• budzma.org
  • Пра нас
  • Крама
Будзьма беларусамі! Будзьма беларусамі!
telegram www.instagram.com/budzma/ Facebook.com vk.com twitter.com youtube.com
  • Актуаліі
  • Меркаванні
  • Гісторыя
  • Літаратура
  • «Музыка»
  • Гатуем з «Будзьма!»
  • «Гісторыя за 5 хвілін»
  • «Трызуб і Пагоня»
  • «Разумняты»
  • Вандруем разам
  • Афіша
10.04.2014 | Беларуская мова

Акудовіч: «Сёння руская мова – гэта функцыя, а беларуская – каштоўнасць»

«Моўнае пытанне» зноў на парадку дня. А дакладней, двухмоўе. У межах Лятучага ўніверсітэта і Міжнароднага кансорцыума «ЕўраБеларусь» адбылася публічная дыскусія «Білінгвізм як культурная стратэгія. Шлях да росквіту ці заняпаду?» У пачатку мерапрыемства адзін з яе ініцыятараў, філосаф Ігар Бабкоў, выказаў спадзяванні, што сённяшняя размова стане «спробай разгледзець самыя розныя пазіцыі, пры гэтым не рвучы кашулі, а спрабуючы дамовіцца і ўбачыць адно аднаго». Мы сачылі за развіццём дыскусіі і натавалі самыя цікавыя высновы і думкі яе ўдзельнікаў.

Пакуль збіраліся выступоўцы, праблему двухмоўя абмяркоўвала неабыякавая публіка.

Распачаў мадэратар Ігар Бабкоў:

http://budzma.by/wp-content/gallery/bilingue/2237.jpg

«Беларускае грамадства насамрэч не дзеліцца на беларускамоўных і рускамоўных. Няма такой геаграфічнай мяжы, паводле якой з правага боку сядзяць рускамоўныя, а з левага – беларускамоўныя. Такая мяжа праходзіць у свядомасці кожнага з нас. Беларускае грамадства складаецца з абсалютнай колькасці білінгваў з рознымі спосабамі карыстання гэтымі дзвюма мовамі. Людзі, якія заяўляюць, што валодаюць толькі адной мовай, складаюць абсалютную меншасць».

Перабіваючы адно аднаго, слова (на дзвюх мовах, але ў асноўным па-руску) прасілі зацікаўленыя з залы. Галоўны прэтэндэнт на «свабодны мікрафон», вядомы персанаж разнастайных дыскусій і падзей культурнага асяроддзя Мінска Леў Крывіцкі, быў першым. «Білінгвізм – натуральны стан беларускага этнасу, – пачаў аўтар кнігі «Сучасны гуманізм». – Так было ў гісторыі і так будзе заўсёды. У часы ВКЛ беларусы размаўлялі на старабеларускай мове, якая была звязаная з рускай. Там нават было оканне, хоць для беларускай мовы характэрнае аканне. Такім чынам, яны гаварылі «не кожнага», а «кождого».

«Гэта пісалі так», – пачала папраўляць публіка.

«Пісалі і гаварылі, – гнуў сваю лінію Крывіцкі. – І рабілі значна большы ўклад у развіццё рускай мовы, чым Масковія».

«Ну адкуль у вас такія звесткі?» – абуралася зала.

 

Вайна культур ці шматфункцыянальнасць?

Сітуацыя выходзіла з-пад кантролю, таму мікрафон аператыўна перахапіў вядоўца Ігар Бабкоў. «Беларуска-расійскі білінгвізм паўстае ў 60-70-я гады ХХ стагоддзя ў выніку раптоўнай урбанізацыі грамадства і перасялення асноўнай масы беларусаў з вёсак у гарады, – расказаў філосаф. – Пачынае фармавацца вельмі спецыфічны тып білінгвізму, які можна назваць каланіяльным. Беларускаму складніку адводзілася роля лакальнай этнаграфічнай, гэтакай мясцовай экзотыкі, а руская частка выконвала ролю ўніверсальнай культуры. У Мінску 80-х гадоў, калі ўзнікала патрэба звярнуцца да нейкіх універсальных рэчаў, ты вымушаны быў выскокваць з беларускага кантэксту. Тут варта прыгадаць Алеся Адамовіча, які пісаў па-руску і матываваў гэта жаданнем разламаць гэтую апазіцыю.

