Пра Чарнобыль складана размаўляць — асабліва тым, каго ён закрануў асабіста. У зоне радыяцыйнага забруджвання — у Мазыры Гомельскай вобласці — прайшло ток-шоў на вельмі важную, змястоўную і балючую тэму.
23 лістапада ў Мазыры прайшло ток-шоў, якое зладзілі грамадская культурніцкая кампанія “Будзьма беларусамі!” і цэнтр даследавання грамадскага кіравання “Сімпа”. Сустрэча мела назву “Зона не/адчужэння”, і гаворка вялася менавіта пра зону, якая існуе на поўдні Беларусі. Пра зону радыяцыйнага забруджання ў выніку Чарнобыльскай катастрофы. З часу выбуху мінуў 31 год, і наступствы акрэсліліся, замацаваліся і спарадзілі новыя з’явы.
Так, напрыклад, Дзяніс Рабянок, першы спікер, характарызуючы значнасць праблемы, параўнаў Чарнобыль для Беларусі з Другой сусветнай вайной: якая падзяліла жыццё на “да” і “пасля”.
Але ўжо вырасла пакаленне людзей, для якіх слова “Чарнобыль” нічога не значыць. Яны ўсяго на дзесяць гадоў маладзейшыя за тых, чый лёс яшчэ ў дзяцінстве быў зламаны катастрофай. Чаму так?
З аднаго боку, зніжэнне градусу ўвагі да праблемы — гэта добра: бо, напрыклад, выйшлі са статусу дыскрымінаваных перасяленцы з забруджаных раёнаў, і жыхароў Гомельшчыны ўсё радзей абразліва мянуюць “чарнобыльцамі”.
Але хіба мы не ведаем, што радыяцыйнае забруджанне нікуды не знікае за трыццаць гадоў? Нават стагоддзе не тэрмін для нябачнай пагрозы.
Тое, як знікла з эфіру тэма Чарнобыльскай катастрофы, сведчыць пра іншыя прыхаваныя працэсы. Іх і спрабавалі вызначыць удзельнікі ток-шоў.
Уладзімір Целяпун, у свой час ліквідатар ЧАЭС, а цяпер грамадскі актывіст і праваабаронца, распавёў важную гісторыю з 1990 года: так званы “Марш на Маскву”. Галоўнай мэтай мітынгу на Краснай плошчы было звярнуць увагу кіраўніцтва СССР на становішча пацярпелых ад аварыі рэгіёнаў. Тады ці не ўпершыню ў гісторыі на Краснай плошчы залуналі бел-чырвона-белыя сцягі. Сярод выступоўцаў быў Алесь Адамовіч. Марш, у якім удзельнічаў і Уладзімір Целяпун, дасягнуў сваёй мэты. Ён прымусіў і саюзныя, і мясцовыя ўлады выканаць патрабаванні па абароне насельніцтва і прыняць цэлы шэраг заканадаўчых актаў.
Але цяпер, па стане на 2017 год, вялікая праца змарнаваная: так, напрыклад, скасаваны статус ліквідатараў: яны пераведзеныя ў “пацярпелыя”. Выходзіць, што і звычайныя жыхары забруджаных тэрыторый без адсялення прыраўнялі да людзей, якія працавалі ў самым пекле, смяротна рызыкуючы.
З тым, што дзяржава настойліва замоўчвае праблемы Чарнобылю, пагадзіліся ўсе ўдзельнікі, сярод якіх былі і ліквідатары ЧАЭС.
Павал Наздра, грамадскі і экаактывіст, выказаў свае думкі аб прычынах такога злачыннага замоўчвання.
— Карту, на якой пазначаная чарнобыльская зона, можна скасаваць! Цяпер усё ператварылася ў адну суцэльную зону: уся тэрыторыя Беларусі і часткі Украіны і Расіі, якія раней былі чыстымі. Усе тэрыторыі, дзе людзі ўжываюць ежу, вырабленую з прадуктаў з Чарнобыльскай зоны.
Актывіст прыводзіў разнастайныя статыстычныя звесткі: аб заворванні забруджаных земляў і выкарыстанні іх у сельскай гаспадарцы; аб пазбаўленні тэрыторый статусу забруджаных; аб спосабе зрабіць радыеактыўнае малако ў межах нормы для продажу і іншых паказніках, звесткі пра якія знайсці цяжка, бо адкрытую, даступную статыстыку дзяржава не вядзе.
Такія значныя змены ў жыцці пацягнулі за сабой не толькі экалагічныя і эканамічныя наступствы. Сотні дзяцей, сярод якіх — і прысутныя ў зале, наведалі ў дзевяностых гадах краіны Заходняй Еўропы, дзе іх прымалі сем’і. Адпраўкай дзяцей займаліся дабрачынныя фонды, як іх тады называлі, а па сутнасці — грамадскія арганізацыі; напрыклад, “Дзеці Чарнобыля”. Гэта была цалкам грамадская ініцыятыва, не дзяржаўная, якую ажыццявілі, працуючы разам, супольнасці з Беларусі і заходніх краін. Адпачынак з поўным паглыбленнем у іншую культуру, іншую мову вельмі паўплываў на фармаванне светапогляду тых дзяцей, якім пашчасціла з’ездзіць па такіх праграмах.
Таксама разважалі пра тое, чаму Чарнобыль не знайшоў значнага адлюстравання ў творчасці: апрача “Чарнобыльскай малітвы” Святланы Алексіевіч, нават цяжка штосьці прыгадаць у першыя хвіліны.
Сустрэчу з поўным правам можна было назваць цяжкай. Цяжкія тэмы, пытанні, на якія цяжка адказаць, цяжка спыніць аповед на балючую тэму, якая вельмі хвалюе. Але цяжэй за ўсё было вызначыць моманты, да якіх могуць прыкладаць намаганні звычайныя людзі, не надзеленыя ўладнымі паўнамоцтвамі.
Так, звычайным грамадзянам не пад сілу скіраваць дзяржаўную палітыку ў іншы бок. Але зноў і зноў уздымаць тэму Чарнобылю, каб ніхто не змог рабіць выгляд, быццам праблема вычарпаная, — гэта рэальна. І нават больш: нагадваць так настойліва, каб урэшце тыя, хто ўважае Чарнобыль за чужы і далёкі, зразумелі, наколькі шмат залежыць ад іх.
Югася Каляда
Фота Зарыны Кандрацьевай
