Музыкантка, паэтка і мастачка Анастасія Рыдлеўская называе сябе мультыдысцыплінарнай артысткай. Аднак reform.news паразмаўляў з ёй найперш пра візуальнае мастацтва, бо прычынай гутаркі стаўся загадкава-неспазнаны аб’ект — маска. А калі дакладней, то яе выстава ў варшаўскай галерэі «Biuro Wystaw».

Анастасія Рыдлеўская. Скрын кліпа «Dance on my own» Дар’і Загорскай

Паразважалі пра магму творчасці, вытокі паганства і зменлівыя ідэнтычнасці.

Анастасія Рыдлеўская — мультыдысцыплінарная творца. Нарадзілася ў Мінску, скончыла філалагічны факультэт у Беларускім дзяржаўным універсітэце ў Мінску, вучылася ў Inalco (Institut National des Langues et Civilizations Orientales, Sorbonne Paris Cité) у Парыжы. Акадэмічнаму жывапісу і малюнку і іншым мастацкім дысцыплінам вучылася на прыватных занятках. З канца 2021 года жыве ў Гданьску. У 2023 годзе пачала запісваць уласную музыку, выпусціла тры альбомы: «When I Can’t Speak», «Mugwort», «Snake Charmer». Яе музыка хутка заваявала сімпатыі дзякуючы ўнікальнаму спалучэнню беларускіх паганскіх каранёў, моцных электронных элементаў і незвычайных мелодый.

Фрагмент экспазіцыі выставы «Veiled / Unveiled» у варшаўскай галерэі «Biuro Wystaw». Фота: Ангеліна Бобер

— Які канцэпт выставы ў «Biuro Wystaw»? І чаму менавіта маскі сталі асновай экспазіцыі?

— Назва выставы «Veiled / Unveiled» — пра тое, што паказваецца, і пра тое, што прыхоўваецца. Пра тое, што насамрэч гэтыя маскі нічога не хаваюць, а паказваюць самыя памежныя, самыя сырыя, яскравыя эмоцыі, які пражывае чалавек, а насамрэч — я.

— Гэта нібы вашыя аўтапартрэты? Псіхалагічныя аўтапартрэты?

— Так, усё, што я раблю, гэта аўтапартрэты і мае спробы пачаць дыялог са светам, каб зразумець, хто я і дзе я. Праз гэтыя вобразы, праз гэтыя маскі я бачу свой твар, углядаюся ў тое, што я пражываю і што жыве ўва мне.

— Вы кажаце, што вы сябе раскрываеце... Аднак у адной размове вы расказвалі, што вы вельмі інтравертны чалавек, таму, можа, маска — гэта візуалізацыя вашага жадання быць прыхаваным назіральнікам. Чалавек у масцы — гэта назіральнік, якога нібыта не бачна...

— Мая творчасць нічога не хавае. Наадварот, паказвае ўсё, чым я жыву. Таму кожная з масак — маніякальны эпізод, дэпрэсіўны эпізод, які-небудзь цяжкі стан ці наадварот — вельмі радасны, ці якая-небудзь сітуацыя, якая здарылася ў жыцці. Я стараюся гэта ўсё пераўтварыць, перажыць, зразумець, паглядзець на сябе з іншага ракурсу. Таму — наадварот: усе мае маскі — гэта максімальная шчырасць.

Жывапіс Анастасіі Рыдлеўскай на выставе «Veiled / Unveiled» у варшаўскай галерэі «Biuro Wystaw». Фота: reform.news

— Які ў іх дадатковы функцыял? Яны чапляюцца, вешаюцца? І ўвогуле — чаму маскі? Адбітак стану можна было і на карціне ўвасобіць?

— Я пачала іх рабіць з пап’е-машэ ў Мінску у 2021 годзе, у той рэальнасці, у якой мы ўсе тады апынуліся. Мне патрэбна было штосьці абдымаць, каб зазямляцца. Я кожны дзень малявала ў дзённіку, пісала карціны, але ў гэтай 2D прасторы нельга было за нешта зачапіцца. Патрэбна было штосьці падобнае да цела. У той час я пісала магістарскую работу на філфаку, і ў цэнтры маіх інтарэсаў была француская пісьменніца Сільві Жармэн. Каб раскрыць яе міфапаэтыку, мне трэба было пагрузіцца ў філасофію Эмануэля Левінаса, на якой яна будуецца.