Але ў другой палове 80-х адбываецца культурная рэвалюцыя. Тое ж пакаленне «Тутэйшых» стала спробай вывесці беларускую культуру з лакальна-этнаграфічнага гета. Беларусы раптам перасталі глядзець на рускую культуру як на ўніверсальную. Свае гарызонты гэтае ўніверсальнасці спрабавала шукаць і беларуская культура. Тады ж паўстаў і міф еўрапейскасці беларускай культуры. Паспяхова гэта было ці не – пытанне іншае. А ў 90-я адбывалася тое, што Валянцін Акудовіч назваў «вайной культур». Рэшткі гэтага антаганізму, гэтай вайны дагэтуль захоўваюцца ў нашай свядомасці».

http://budzma.by/wp-content/gallery/bilingue/2336.jpg

«Я вырасла ў мінскім двары, дзе гучала дзве мовы, – кажа культуролаг Юлія Чарняўская. – Гэта быў пісьменніцкі двор на Карла Маркса. Мы тады не вельмі разумелі, што гаварылі на дзвюх розных мовах. Проста з мужчынамі-пісьменнікамі размаўлялі трошкі інакш, чым з іх жонкамі і дзецьмі, але не разумелі, што з пісьменнікамі гаварылі па-беларуску, а з іх сем’ямі – па-руску. Таму вайны, пра якую казаў спадар Акудовіч, я не заўважала. Я хутчэй заўважала рознафункцыянальнасць, пра якую сказаў Ігар Бабкоў.

У 70-я і раннія 80-я можна было назіраць дзіўную рэч – агульную русіфікацыю на фоне агульнай культуры. У тыя часы вельмі лёгка было “адкасіць” ад вывучэння рускай мовы ў школе, можна было спакойна жыць у Мінску, быццам жывеш у Маскве, не звяртаючы ўвагі на беларускае. Але, напрыклад, надрукавацца на беларускай мове было значна прасцей, чым на рускай. У Мінску быў адзін рускамоўны часопіс «Нёман», каб трапіць туды, трэба было чакаць каля пяці гадоў. Менавіта таму Васіль Быкаў не мог апублікавацца ў Мінску раней, чым у Маскве, у «Новом мире».

 

«Рускамоўны беларускі нацыяналізм магчымы»

Наступны выступоўца, метадолаг Уладзімір Мацкевіч, раптам зазначыў, што «моўныя дыскусіі ў Беларусі вядуцца сёння на нізкім інтэлектуальным узроўні».

http://budzma.by/wp-content/gallery/bilingue/2324.jpg

«А для беларусаў гэта стратэгічна небяспечнае пытанне, – сказаў Мацкевіч. – Але гэта складана растлумачыць людзям, якія разглядаюць пытанні мовы ў побытавым плане, у плане ўласнага асабістага камфорту, у плане штодзённага жыцця. Калі зірнуць на праблему з пункту гледжання гісторыі, мы пабачым небяспеку, якую сёння назіраем у выпадку з паўднёва-ўсходнімі рэгіёнамі Украіны. Нездарма ў інтэрнэце з’явіліся жарты: «Цішэй, не размаўляй па-расійску, таму што старэйшы брат прыйдзе вызваляць цябе». Сапраўды, калі расіяне ў 90-я гады пачалі велізарную праграму па стварэнні рускага свету, яны адразу мелі на ўвазе гэтую міну затрыманага дзеяння, якая павінная была выбухнуць. У Латвіі, напрыклад, гэта не міна, а штодзённыя сутычкі. Сёння латвійскія грамадзяне адмаўляюцца вучыць латышскую мову, змагаюцца за права весці стасункі толькі па-расійску. Гэта ўзводзіцца ў прынцып».

