныя ўзрушэнні, якія ставяць пад пытанне прапісаныя на гарманальна-псіхічным узроўні асновы. Толькі новыя траўмы ў стане пераадолець неўроз.

Толькі гатовае да «самалекавання токам» грамадства здольнае часам штучна ставіць перад сабой непасільныя задачы, правакаваць рукатворныя канфліктнасці, каб саматуж выбіць з сябе паразітарныя ўстаноўкі.

Для гэтага патрэбна ў першую чаргу пашыраць прамежак паміж атрыманнем інфармацыі да рэакцыі на яе да такіх маштбаў, каб туды памясцілася мысленне. Гэта складана, таму што вялікая частка грамадзянаў прызвычаілася карыстацца гатовымі шаблонамі паводзінаў у інфапрасторы, верыць «зручным аўтарытэтам», даваць хуткія ацэнкі, накідаючы цэтлікі.

Але менавіта прастора абдумвання інфармацыі, узгаднення складзенага меркавання з рацыянальнымі ўстаноўкамі, крытычнымі ацэнкамі і ёсць месцам свабоды волі. Без якой мысленне з перспектывай на будучыню наўрад ці магчымае.

Аляксей Гайдукевіч, budzma.org