І ў яго ёсць этычная катэгорыя твару. Ён вывучаў феномен зла, прысутнасць зла ў свеце і тое, як не дапусціць знішчэння ахвяры катам. Этычная катэгорыя твару — гэта тое, што не дазваляе забіваць, не дазваляе быць забітым, калі ты бачыш твар. Я была цалкам пагружана ў гэтую працу. А ўсё, што я паралельна вывучала на філфаку, да чаго прыйшла, натуральным чынам вылівалася ў творы. Мяне заўсёды цікавілі партрэты, чалавечы погляд, твар, праз які ты атрымліваеш інфармацыю, бачыш душу і наадварот...

Усё змяшалася тады, падчас тых жорсткіх рэпрэсій, страху, таму з’явіліся маскі. Мне трэба было нешта абняць, пакратаць, прытуліць. Пасля яны пачалі развівацца ўжо з іншай прычыны. Маска — гэта не канцэпт прыхоўвання, а наадварот — праз маску ты нарэшце паказваеш усё тое сырое, што кіпіць, бурліць унутры цябе, што звычайна не паказваюць, таму што ёсць нейкія сацыяльныя нормы. Таму і такая назва ў выставы — «Veiled / Unveiled». Назву прапанавала сама галерэя, і мне надзвычай падабаецца, як яны ўбачылі тое, што я ў гэтыя маскі ўкладаю.

Фрагмент экспазіцыі выставы «Veiled / Unveiled» у варшаўскай галерэі «Biuro Wystaw». Фота: reform.news

— Аднак вашы маскі набываюць і больш выразную цялеснасць: рукі, ногі. Яны разрастаюцца як нейкае фізічнае цела...

— Мне страшна цікава, куды гэта ўсё завядзе, таму што я ўспрымаю іх як жывых істот. І ўвогуле мой творчы метад заключаецца ў тым, што з’яўляецца нейкі імпульс, неабходнасць нешта ствараць, а форма, у якую гэты імпульс увасабляецца, ад мяне нібы не залежыць. Імпульс увасабляецца ці ў форме песні, ці ў форме карціны. Яно само сабе дае цела. І мне вельмі цікава назіраць за тым, як гэтыя маскі паціху пачынаюць патрабаваць для сябе ўсё больш і больш фізічнай прасторы. Як яны больш і больш жадаюць цялеснага. Што мяне змушае ствараць рукі, ногі і іншыя часткі цела. Гэтыя маскі адна ад адну зараджаюцца, доўжаць свой працяг, а я проста захоплена назіраю і іду за іх жаданнямі.

Фрагмент экспазіцыі выставы «Veiled / Unveiled» у варшаўскай галерэі «Biuro Wystaw». Фота: reform.news

— Гучыць як глава з кнігі Сцівена Кінга... Як гэта суадносіцца з тэорыяй смерці аўтара?

— Я больш метамадэрнісцкі аўтар, бо мяркую, што аўтар не мёртвы. У творы я ўкладаю сваю душу і пражыты чалавечы досвед, кавалак свайго максімальна аголенага жыцця. А з гэтага насення творы растуць самі і задаюць вектар. Але забаўна, што кожны раз, калі я думаю пра тое, што твор сам сябе стварае і павінен у выніку адарвацца ад мяне, я потым бачу ў гэтым творы адлюстраванне сябе яшчэ больш глыбокае, чым сама сябе адчуваю.

Нібыта ўсе гэтыя карціны, песні, маскі, тэкстыльныя скульптуры ведаюць пра мяне больш, чым я.