«Першая праблема, якую трэба вырашаць, – падагульніў Мацкевіч, – гэта дыстанцыяванне ад рускага свету. Мы, беларусы павінныя, як кажуць у маркетынгу, «адстроіцца» ад рускага свету. Нават калі мы выкарыстоўваем у якасці першай рускую мову. Рускамоўны беларускі нацыяналізм магчымы і нават прадуктыўны. Нацыяў-білінгваў у свеце досыць, каб мы не парыліся з гэтай нагоды.

Мы не павінныя супрацьпастаўляць беларускую мову рускай, якая з’яўляецца дзяржаўнай. У гэтым сэнсе мы гаспадары над гэтай рускай мовай. Гэта нашая руская мова. Мы можам усталёўваць у ёй свае правілы, можам пісаць тлумачальныя слоўнікі. Расія больш не суверэнная над нашай рускай мовай. І патрыятызм, і нацыянальнае будаўніцтва мы павінныя весці на абедзвюх мовах. Калі б не гістарычныя абставіны, іх магло быць і чатыры».

 

Беларусь фармуецца не на базе беларускай мовы, а дзякуючы дзяржаве і ўсім яе інстытутам

Слова перайшло да Валянціна Акудовіча:

«Калі мне даводзіцца пісаць тэкст па-руску, гэта перш за ўсё пакута. Па-другое, я пішу агульнай рускай мовай, а сваёй рускай мовы ў мяне няма. А ўласная беларуская мова –ёсць. У маім эсэ «Вайна культураў» гаворыцца пра тое, што са з’яўленнем беларускай свядомасці ў нас пачынаецца вайна рускай і беларускай культураў. І ў гэтай вайне найбольш цярпіць мова. Але гэта я даўно пісаў, цяпер мне такая рыторыка не надта даспадобы. За гэты час стала зразумела, што руская мова так і не змагла перамагчы беларускую, не здолела ўшчэнт разбіць ворага. І разам з тым беларуская мова не здолела так супрацьстаяць рускай, каб тая саступіла. Таму мы цяпер знаходзімся ў сітуацыі прызвычайвання рускамоўных да беларускамоўных і наадварот».

http://budzma.by/wp-content/gallery/bilingue/2363.jpg

«Калі мы пачалі лаяльна ставіцца да людзей з нетрадыцыйнай сэксуальнай арыентацыяй, – працягнуў філосаф, – няўжо цяжэй палюбіць чалавека з рускай мовай? Пакрысе мы перасталі актуалізаваць галоўную ідэю беларускага адраджэння – ідэю пра тое, што Беларусь як нацыя можа паўстаць толькі на беларускай мове. Што, калі мы не будзем гаварыць па-беларуску, ніякай нацыі не будзе. Гэтая ідэя сёння не плённая. Ужо больш за 20 гадоў Беларусь фармуецца не на базе беларускай мовы, а дзякуючы дзяржаве і ўсім яе інстытутам – сацыяльным, палітычным. Як казаў Эрнэст Рэнан, нацыя – гэта штодзённы плебісцыт. Хочам мы гэтага ці не хочам. Мы купляем беларускія квіткі, глядзім ці не глядзім беларускае тэлебачанне, і гэта больш магутны фактар, чым мова.

Хаця асабіста для мяне мова – дом быцця. Руская мова – гэта функцыя, а беларуская мова – нашая галоўная сакральная каштоўнасць. Усё найлепшае, што было створанае на гэтай зямлі, створанае на беларускай – ад Бібліі Скарыны да Статута ВКЛ. І яна гэтай каштоўнасцю будзе заставацца, нават калі знікне. Малаверагодна, што беларуская мова будзе калі-небудзь дамінаваць. Але з іншага боку, яна мае вялікі патэнцыял генерацыі. Здаецца, ужо ўсё вынішчылі, ужо сядзяць па тых закутках як мышы і шэпчуцца – але не, зноў вылазяць».

