Іван Доўжык некалькі гадоў таму пачаў будаваць дом, а калі раўнялі ўчастак, наткнуўся на велізарны валун, які тырчаў з зямлі. Аказалася, што гэта — надмагільны камень з белага граніту.
Іван жыве на вуліцы Лаўрыновіча. Ён распавядае Kraj.by, што спрабаваў «прыстроіць» знаходку, звяртаўся да святара і гісторыкаў, гаворыць, што «іх не зацікавіла». Так і ляжыць камень у яго на ўчастку.
— Паглядзіце, якая якасць, больш за 100 гадоў праляжаў у зямлі і не рассыпаўся. Цяжкі, кілаграмаў 300 важыць, з зямлі каўшом цягнулі, а потым з зяцем удваіх ламамі ледзь перавярнулі, — кажа Іван.
Камень сапраўды масіўны. Адна таўшчыня — не менш за 30 см. Зверху адшліфаваны, на «падгалоўе» — прарэзы. Іван мяркуе, што калісьці на ім стаяў крыж.
Чытаем надпісы — рукатворная выкананне. Іван кажа: «Напэўна на камені іх літаральна выбівалі малатком і разцом».
Калі паглядзець на дату смерці, памерламу Аляксандру Макавельскаму было «ад роду» 15 гадоў, з жыцця сышоў у 1886 годзе, гэта значыць 136 гадоў таму. А калі меркаваць па матэрыяле — быў дваранінам, таму што простыя людзі граніт са шліфоўкай сабе не дазволілі б — занадта вялікая раскоша. Пра гэта нам расказала навуковы супрацоўнік Вілейскага краязнаўчага музея Вольга Коласава.
У цэнтры каменя — сімвал-манаграма. У адкрытых крыніцах тлумачыцца — крыж Канстанціна, знак «Хі-Ро», першыя літары імя Хрыста. Калі верыць легендзе, то менавіта гэты крыж убачыў імператар Канстанцін у небе па дарозе ў Рым, а з ім — і надпіс: «Сім победіші». Кажуць, пасля гэтага Канстанцін звярнуўся да хрысціянства, а манаграма стала сімвалам хрысціянства як знак перамогі і выратавання. Злева і справа ад крыжа — сімвалы. Гэта Альфа і Амега — першая і апошняя літары грэцкага алфавіту, сімвалы Бога як пачатак і канец усяго існуючага.
Цікава тое, што злева ад надпісу выбіты каталіцкі крыж, але само імя — дарэформеннае напісанне з цвёрдым знакам (ер) на канцы слоў. Таму гісторыкі схіляюцца да версіі, што памерлы ўсё ж быў праваслаўным, хоць і выбіты на камені каталіцкі крыж.
Ёсць і яшчэ адна цікавая дэталь — подпіс у ніжнім правым куце надмагілля — Б. Яцуньскай. Іван лічыць, што гэта імя майстра, які вырабляў надмагільны камень. Але ёсць і іншае меркаванне — гэта імя чалавека, які ўвекавечыў памяць памерлага, бо часцей «лагатыпы» майстроў ставіліся на адваротным баку надмагілляў, лічыць навуковы супрацоўнік Вілейскага краязнаўчага музея Вольга Коласава. Гісторык таксама пацвярджае, што надмагілле належыць двараніну.
- У тую эпоху граніт лічыўся вялікай раскошай. Часцей за надмагіллямі служылі вялікія валуны або на магілах ставілі звычайныя драўляныя крыжы. Падобныя знойдзенаму — праца майстроў. Такіх у Вілейцы не было, таму такога кшталту надмагіллі замаўлялі ў майстроў у Літве ці Польшчы, — заўважае гісторык.
Што тычыцца прозвішча на надмагіллі, то Макавельскія — немясцовы род, удакладняюць гісторыкі. Характэрна, што запыты ў пошукавіку нас адправілі да спісу прозвішчаў шляхцічаў ВКЛ.
Застаецца загадкай тое, як камень апынуўся на Лаўрыновіча як мінімум таму, што мясцовасць тут багністая, ды і могілак паблізу няма і ніколі не было. Магчыма, камень не паспелі ўсталяваць. А вось Іван не выключае, што ў савецкія часы яго проста маглі вывезці з могілак, каб перарабіць для сваіх патрэб. Усё-ткі граніт.
Іван працягвае беражліва захоўваць знаходку і хоча звярнуцца да святароў па параду, каб перавезці надмагілле на могілкі. Мы звярнуліся да благачыннага цэркваў Вілейскай акругі, протаіерэя Вячаслава Вабішчэвіча. Ён параіў вывезці надмагілле на могілкі і пасля гэтага гатовы правесці паніхіду.