І калі яны з’яўляюцца, я нібыта знаходжу новыя грані вопыту, які пражываю. І таму я ўсё ж метамадэрнісцкі аўтар. Мой твор адкрыты да інтэрпрэтацыі і я радуюся, калі гледачы па-свойму пражываюць яго. І мне здаецца, што аўтарскае ядро, якое там жыве, гэтая магма, гэты кавалак жыцця, у творы адчуваецца. Мне важна, калі яго ўлоўліваюць, калі мы рэзануем з гледачом на адной хвалі. Праз твор у мяне адбываецца сувязь з людзьмі, дыялог, які ў мяне — як у інтраверта — не так часта атрымліваецца ўжывую.

— У музыцы такая ж камунікацыя?

— Калі людзі падыходзяць пасля канцэрта і кажуць, што яны адчуваюць дакладна тое ж, мяне ад гэтага мурашыць. У некаторых песнях я смяюся, у некаторых абсалютна шчыра плачу, мне здаецца, што я перажываю свой унікальны досвед. Але не, людзі адчуваюць тое ж. І ад гэтага становіцца цёпла, быццам мы — адна вялікая душа, адно вялікае цела, проста з рознымі праявамі.

— Ці той досвед, які вы перажываеце пры стварэнні масак, паўтараецца ў працы над музычнымі кампазіцыямі?

— Я ўсё больш і больш задумваюся пра тое, што матэрыялы, тэхнікі — гэта ўсё няважна, бо гэта ўсё адна магма, з якой вытвараецца маска, песня і тэкст. Што гэта адно і тое ж, проста часам гэта магма хоча выявіць сябе у выглядзе нечага больш цялеснага, больш фізічнага, а часам патрабуе больш вымярэнняў, і тады з’яўляецца песня. Гэта ўсё вельмі інтуітыўны працэс, нібы нешта само сябе вядзе, само сябе стварае і просіць маёй дапамогі: «Дай нам цела, дай нам голас!».

Фрагмент экспазіцыі выставы «Veiled / Unveiled» у варшаўскай галерэі «Biuro Wystaw». Фота: reform.news

— Ці хаваюцца за маскамі нейкія сюжэты?

— У кожнай маскі свая гісторыя. Напрыклад, у маім другім альбоме «Mugwort» кожная песня мае сваю маску. Гэта значыць, маскі — гэта і ёсць гісторыі песняў. Многія мае маскі маюць доўгія назвы, каб максімальна перадаць гісторыю, якая ў іх закладзена. Ёсць намадычныя вобразы, якія трансфармуюцца. Ёсць чырвонае сонца, якое крычыць і плача. У яго чорны рот і некалькі вачэй. Ад пачатку яно было створана ў выглядзе маскі, пасля яно перакачавала ў карціну, з гэтай карціны яна перабралася ў песню, якая называецца «The sun is shining strange today again». Усе гэтыя ўвасабленні існуюць у гэтым мастацкім універсуме і самі сябе развіваюць. Мне важна, што гэтыя маскі ствараюць агульную прастору. У іх ва ўсіх ёсць свая гісторыя, але і адна агульная.

— У вас ёсць досвед супрацы з польскім тэатрам...

— Так, у жніўні мяне паклікалі ў тэатр CHOREA, які знаходзіцца ў Fabryka Sztuki ў Лодзі, папрасілі для міжнароднага фестывалю «Retroperspektywy» зрабіць шэсць масак для спектакля. А пасля з’явіўся тэкстыльны дзіцёнак. Таксама замовілі інсталяцыю, так атрымалася вялізная маска месяца. І папрасілілі зрабіць персанальную выставу і канцэрт. Атрымалася, як я і хацела, калі ўсё, што раблю ў мастацтве, не разрываецца, а ператвараецца ў адну творчую субстанцыю, усё існуе паўсюдна і адначасна.

Фрагмент экспазіцыі выставы «Veiled / Unveiled» у варшаўскай галерэі «Biuro Wystaw». Фота: reform.news

— Яшчэ на выставе вы паказваеце фатаграфіі з чалавекам у масцы ў розных лакацыях. Якая тут ідэя — гэта адухоўлены ландшафт ці вобразы назіральнікаў гэтых ландшафтаў?