 

Кожны, хто пачынае абараняць рускую мову, развязвае вайну?

«У гэтай дыскусіі я адчуваю сабе вельмі няўтульна, – паскардзіўся Уладзімір Мацкевіч, – такім вось лінгвістам сярод філолагаў. Нават не лінгвістам, а хутчэй сацыялінгвістам, палітыкалінгвістам. Яшчэ раз акцэнтую: мова – гэта не тое, што дае нам магчымасць вітацца ці прасіць кагосьці падаць шклянку вады. Мова – гэта тое, у чым існуе культура, мысленне, свет. Мова – гэта зброя, гэта прылада, якой мы гэты свет мяняем. Можна ўсхваляць мову, але давайце гаварыць пра праблему. А праблема якая? Тая ж самая вайна культураў. Калі мова сакральная, гэта падстава не для вайны культураў, а ўжо да вайны звычайнай, самай сапраўднай. Бо ўсе войны вядуцца за сакральнае, а мова – гэта сродак. Сёння ў мітрапаліта запыталіся,чаму б набажэнствы не перавесці на рускую. Ведаеце, што ён адказаў? «Гэта небяспечна – пачнецца вайна». І ён мае рацыю. Бо калі перавесці набажэнствы са старажытнаславянскай мовы на рускую, беларусы запытаюцца: чаму так?

http://budzma.by/wp-content/gallery/bilingue/2283.jpg

Наступ на рускую мову павінен быць. Але калі мы пачнем гэты наступ, мы атрымаем сітуацыю з Крымам і з Паўднёва-ўсходняй Украінай. Пашырэнне выкарыстання адной мовы разглядаецца як уціск другой. І пакуль мы будзем спяваць песні і танцаваць па-дэ-дэ вакол моўнага пытання, мы будзем мець прычыны для вайны. І гэтыя прычыны мы ствараем сваімі нелагічнымі несістэмнымі выказваннямі і тэорыямі. Замест таго каб нармалізаваць сітуацыю, мы паглыбляем яе, нараджаючы рыгарыстаў беларускай мовы.

Ніякае пашырэнне сферы выкарыстання беларускай мовы ў Беларусі не можа нанесці шкоды рускай мове. Кожны, хто пачынае абараняць рускую мову, якой нішто не замінае (нават калі будзе прыняты закон аб адзінай дзяржаўнай мове – беларускай), аўтаматычна стварае прычыну для развязвання гэтай вайны».

Нагадаем, што дыскусія на тэму “Білінгвізм як культурная стратэгія” адбылася ў межах Лятучага ўніверсітэта і Міжнароднага кансорцыума “ЕўраБеларусь”. За раскладам наступных мерапрыемстваў можна сачыць на сайце http://fly-uni.org/.

 

Кася Кірпацік, фота: Зарына Кандрацьева

 


Апошняе ў рубрыцы:

valiancina_shauchenka
Грамадства

Выйшаў на волю акцёр і рэжысёр Віктар Бойка

Праз пяць месяцаў з мінскага СІЗА-1 выйшаў на волю палітвязень Віктар Бойка, піша reform-by. «Па сканчэнні...

valiancina_shauchenka
Грамадства Гісторыя

Як Тадэвуш Касьцюшка стаў героем ЗША. Да народзінаў слыннага беларуса

Пра кіраўніка паўстаньня 1794 года супраць расейскай акупацыі вядомыя шматлікія факты і падрабязкі яго збройнай барацьбы...

valiancina_shauchenka
Грамадства

Былую выкладчыцу МДЛУ Наталлю Дуліну пачнуць судзіць 7 лютага

Суд над палітвязняволенай распачнецца ўжо 7 лютага, паведамляюць праваабаронцы.   Наталлю затрымалі ў Мінску...

valiancina_shauchenka
Грамадства Беларусы свету

«Свае людзі» у Вільні. Фалькларыстка Святлана Чакушка

Радыё Ўнэт у праекце «Свае людзі» працягвае расказваць пра беларусаў, якія волею лёсу апынуліся за межамі краіны,...

Апошнія навіны

    Грамадства
    Выйшаў на волю акцёр і рэжысёр Віктар Бойка
    Грамадства Гісторыя
    Як Тадэвуш Касьцюшка стаў героем ЗША. Да народзінаў слыннага беларуса
    Грамадства
    Былую выкладчыцу МДЛУ Наталлю Дуліну пачнуць судзіць 7 лютага
    Грамадства Беларусы свету
    «Свае людзі» у Вільні. Фалькларыстка Святлана Чакушка
    Мастацтва Беларусы свету
    Беларуска-брытанскі рэжысёр і стваральнік арт-рэплік Уладзімір Шчэрбань плануе пераўвасобіць творы Скарынаўскай бібліятэкі ў Лондане
    Грамадства Літаратура Асоба
    Алесь Гурло. «На рубе двух міроў»
    Грамадства
    Легкія Еўропы. Малавядомыя факты пра балоты Беларусі
    Культура Гісторыя
    Увесь музей толькі для вас! Літаратурны музей Петруся Броўкі праводзіць розыгрыш да Дня ўсіх закаханых
    Грамадства Музыка
    Затрыманыя вакаліст гурта «Бан Жвірба» Дзмітрый Гаўрылін і яго жонка
    Літаратура Беларуская мова
    «Беларускія народныя казкі ў апрацоўцы Якуба Коласа»
    Грамадства
    «Сяргей можа застацца без лекаў...». Аляксандр Сацук распавёў пра апошнія навіны ад брата
    Адукацыя
    ЕГУ абвясціў імя новага рэктара
    Літаратура
    «Не забывай, што ў любую хвіліну можа выскачыць з канапель рабая свіння». Што раілі беларускія класікі маладым пісьменнікам
    Грамадства Гісторыя
    Слонімскую сінагогу зноў выставяць на аўкцыён
    Культура Грамадства Гісторыя
    У Мсціславе ў гэтым годзе прыступяць да рэканструкцыі забудовы XII-XIV стагоддзяў на Замкавай гары

Афіша

  • 10.02 — 12.02

    Паэтычны фестываль «Вершы на асфальце» імя Міхася Стральцова ў Вільні

  • 04.02 — 22.04Выстава ткацкіх працаў у Мінску
  • 04.02 — 05.02Выстава Наталлі Разуменка ў Мінску
  • 04.02 — 30.03Экспазіцыя да 100-годдзя з дня нараджэння Алены Васілевіч у Мінску
  • 04.02 — 26.02Выстава айца Сяргея Сурыновіча «Птушыны вянок» ў Віцебску
  • 04.02 — 27.02Зімовая выстава ў Мінску
  • 04.02 — 26.02«Самародак з Рагачова». Выстава Анатоля Каплана ў Гомелі
  • 04.02 — 28.02Выстава выцінанкі «Зімовыя цуды» ў Маладзечне

УСЕ ПАДЗЕI

Рассылка навінаў

Важнае пра нас

  • Што такое "Будзьма беларусамі!"
  • Рэкламадаўцам
  • Асобы кампаніі
  • Усе праекты "Будзьма!"
  • Рэдакцыйная пошта: [email protected]

Папулярнае

    • Каго хаваў пад маскамі сваіх герояў Вінцэнт Дунін-Марцінкевіч?
    • Эксперты: Трымайцеся падалей ад расійскіх анлайн-сервісаў
    • «У 73 гады паехала скараць Берлін». Як баба Каця зрабіла вёску вядомай на ўвесь свет
    • Ён, яна і старажытны дуб. Вальс «1863» стаў кліпам да дня народзінаў Каліноўскага
    • 10-12 лютага ў Вільні пройдзе паэтычны фестываль «Вершы на асфальце» імя Міхася Стральцова
© Грамадская культурніцкая кампанія «Будьма беларусамі!», 2008-2019.
Логотип