— Звычайна для гэтых здымкаў пазірую я. Ідэя — матэрыялізацыя эмацыйнага стану ў прасторы. Я даю гэтаму стану цела. Фізічную абалонку. І вось гэта матэрыялізацыя знаходзіцца ў рэальным свеце сярод нас. Не нейкі вобраз, а канкрэтная персаніфікацыя перажытага досведу, эмоцый, пагранічнага стану. Як правіла, мяне цікавяць максімальна кантрасныя, напятыя станы.

Дзякуючы досведу жыцця з біпалярным разладам мяне часам закідвае ў татальныя вярхі і бяздонныя нізы. І вельмі часта з тых кропак, каб гэта пераварыць, перажыць і паспрабаваць у гэтым выжыць, зазямліцца, з’яўляюцца гэтыя імпульсы і эмоцыі, якія пасля атрымліваюць свае твары. І вось гэтыя твары праз фатаграфіі набываюць целы і прасторы, у якіх яны жывуць.

Фрагмент экспазіцыі выставы «Veiled / Unveiled» у варшаўскай галерэі «Biuro Wystaw». Фота прадастаўлена Анастасіяй Рыдлеўскай

— Ці працягваеце вы займацца філалагічнымі даследаваннямі? І што дала вам філалагічная адукацыя, якую, я так разумею, вы абралі выпадкова?

— Так, я збіралася паступаць у Акадэмію мастацтваў, але абставіны склаліся незалежным ад мяне чынам, і лепшага рашэння, чым паступіць на філфак, я не магу згадаць. Доўга не разумела, наколькі гэта будзе важным для маёй творчай дзейнасці, але па факце ўвесь мой мастацкі ўніверсум зазямляецца ў літаратурных вобразах, міфалагічных адсылках, дзякуючы таму, што ўжо створаны гэты падмурак ведаў. Хочаш не хочаш, але ты ўсё роўна будзеш туды пагружацца. Тое, што я мыслю катэгорыямі мастацкага ўніверсуму, пашырэння і канцэнтруюся на маштабных рэчах, усё гэта дзякуючы філфаку. Я паступіла ў аспірантуру, але на жаль, з’ехала. Мне страшэнна падабаецца выкладаць. Лепшы час майго жыцця — тыя тры гады, калі я выкладала на філфаку замежную літаратуру. Я вельмі сумую па студэнтах і кафедры.

Досвед філфаку я выкарыстоўваю ў сваіх тэкстах. Таму што кожны тэкст песні напоўнены адсылкамі, сувязямі з папярэднімі тэкстамі, нават тымі, якія я ствараю. Песня — гэта не проста эмацыянальная капсула, яны мае сувязь з астатнікмі маімі карцінамі, маскамі ці іншымі песнямі. У мяне ёсць карта гэтых песняў, якія звязаны вобразамі і словамі адно з адным, дзе перасякаюцца рыфмы не толькі ўнутры тэксту, але і рыфмы паміж песнямі, нават паміж мовамі. Таму я лічу, што філфак вызначыў тое, што я раблю і як я гэта раблю, мой творчы метад прапушчаны праз прызму філафаку.

Часта мае дзённікавыя запісы, у якіх я люблю працаваць са словам, задаюць тон маім візуальным аб’ектам ці песням.

— Што такое карта песняў? Яна ментальная ці візуальная?

— Ёсць візуальная карта ў «Snake charmer» — альбоме, які паказвае сувязі кожнай песні з альбому: праз якія рыфмы, праз якія радкі яны перагукваюцца і якая песня куды вядзе. Калі спрошчана, то гэта шлях героя, які пражывае невыносна цяжкі момант жыцця, пагружаецца на самае дно, перажывае спробы суіцыду і выходзіць з гэтага перароджаным. Там відаць, якія песні знаходзяцца на самым дне, а якія выцягваюць вонкі. Цяпер гэтая карта ляжыць на прыхаваным акаўнце.

Фрагмент экспазіцыі выставы «Veiled / Unveiled» у варшаўскай галерэі «Biuro Wystaw». Фота: reform.news

— То-бок вы не толькі мастачка, а яшчэ займаецеся такой глыбокай, да класіфікацыі, рэфлексіяй над сваёй творчасцю. Уражвае, што пры гэтым вашы творы вельмі эмацыйныя, пачуццёвыя...

— Я нават адчуваю моманты, калі мае дзве іпастасі — творца і крытык — пачынаюць падзяляцца. Калі я твару ў імпульсе, у свабодзе, у такой давербальнай магме, там дзе зліваюцца вобразы, міфалагемы і архетыпы, усё глыбіннае, што не ўсведамляецца да канца, то ў нейкі момант звонку ўваходзіць крытык і далучаецца да справы. І гэты крытык са староннім поглядам пачынае ўпісваць гэта ўсё ў кантэкст маёй жа творчасці і дапамагае бачыць створанае ў кантэксце сусветнага мастацтва.

— Чаму вас так вабіць паганская міфалогія?

— У мяне ў прынцыпе магічнае мысленне, якое дазваляе мне спраўляцца з маім АКР-ным тыпам псіхікі, з маім неверагодным зацыкліваннем на нейкіх страшных момантах. І я, разумеючы наступствы жыцця ў магічным мысленні, цалкам сябе аддала яму, таму што мне так лягчэй жывецца. І аказалася, што ўсе гэтыя магічныя элементы былі глыбока прарошчаныя з дзяцінства. Азіраючыся назад, я бачу, што мае бацькі тыя яшчэ язычнікі, яны так успрымалі свет і дапамагалі мне яго супакойваць, падначальваць. Так што паганства — гэта мае спробы яго патлумачыць і кантраляваць. Калі ўся прырода — жывая, калі дрэвы з табой размаўляюць, калі месяцу можна расказаць свае самыя страшныя эмоцыі і ён табе абавязкова дапаможа. Калі ёсць чароўны камень-валун, да якога адмыслова едзеш з бацькамі, каб ён выканаў тваё самае прыхаванае жаданне. Калі лесавічку трэба сказаць «Вялікі дзякуй!», калі ты знайшоў грыб.

Гэта было вельмі моцна ўплецена ў маю побытавую рэальнасць, я з гэтым расла. Ніхто ў маёй сям’і не ўспрымаў гэта як казку, а як частку рэальнасці. І калі я падрасла і пачала аналізаваць, што такое міфалагічнае мысленне, то зразумела, што я ва ўсім гэтым жыла.

Мая мама не малюе, але я не магу назваць яе нікім іншым, як мастаком, бо паганскі светапогляд вельмі моцна суадносіцца з мастацкім.

Насамрэч гэта адно і тое ж. Калі ты глядзіш на рэальнасць, а яна адказвае табе мовай сімвалаў, якая нашмат глыбей, чым любое слова, штматслойней, шматзначней. Жыць у гэтым свеце сімвалаў і азначае быць творцам, а мая мама проста стварала сама свае сімвалы і рытуалы.

Напрыклад, мы з мамай маглі прачнуцца і адчуць, што сёння трэба з траў зрабіць сонца. І мы ішлі ў поле, збіралі піжму і рабілі гэта сонца — сваё, магічнае — і ведалі, што ўсё будзе добра. Праз год паўтаралі. Святкавалі Купалле, але дадавалі свае сімвалы і абрады.

Фрагмент экспазіцыі выставы «Veiled / Unveiled» у варшаўскай галерэі «Biuro Wystaw». Фота: reform.news

— Праз многія вашы праекты, у тым ліку і праз гэты, паказаны ў «Biuro Wystaw», праходзіць паняцце ідэнтыфікацыі? То-бок вы пражылі ў ЗША з трох да васьмі гадоў, жылі ў Еўропе. Ведаеце некалькі моў. Вы мастачка, спявачка і паэтка, у вас біпалярны разлад, які вы не хаваеце. Ці можаце патлумачыць, які аспект сваёй ідэнтыфікацыі вы даследуеце і чаму яна такая важная для вас?

— Свет цяпер неверагодна нестабільны, і я не ведаю, ці ёсць такі чалавек, у якога была б фіксаваная ідэнтычнасць. Наколькі гэта натуральна для чалавека, наколькі не балюча, калі ты максімальна фіксуешся ў сваёй ідэнтычнасці і пастаянна існуеш у адной іпастасі? Чым старэйшай я станаўлюся, тым больш заўважаю, колькі жыццяў пражыла. Я была зусім іншым чалавекам, я б з ёй пазнаёмілася, але мы, можа, і не пасябравалі б.

Мне падабаецца гнуткасць чалавечай псіхікі, асабліва цяпер, у эміграцыі, асабліва ў сувязі з глабалізацыяй, асабліва з прасторай інтэрнэт, якая яднае столькі культур і стварае нешта агульнае.

Чаму я гэта вывучаю? Таму што гэта дапамагае мне фіксаваць і рэфлексаваць над кожным этапам, які ў мяне ў жыцці здараецца. І хоць крыху бачыць глебу пад нагамі і дарогу, якой я стараюся ісці. І мацаць яе пятачкамі, а не проста плыць як рыба, згубленая ў касмічным акіяне.

Гэта дапамагае мне вызначыцца, па сузор’ях знаходзіць свой маршрут.

А па-другое, гэта той досвед, які напрасткі ўплывае на маё светаадчуванне. І я мяркую, што з кожнай новай ідэнтычнасцю, іпастассю і ўсім, што я на сябе апранаю і вырошчваю ў сваёй скуры, таксама трансфармуецца мой пункт погляду, мае пачуцці і светаразуменне.

Мне складана зразумець, хто я. Наколькі я беларуска. Кожная новая мова нешта змяняе. Кнігі. Мне падабаецца гэтыя пульсуючыя кропкі маршруту, мігатлівыя зоркі, якія паказваюць табе шлях, па якім ты ідзеш далей.

І я задаю сабе пытанні: Ок, паўгады ў Парыжы, што мне гэта дало? Веданне шасці моваў, што гэта дае мне для разумення таго, хто я? Я нарадзілася ў Беларусі, але правяла дзяцінства ў Амерыцы, гэта як на мяне ўплывае? Досвед эміграцыі, адчуванне «свой сярод чужых» ці «чужы сярод сваіх» — як гэта фарміруе цябе?

Мне здаецца, гэта ўніверсальны досвед любога чалавека.

Фрагмент экспазіцыі выставы «Veiled / Unveiled» у варшаўскай галерэі «Biuro Wystaw». Фота: reform.news

— У Лодзі вы рабілі праект пра адчуванне дому, выставу, звязаную з досведам пераезду, са спробай знайсці сваё месца ў новым асяроддзі. Што для вас сёння дом? Што можа стаць для вас домам? Якімі якасцямі павінна валодаць пэўнае месца, каб назваць яго домам і ці магчыма гэта?

— Я знаходжу цяпер дом у сябе. Я стараюся гэта рабіць, таму што гэта адзінае месца, якое я не змагу страціць, якое заўсёды са мной і дае мне сілы і падпітку. Таму што дом — гэта падмурак. Той падмурак, з якога ты пачынаеш адштурхоўвацца і ідзеш далей па жыцці. Калі ты яго страціш, не зможаш нікуды рухацца. І я вельмі доўга жыла з адчуваннем страчанага дому, таму што я прывязвалася.

Дом — гэта мае бацькі, той кавалак зямлі, на якім яны жывуць. Тая вёска. Дом гэта муж. Маё часовае жыллё, у якім я знаходжуся цяпер. Але гэта ўсё нестабільна, што толькі ўзмацняе адчуванне трывогі, жаху, што ў любы момант можа знікнуць. А я хачу рухацца і жыць і зацікаўлена не губляць падмурак. Таму я вельмі стараюся гэты дом стварыць унутры сябе. Усімі сіламі стараюся вырошчваць свой дом унутры сябе, каб ён заўсёды быў са мной. Каб яго не губляць. Каб у мяне быў падмурак рухацца далей і ніколі не адмаўляцца ад жыцця, калі рэальны дом раптам знікне.